Εν Άνδρω

 

Είτε το πιστεύετε είτε όχι, στα βαθειά νερά του Κάβο Ντόρο, στις ερημιές του βυθού βόρεια της Άνδρου κοντά στις ερημονησιδες Καλόγεροι ανάμεσα στην Χίο και στις μεγάλες υποθαλάσσιες χαράδρες ανοιχτά από το στενό Τήνου-Άνδρου απέναντι από την Γυάρο, ζουν αρμονικά με το περιβάλλον μικρά κοπάδια από φάλαινες.

Τις έχουν δει ελάχιστοι, γιατί μένουν και κινούνται σε μεγάλα βάθη και ανεβαίνουν για λίγο στην επιφάνια να πάρουν μόνο «την ανάσα» τους. Ο θόρυβος των πλοίων φοβίζει πολύ αυτά τα ήρεμα και αγαθά κήτη, που φροντίζουν όταν εμφανίζονται, να επικρατεί απόλυτη ησυχία τριγύρω. Οικολογικές οργανώσεις έχουν καταγράψει στο παρελθόν αρκετές φορές την παρουσία τους όπως και απλοί άνθρωποι.

 

Ο ναύαρχος Κώστας Γκορτζής (σημαιοφόρος στο αντιτορπιλικό «Βέλος» που ακολούθησε τον κυβερνήτη του Ν. Παπά στο Κίνημα του Ναυτικού) γράφει χαρακτηριστικά στο ημερολόγιο του ως κυβερνήτης ελικοπτέρου του Π.Ν.: «Με την έναρξη της Άσκησης, πήραμε το Ε/Π (ένα Allouette III) από το ελικοδρόμιο και προσνηωθήκαμε ωραία και καλά στο πλοίο που ήταν σε τσαμαδούρα του Ναυστάθμου. Το καλοδέσαμε και το πλοίο απέπλευσε. Την πρώτη μέρα όλα καλά. Και ο καιρός επίσης με εξαίρεση κάτι χαμηλές ομίχλες. Δεν θυμάμαι αν σ’ αυτή την άσκηση είδα και την πρώτη φάλαινα στο Αιγαίο, στον  Κάβο Ντόρο, με ένα φαλαινάκι σαν τορπίλη να στριφογυρίζει δίπλα της. Όταν ανέφερα την παρουσία της από τα πλοία με “ψιλοχλεύαζαν” ότι τάχα είδα ένα πυργίσκο υποβρυχίου και το πέρασα για φάλαινα. Έλα μου όμως που είχα την OLYMPUS μαζί μου… Και μετά την άσκηση …κατάπιαν τα σχόλια»…

Επίσης στην «Οικολογική Επιθεώρηση» γίνεται εκτενής αναφορά για τιε φάλαινες που κινούνται στις Κυκλάδες και το κεντρικό Αιγαίο γενικότερα: «Κατά τη διάρκεια της αποστολής, όπου καλύφθηκαν περισσότερα από 2000 ναυτικά μίλια, καταγράφηκαν σε 49 προσεγγίσεις, 27 διαφορετικοί φυσητήρες. Καταγράφηκε ο αριθμός, το γένος, η ηλικιακή ομάδα και η μεταναστευτική συμπεριφορά των πληθυσμών. Επίσης έγινε φωτο-ταυτοποίηση, ακουστική καταγραφή και επεξεργασία των ήχων επικοινωνίας.»

Γύρω από την Άνδρο ζουν δυο είδη φαλαινών: οι «φυσητήρες» και οι «ζιφίοι». Οι οικολόγοι κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου: "Οι φυσητήρες των ελληνικών θαλασσών, συνεχίζουν να αποτελούν στις μέρες μας ένα άγνωστο είδος για το ευρύ κοινό, γεγονός που φανερώνει την άγνοια που επικρατεί για αυτή τη μοναδική κλειστή θάλασσα και τη σπάνια πανίδα και χλωρίδα που φιλοξενεί". 

Αν και η διεθνής επιστημονική κοινότητα αναγνωρίζει ότι οι ελληνικές θάλασσες και κυρίως το Αιγαίο στηρίζουν τους σημαντικότερους εναπομείναντες πληθυσμούς θαλάσσιων θηλαστικών στη Μεσόγειο, η απουσία στοιχειωδών μέτρων διαχείρισης, σε συνδυασμό με το χαμηλό επίπεδο περιβαλλοντικής παιδείας, συνθέτουν ένα πολύ επικίνδυνο σκηνικό για την επιβίωση αυτής της τεράστιας φυσικής και ιστορικής κληρονομιάς.

Η ιδιαίτερα υψηλή κίνηση εμπορικών πλοίων χωρίς ουσιαστικό κεντρικό έλεγχο, η απουσία αποτελεσματικού πλάνου αντιμετώπισης πιθανού θαλάσσιου ατυχήματος και η αυξανόμενη ρύπανση των θαλάσσιων οικοσυστημάτων δεν αφήνει πολλά περιθώρια αισιοδοξίας.

Η φάλαινα φυσητήρας είναι το μεγαλύτερο σε μέγεθος είδος θαλάσσιου θηλαστικού που συναντάται τακτικά στις ελληνικές θάλασσες. Οι αρσενικοί ξεπερνούν τα 18 μέτρα σε μήκος και τους 50 τόνους σε βάρος, ενώ οι θηλυκοί έχουν μέσο μήκος 12 μέτρα και βάρος 20 τόνους. Παρά το μεγάλο μέγεθός τους, δεν αποτελεί κανένα κίνδυνο για τον άνθρωπο. 

Είναι είδος μεταναστευτικό και πελαγικό, και η διάρκεια ζωής τους ξεπερνά τα 70 έτη. Τα θηλυκά σχηματίζουν κοινωνικές ομάδες με τα νεότερα άτομα, ενώ τα αρσενικά ζουν μοναχικά.
Ο φυσητήρας χαρακτηρίζεται από την ικανότητα του να καταδύεται σε βάθη που ξεπερνούν τα 2000 μέτρα και η παραμονή του στον βυθό μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από 1 ώρα. Αναδύεται στην επιφάνεια και παραμένει περίπου 10 λεπτά για να εξασφαλίσει τις απαραίτητες αναπνοές πριν την επόμενη κατάδυση.

Ξεχωρίζει για τον ιδιαίτερα εξελιγμένο εγκέφαλό του και για την σύνθετη ικανότητα επικοινωνίας και την πολύπλοκη κοινωνική συμπεριφορά του. Τρέφεται κυρίως με μεσοπελαγικά κεφαλόποδα και βαθύβια ψάρια, είδη που δεν μπορεί να εκμεταλλευτεί ο άνθρωπος. Έτσι η υπεραλίευση που έχουν δεχθεί τα τελευταία χρόνια οι ελληνικές θάλασσες, δεν επηρεάζει ιδιαίτερα τον Φυσητήρα. Οι κύριοι παράγοντες που απειλούν τους πληθυσμούς τους είναι η ρύπανση των θαλασσών, καθώς και οι προσκρούσεις με πλοία.

Ο ζιφιος ,μοιάζει με ένα μεγάλο και παράξενο στην όψη δελφίνι, αλλά είναι φάλαινα. Επιδέξιος δύτης, με μια… ανάσα βουτά στα 1.000 μέτρα για 20 έως και 70 λεπτά! Αυτός είναι και ο λόγος που οι επιστήμονες δυσκολεύονται να διεισδύσουν στα άδυτα της ζωής του ζιφιού (Ziphius cavirostris). Έτσι, ακριβή στοιχεία δεν υπάρχουν για τον πληθυσμό του σε καμία περιοχή της Μεσογείου.

Είναι ωστόσο γνωστό ότι το μέσο μήκος του φτάνει τα 7 μέτρα και ότι, τουλάχιστον στη Μεσόγειο, τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με καλαμάρια. Προτιμά τις θαλάσσιες περιοχές με απότομη κλίση όπου το βάθος αυξάνεται απότομα, πάρα πολύ σπάνια κάνουν άλματα και αποφεύγουν την επαφή με τον άνθρωπο.

Στις ελληνικές θάλασσες, τον συναντάμε στις περιοχές όπου «συχνάζουν» και οι φυσητήρες, όπως στην Ελληνική Τάφρο, η οποία καλύπτει την περιοχή από τη Βορειοδυτική Κέρκυρα ως την Ανατολική Ρόδο.

Τίμος Βικ.