Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

Ο Αντώνης Πολέμης μπροστά στο παλιό του μαγαζί και δίπλα στις εφημερίδες που αγάπησε (φωτ. αρχείο Εν Άνδρω).

(Το χρονογράφημα γράφτηκε και δημοσιεύτηκε τον Φεβρουάριο του 2012. Ο Αντώνης Πολέμης πέθανε τον Ιούνιο του 2012 - Εν Άνδρω)

Τον έβλεπα με το ποδήλατο του να ανηφορίζει στην αγορά της Χώρας. Τον είχα δει και στο γωνιακό βιβλιοχαρτοπωλείο στην πλατεία Καϊρη. Και κάποια στιγμή έτυχε να τον γνωρίσω. Ήταν μια έκπληξη. Ένθερμος. Εξωστρεφής. Ένα ορθάνοικτο βιβλίο. Ένα μεγάλο παιδί. Με ότι αυτό συνεπάγεται. Ο λόγος για τον Αντώνη Πολέμη έναν από τους τελευταίους μιας γενιάς που πρόλαβε την προπολεμική Άνδρο, που έζησε την Κατοχή, που δημιούργησε στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια.

Μια μέρα ξεκινήσαμε έναν κύκλο συζητήσεων. Για τα παλιά. Και για τα σημερινά. Η χαρά του νεανική. Η προσφορά του γενναιόδωρη. Το αρχείο του ανεξάντλητο. Οι μνήμες του ατελείωτες. Οι αφηγήσεις του κατά κύματα. Ήταν η ζωντανή αποδελτίωση μιας κοινωνίας που έφυγε ανεπιστρεπτί.

Ο Αντώνης Πολέμης το 2011 μπροστά στο τυπογραφείο Καραουλάνη-Πολέμη στο κτήριο της Καΐρείου Βιβλιοθήκης (φωτ. Εν Άνδρω).

Σε μια από τις συναντήσεις μας, Σάββατο πρωί,  στον χώρο του τυπογραφείου Καραουλάνη στην Καϊρειο μου είπε με παράπονο καθώς έφευγα: «Γράψε για το τυπογραφείο Καραουλάνη. Είναι χαρά να ξεναγώ και να μιλώ σε όσους έρχονται. Τελευταία είχαν έρθει κάτι μαθητές. Χάρηκα πολύ…».

Από τις αφηγήσεις του ξεχωρίζω αυτές για τα σπάνια τηλεγραφήματα της πορείας των Βαλκανικών Πολέμων που έβγαζε σε ειδησεογραφικά δελτάρια ο προπάππους του Λορέντζος Καραουλάνης. Τα είχε βρει τυχαία και τα διαφύλαξε ως κόρη οφθαλμού. Και ακόμα τις άλλες για την μεσοπολεμική Άνδρο. το νησί βίωνε τότε τα απόνερα της ναυτικής ακμής του. Αυτής που κάποτε του έδωσε το προσωνύμιο «Μικρά Αγγλία». Θυμάμαι και τις αφηγήσεις του από την Κατοχή. Μου μίλησε για μια ενδιάμεση περίοδο με λίγους Γερμανούς και αρκετούς Ιταλούς. Αλλά και για το τυπογραφείο τους το οποίο συνέχισε να το δουλεύει με τρεις Ιταλούς τυπογράφους που «ήταν μάστορες»!

Κάπου εκεί μου έδειξε ένα σπάνιο χειρόγραφο λεύκωμα το οποίο κρατούσε την εποχή εκείνη. Στο λεύκωμα του νεαρού Πολέμη έγραφαν με ψευδώνυμο οι φίλοι εκείνης της δύσκολης εποχής. Και μέσα στην καταχνιά τους απασχολούσαν μεγάλα ερωτήματα, φιλολογικές αναζητήσεις. Ήταν ένα «ημερολόγιο» αισθημάτων, ιδεών, προσδοκιών…

Ζωγραφική με το πενάκι του Δομένικου Βαρδακώστα στο Λεύκωμα της Κατοχής του Αντώνη Πολέμη (φωτ. Εν Άνδρω).

 Διαβάζοντας το επιβεβαίωσα πάλι πως ακόμα και στο σκοτάδι οι νέοι πάντα μπορούν και διακρίνουν ένα φως. Ένα φως που αναδυόταν από τις χειρόγραφές πυκνογραμμένες σελίδες του ημερολογίου. Ένα φως που εικονογράφησε ο Ανδριώτης ζωγράφος Δομένικος Βαρδακώστας.

Το λεύκωμα του Αντώνη Πολέμη αποτελεί σπάνιο και εξαιρετικό δείγμα γραφής μιας μακρινής πια εποχής. Αξίζει κάποτε να αξιοποιηθεί γιατί αποδελτιώνει με τον τρόπο του ένα κομμάτι της πνευματικής διαδρομής  του νησιού μας.

Μαζί του ταξίδεψα και στα μεταπολεμικά χρόνια. Την δύσκολη εποχή της ανοικοδόμησης. Μιλήσαμε για την εφημερίδα που έβγαζε, από το 1945 μέχρι το 1952. Τη «Φωνή της Άνδρου»,.  Ήταν συνέχεια της πρώτης «Φωνής της Άνδρου» που έβγαινε από το 1894 μέχρι το 1915. Μιλήσαμε για τις καλλιτεχνικές εκτυπώσεις του τυπογραφείου Καραουλάνη-Πολέμη που αποτύπωναν την κοινωνική ζωή της αστικής Άνδρου του μεσοπολέμου και αυτής των πρώτων μεταπολεμικών χρόνων.

Μέσα από τις αφηγήσεις του ξετυλίχτηκαν ενδιαφέρουσες λεπτομέρειες για σημαντικές προσωπικότητες της Άνδρου όπως , ο Δημήτρης Πασχάλης, ο Δημήτρης Γλυνός, ο Δομένικος Βαρδακώστας, ο Φίλιπ Τάλμποτ και ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Αλλά και για τη ζωή των απλών ανθρώπων. Γιατί ο Αντώνης Πολέμης υπήρξε ο ίδιος ένα ζωντανό κομμάτι εκείνης της λαϊκής Άνδρου που τόσο εύγλωττα αποτυπώθηκε με τον Αφανή Ναύτη στην άκρη της Χώρας.

Ο Αντώνης Πολέμης και η σύζυγος του Ερατώ Καϊρη
σε φωτογραφία του Ανδρέα Εμπειρίκου στις αρχές δεκαετίας 1950

Ο κυρ-Αντώνης ένας άνθρωπος της δράσης. Ένας εραστής του πνεύματος. Αρθρογράφος και τυπογράφος. Βιβλιοπώλης και χαρτοπώλης. Ταξιδιωτικός πράκτορας και μέγας αναγνώστης. Μέγας συλλέκτης αντικειμένων, κειμένων, ιστοριών και αισθημάτων.  Εργατικός και ανοιχτόκαρδος. Φίλος των περισσότερων σημαντικών ανθρώπων του νησιού. Δείγματα αυτής φιλίας σκίτσα, πίνακες, φωτογραφίες, του Δομένικου Βαρδακώστα, του Φίλιπ Τάλμποτ, του Ανδρέα Εμπειρίκου.

Ο Αντώνης Πολέμης με το παλιό ποδήλατο του. Την απίστευτη κινητικότητα του. Την αξιαγάπητη βαρηκοΐα του. Την μεγάλη αγάπη του για το νησί. Αν κατηφορίσετε στην Xώρα κάποιο πρωινό σίγουρα θα τον συναντήσετε να περιδιαβαίνει την αγορά ακούραστος παρά τα χρόνια του. Αντιπροσωπεύει ένα από τα πιο θαλερά κομμάτια της ιστορίας μιας Άνδρου που αγαπήσαμε. Εμένα πολλές φορές στην κίνηση και στην εκφορά του λόγου μου θύμισε τον πατέρα μου. Είμαι σίγουρος πως και σε πολλούς άλλους θα θυμίζει πολύ περισσότερα.

Χαιρετίστε τον. Θα σας αντιχαιρετίσει. Με το λαμπερό παιδικό χαμόγελο, αλλά και με την ευγένεια των λαϊκών Ανδριωτών μιας σπουδαίας εποχής, οι οποίοι δυστυχώς λιγόστεψαν με την πάροδο των χρόνων. Και καθώς θα απομακρύνεται κατηφορίζοντας ίσως ψιθυρίσετε κι εσείς τον παλιό στίχο του Χατζιδάκι: «Αχ κυρ-Αντώνη πως σ’ αγαπάμε»…