Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

Αμόλοχος: 2021, γενική άποψη.

"Ιστορία παλιά/ τελευταία φορά θα σου πω/ μην ψάχνεις τέλος κι αρχή, η φωτιά σου έχει σβήσει/ είμαι σ' άλλη εποχή..." τραγουδούν η Ελευθερία Αρβανιτάκη και ο Χρήστος Θηβαίος σε στίχους Απόστολου Δοξιάδη. Παλιά ιστορία αυτή του Αμόλοχου της Άνδρου. Κάποτε το μεγάλο κεφαλοχώρι της Βόρειας Άνδρου. Στα 300 μέτρα υψόμετρο. Το όνομα του έχει δύο εκδοχές: είτε από την λέξη «άμμος» οπότε γράφεται Αμμόλοχος είτε από την μολόχα που αφθονεί οπότε γράφεται Αμόλοχος. Ο άνθρωπος που ιστόρησε την διαδρομή του, ο πλοίαρχος Γιάννη Στ. Μαμάης (Αμολοχος, 1984) τον έγραψε Αμόλοχο. Στις εποχές της ακμής μετρούσε 600 οικογένειες, αφηγείται ο Γιάννης Τριδήμας. Στην απογραφή του 2011 καταγράφηκαν μόνο 41 κάτοικοι!!! Ιστορία παλιά, με αρχή και τέλος, του Μεγάλου Χωριού της Βόρειας Άνδρου. Η φωτιά που τον φώτισε ανήκει πια σ' άλλη εποχή. 

Αμόλοχος. το χωριό

Η ιστορία του Αμόλοχου ξεκινά από τον βενετός διοικητή της Άνδρου Πέτρο Ζένο. Αυτός ήταν που μετέβη στην Αττική και προσκάλεσε μεγάλο πληθυσμό αρβανιτών τάζοντας τους γη. Με την έλευση των Αρβανιτών, στις αρχές του 15^ου αιώνα, άρχισαν να ξανακατοικούνται οι εγκαταλειμμένες από την πειρατεία βόρειες περιοχές του νησιού. Οι αρβανίτες δημιούργησαν δύο σημαντικά χωριά στην περιοχή, τον Αμόλοχο και την Άρνη. Η διοίκηση των αρβανιτών ήταν συλλογική. Η οικονομική διαχείριση τους βασιζόταν στην μικρή ατομική ιδιοκτησία. Ασχολήθηκαν με την γεωργία και την κτηνοτροφία. Επέλεγαν οι ίδιοι τους εκπροσώπους, οι οποίοι τους αντιπροσώπευαν στην κεντρική διοίκηση στο Κάτω Κάστρο.

Η εκκλησία της Κοίμησης της Θεοτόκου στον Αμόλοχο.

Σε όλη την διάρκεια της Τουρκοκρατία υπήρξε το μεγαλύτερο χωριό της βόρειας Άνδρου. Και μετά την απελευθέρωση παρέμεινε το μεγαλύτερο χωριό της περιοχής και αποτέλεσε αρχικά την έδρα του τοπικού δήμου Γαυρίου, που συστάθηκε στη βόρεια Άνδρο. Σύμφωνα με  απογραφή του 1840 η Άνδρος είχε 17.800 άτομα εκ των οποίων το 73% ζούσε από τη γεωργία. Ο Αμόλοχος στις αρχές του 19^ου αιώνα ήταν ένα από τα τέσσερα μεγάλα χωριά της Άνδρου. Υπολογίζεται πως είχε 600 οικογένειες. Όμως, οι περιορισμένοι πόροι από τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα ενεθάρρυναν την μεταναστευτική έξοδο από τις αγροτικές περιοχές. Σταδιακά ο πληθυσμός του χωριού μειώθηκε καθώς μεγάλο μέρος του μετακινήθηκε προς το παραθαλάσσιο Γαύριο και την Αθήνα. 

Ένα από τα κατοικημένα σπίτια του χωριού.

Μεταξύ 1912-1998 ο Αμόλοχος υπήρξε έδρα κοινότητας. Όμως με την εφαρμογή του προγράμματος Καποδίστριας, το 1999, το αποψιλωμένο χωριό εντάχθηκε στον δήμο Υδρούσας. Ενώ μετά την εφαρμογή του προγράμματος Καλλικράτης, το 2011, το σχεδόν εξαφανισμένο κεφαλοχώρι εντάχθηκε στον δήμο Άνδρου. Η μετακίνηση των κατοίκων του Αμολόχου συμβαίνει σταδιακά στη διάρκεια του πρώτου μισού του 20^ου αιώνα. Πολλοί κάτοικοι αφήνουν την γη και στρέφονται προς τη θάλασσας. Το παλιό καραβοστάσι του Γαυρίου εξελίσσεται σε ψαροχώρι και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο γίνεται σταδιακά το κύριο λιμάνι της Άνδρου. 

Συνάντηση δύο κατοίκων στον κεντρικό δρόμο του χωριού. Ο ένας μελισσοκόμος κι ο άλλος αγρότης.

Οι οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές που συμβαίνουν στην Άνδρο μεταξύ 19^ου και 20^ου αιώνα αποτυπώνονται και στην μεγάλη μείωση της αγροτικής παραγωγής. Έτσι, από 20 εκατομμύρια λεμόνια που παρήγαγε η Άνδρος κατά τον 19^ο έπεσε κατά τη δεκαετία του 1970 στα 7 εκατομμύρια λεμόνια. Αντίστοιχη, ήταν η πτώση στην παραγωγή κρεμμυδιών, που το 1920 έφτανε σε 1.330.000 οκάδες, ενώ το 1980 έπεσε στους 1200 τόνους. Έκτοτε η παραγωγή και των δύο προϊόντων έπεσε μέχρι εξαφανίσεως. Αντίστοιχη, εξέλιξη είχε σε όλη αυτή την μακρά περίοδο και η κτηνοτροφία. Ο Αμόλοχος αποκλειστικά αγροτικό χωριό ακολουθεί με πολύ πιο επιταχυνόμενους ρυθμούς την παρακμή της αγροτικής κοινωνίας της Άνδρου.

Το πυργόσπιτο του Μαστρογιαννούλη στον Ανόλοχο.

Το Πυργόσπιτο "του Μαστρογιαννούλη" δεσπόζει στον Αμόλοχο. Η χρονολόγηση του δεν είναι γνωστή. Πιθανότατα είναι κατασκευή του 17ου ή του 18ου αιώνα. Στις αρχές του 19ου αιώνα ιδιοκτήτης του πύργου ήταν ο Γιαννούλης Δημητρίου αρχηγός των Αρβανιτών της Άνδρου, ο οποίος έκανε εκτεταμένες επισκευές στον πύργο.  Ο πύργος σήμερα διατηρείται σε σχετικά καλή κατάσταση. Υπάρχουν εμφανή διάφορα αμυντικά στοιχεία με πιο χαρακτηριστικό την καταχύστρα (ή ζεματίστρα) πάνω από την είσοδο. Εκτός από το κυρίως κτίριο υπάρχουν και βοηθητικά κτίσματα όπως περιστεριώνας, σταύλος και αποθήκες. 

 

Πυργόσπιτο συνεδεμένο και με ένα από το ερωτικά σκάνδαλα στην εποχή της επανάστασης.

Ο πύργος συνδέεται με ένα από τα μεγάλα ερωτικά σκάνδαλα των χρόνων της επανάστασης. Το 1826, ο στρατηγός Βάσος Μαυροβουνιώτης αγωνιστής του ‘21 και αργότερα στρατηγός του Όθωνα, στάθμευσε για λίγο στην Κέα όπου ερωτεύθηκε την δεκαεξάχρονη Ελέγκω σύζυγο του προεστού Μιχαήλ Τζώρτζη Πάγκαλου. Η Ελέγκω (Ελένη) που καταγόταν από την Ήπειρο και ήταν μορφωμένη και πολύ όμορφη (την ομορφιά της ύμνησαν αργότερα Σατωβριάνδος και Σούτσος) ανταποκρίθηκε και ο Μαυροβουνιώτης την απήγαγε. Το ζευγάρι κατέφυγε στον Αμόλοχο στον πύργο του Γιαννούλη που ήταν φίλος του Μαυροβουνιώτη (ο οποίος Μαυροβουνιώτης, γεννημένος στο Μαυροβούνιο, ήταν σλαβικής ή αλβανικής καταγωγής). Έμειναν για περίπου ένα χρόνο στον πύργο ενώ ενδιάμεσα παντρεύτηκαν στη μονή Ζωοδόχου Πηγής στο Γαύριο.

Η Αγία Ζώνη στον Αμόλοχο. Από το ρεματάκι μπροστά της ξεκινά το ένα από τα δύο ποταμάκια που σχηματίζουν το ρέμα των Φρουσαίων.

Από το 1950 η αγροτική Άνδρος να υποχωρεί. Στη δεκαετία του 1960 καταγράφεται μια γρήγορή και μεγάλη έξοδος του πληθυσμού του νησιού προς την Αθήνα ή το εξωτερικό. Η έξοδος αυτή επιταχύνεται κατά τη δεκαετία του 1970. Η αγροτική Άνδρος εξαφανίζεται στη δεκαετία του 1980 όταν η αγροτική παραγωγή του νησιού εγκαταλείπεται πλήρως. Εξαίρεση αποτελεί η κτηνοτροφία, η οποία κατά τις δύο τελευταίες δεκαετίες παρουσιάζει μια σταθερότητα.

Το εκκλησάκι της Ανάληψης πριν τον Αμόλοχο. 

Η αποδιάρθρωση της αγροτικής παραγωγής του νησιού μετά το 1980 έχει να κάνει τόσο με το άνοιγμα των διεθνών αγορών, που οδήγησαν στην ελαχιστοποίηση της τιμής των αγροτικών προϊόντων της Άνδρου, όσο και με την ταχύτατη αλλαγή του τρόπου ζωής στην Ελλάδα. Τα χρόνια εκείνα εγκαταλείφθηκαν και οι τελευταίοι παραγωγικοί μπαξέδες στις κατάφυτες κοιλάδες του νησιού. Και η γεωργία, μαζί της και η αγροτική τάξη, που επί αιώνες υπήρξαν η βάση της οικονομίας της Άνδρου έσβησαν οριστικά. Η πορεία του Αμολόχου είναι τυπική απόδειξη του τέλους μιας εποχής.

ΠΗΓΕΣ: (α) ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ, "ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ", Μέρος Β, στο βιβλίο "Η ΑΝΔΡΟΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ" Gutemberg 2015. (β) ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ "ΑΜΟΛΟΧΟΣ" (γ) Γ.Σ. ΜΑΜΑΗΣ "ΑΜΟΛΟΧΟΣ" βιβλίο, έκδοση 1984