Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

 Κάποιος μίλησε μια φορά για ένα "οικολογικό" λιοτρίβι στο Βαρίδι. Έχοντας παρουσιάσει ένα ελαιοτριβείο στην Σταυροπέδα κι ένα στο Απροβάτου ήταν η ώρα να ξεκινήσουμε για το Βαρίδι. Γιατί η Άνδρος που αγαπάμε είναι μια ενιαία και αδιαίρετη. Με αυτή την σκέψη κατά νου μια συννεφιασμένη μέρα του Οκτώβρη τραβήξαμε βόρεια. Πριν τον Αμόλοχο διασταυρωθήκαμε με τον Πέτρο που ρώτησε έκπληκτος: "που πας εδώ πάνω;" "Στο Βαρίδι. Για το λιοτρίβι" απάντησα. Η έκπληξη του διπλασιάστηκε: "Μα έκανες τόσο δρόμο" ξαναρώτησε. "Ταξιδεύω και ανακαλύπτω όλη την Άνδρο φίλε μου. Και μαζί μου την ανακαλύπτουν οι περισσότεροι ανδριώτες που δεν κουνάνε από την περιοχή τους" απάντησα. Και συνέχισα. Στη φωτογραφία εικόνα από το μικρό Βαρίδι, το αγροτικό προπύργιο της Άνδρου... (φωτ. Εν Άνδρω) 

 Φτάσαμε στο λιοτρίβι και "ω του θαύματος" παρκάραμε δίπλα σε κάτι υπέροχα διατηρημένες παλαιές μυλόπετρες. Σχεδόν δεν πιστεύαμε αυτό που βλέπαμε. Είχαμε πάει να μιλήσουμε για τις ελιές και την παραγωγή της βόρειας Άνδρου και μείναμε να κοιτάμε ένα υπαίθριο μουσείο για την ιστορία της ελιάς στην Άνδρο (φωτ. Εν Άνδρω).

 Ο Νίκος Χέλμης (μελισσοπαραγωγός) μας υποδέχτηκε χαμογελαστα. Είχαμε αργήσει λίγο και ο αδελφός του, ο Δημήτρης Χέλμης, που είχε το λιοτρίβι είχε πάει στο Γαύριο. Μας ξενάγησε λοιπόν αυτός στο υπέροχο υπαίθριο μουσείο τους που πάει πίσω εκατονταετίες. Από προ-προσπάππου σε προσπάππου και σε πάππου. Μια ιστορία που χάνεται στον χρόνο και στις εκατονταετίες! Κάτι που μαρτυρά η εικονιζόμενη μυλόπετρα, που όπως μάς εξήγησε πάει πίσω εκατοντάδες χρόνια. Τότε που οι άνθρωποι έλιωναν τις ελιές μέσα στην με εξαιρετική μαεστρία σκαλισμένη πέτρα κυλώντας με τα χέρια την κυλινδρική πέτρα που βλέπαμε ακουμπισμένη μέσα της. Ήταν ένα θαύμα τεχνικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας (φωτ. Εν Άνδρω).

 Δίπλα στην μυλόπετρα των εκατονταετιών οι μυλόπετρες της εκατονταετίας! Νεώτερες αυτές έφτασαν σχεδόν μέχρι τον 20ο αιώνα! Κι αυτές καλοδιατηρημένες. Σαν καινούριες. Νοικοκύρηδες οι παππούδες. Νοικοκύρηδες και οι σημερινοί που τις διατηρούν ταξινομημένες, καθαρές, εν σειρά (φωτ. Εν Άνδρω).

 Και μια ακόμα λίγο παλαιότερη όπως εξηγεί ο Νίκος. Εδώ μας λέει ήταν άλλη τεχνική. Κοιτάμε με έκπληξη τις σμιλεμένες πέτρινες μυλόπετρες και η σκέψη ταξιδεύει σε ένα παρελθόν τόσο διαφορετικό. Σε μια Άνδρο τόσο μακρινή (φωτ. Εν Άνδρω). 

 Ξάφνου η ματιά βλέπει στην άλλη άκρη της αυλής μια μεγάλη πέτρινη "βίδα". Έτσι μου την είχε πει ο Δημήτρης Χέλμης που έχει "το μουσείο της ελιάς" στον Πιτροφό. Την αναγνωρίζω και πάω κοντά να την φωτογραφίσω. Ο Νίκός λέει πως θα την μεταφέρουν δίπλα στις άλλες μυλόπετρες. Πάει κι αυτή εκατονταετίες πίσω. Την κινούσαν με ζώα. Κι όπως μας είχε εξηγήσει ο Δημήτρης Χέλμης πάει πίσω εκατονταετίες και έφτασε κάποια φορές στα ορεινά χωριά μέχρι τον 20ο αιώνα (φωτ. Εν Άνδρω).

 Και το "ταξίδι" στον χρόνο συνεχίζεται βλέποντας μια πέτρινη εντοιχισμένη επιγραφή που αναφέρεται στις ανακαινίσεις του ελαιοτριβείου. "Αυτή είναι νεώτερη" εξηγεί ο Νίκος. "Είναι του 1881 όπως βλέπεις!" Του παρατηρώ πως: "υπάρχει χαραγμένη πάνω της και μια ανακαίνιση του 1948"! "Έ, αυτή είναι καινούρια" λέει ο Νίκος και μάς ξαφνιάζει ακόμα μια φορά με τις αναδρομές στον χρόνο (φωτ. Εν Άνδρω).

 Τέλος ρίχνουμε μια ματιά και στο σύγχρονο ιταλικό ελαιοτριβείο. Το καμάρι του Δημήτρη (τον βρήκαμε αργότερα στο Γαύριο) που βγάζει εξαιρετικό βιολογικό λάδι. "Σε αυτό το λιοτρίβι έρχονταν από Τήνο και Μύκονο να βγάλουν λάδι. Τώρα η Τηνος έχει ελαιοτριβείο. Αλλά η Μύκονος - περίπου 25 παραγωγοί έρχονται ακόμα εδώ. Από την Άνδρο έρχονται από όλο το νησί εκατοντάδες. Εφέτος όμως ούτε η Άνδρος, ούτε η Μύκονος είχε λάδι. Και το λιοτρίβι δεν δούλεψε" μας εξηγεί κοιτάζοντας το λιμάνι ο Δημήτρης το απομεσήμερο... (φωτ. Εν Άνδρω).

 Μια παλιά ζηγαριά σε μια άκρη του σύγχρονου ελαιτριβείου - κι αυτή σε εξαιρετική κατάσταση - συνδέει το χτες που χάνεται πίσω πολύ μακριά με το σήμερα. "Σε αυτή, που είναι εξαιρετικής ακρίβειας ζυγίζει και σήμερα ο Δημήτρης το λάδι" εξηγεί ο Νίκος... (φωτ. Εν Άνδρω).

 Η ώρα πέρασε. Με κουβέντα και περπάτημα γύρω από τα υπέροχα εκθέματα που περιγράφουν με τον μοναδικό τρόπο τους την ιστορία της ελιές στο διάβα των αιώνων στην Άνδρο. Με το Νίκο να περιγράφει με τρόπο λιτό μια ιστορία που πάει πίσω από πάππου σε προππάπου και από προπάππου σε προ-προπάππου ενός ελαιοτριβείου πρότυπο που πέρασε από γενιά σε γενιά αιώνες για να φτάσει σήμερα και να μας "περιγράψει" τεχνικές αιώνων, ζωή αιώνων, στον τόπο αυτόν. Στη φωτογραφία ο Νίκος Χέλμης δίπλα στην υπέροχα σμιλεμένη πέτρινη μυλόπετρα των εκατονταετιών. Με αυτή την φωτογραφία να προσθέσουμε μια πρόταση μας: αξίζει τον κόπο με τα τόσα μοναδικά εκθέματα στο Βαρίδι να εξεταστεί η δημιουργία ενός ακόμα διαφορετικού μουσείου ελιάς και στο Γαύριο. Ας το σκεφτούν οι όποιοι αρμόδιοι  (φωτ. Εν Άνδρω).

 Φεύγοντας μια τελευταία φωτογραφία από το Βαρίδι μέσα στο μουντό πρωινό. Μερικά από τα περίπου 250 μελίσσια του μελισσουργού Νίκου Χέλμη. Παράγει εκλεκτό μέλι. Η ποσότητα ποικίλει από χρονιά σε χρονιά. Το διανέμει στην Άνδρο. Ο Νίκος μαζί με τον Δημήτρη είναι δύο από τους ξεχωριστούς παραγωγικούς ανθρώπους μιας Άνδρου που χάνεται. Αλλά και μιας Άνδρου που πρέπει να βρει τρόπο να επιζήσει. Γιατί μόνο αν επιζήσει αυτή η παραγωγική Άνδρος, που σχετίζεται άμεσα με το νησί και την γη και τους πόρους του, θα αναπτυχθεί πιο σφαιρικά η οικονομία (σύνδεση αγροτικών προϊόντων με την ντόπια αγορά και ίσως και με την πιο έξω) και θα εξελιχθεί η κοινωνία μας. Διαφορετικά το νησί θα δυσκολευτεί πολύ να βρει έναν δρόμο προς το αύριο...