Εν Άνδρω

Της Λυδίας Παλαιοκρασσά

Ομότιμης καθηγήτριας Πανεπιστημίου Αθηνών

Η βασιλική του 5ου αι, μ.Χ. (αεροφωτ. Λ. Παλαιοκρασσά).

(Μια από τις σημαντικότερες εκθέσεις για την ιστορία της Άνδρου διοργανώνεται τον Αύγουστο στην Χώρα. Η έκθεση αναφέρεται στα 30 χρόνια ανασκαφών της Παλαιόπολης από την ανδριώτισα καθηγήτρια αρχαιολογίας Λυδία Παλαιοκρασσά. Το «Εν Άνδρω» σε συνεργασία με την αρχαιολόγο Λ. Παλαιοκρασσά θα παρουσιάσει τα σπουδαία ευρήματα της αρχαίας Άνδρου 7^ος – 2^ος αιώνας π.Χ. και της πρωτοχριστιανικής Άνδρου 5^ος μ.Χ.).

Στην κατάφυτη πλαγιά της Παλαιόπολης είχε αναπτυχθεί η αρχαία πρωτεύουσα του νησιού, που ονομαζόταν Άνδρος. Τα αρχαιότερα ευρήματα από την περιοχή χρονολογούνται στην 4η χιλιετία. Η πόλη όμως οργανώθηκε από τα τέλη του 8^ου αι. π.Χ., με περιόδους ακμής τα τέλη του 6^ου, τον 5^ο και τον 4^ο αι. π.Χ. Ιδιαίτερη άνθηση γνώρισε κατά τον 3^ο και 2^ο αι. π.Χ., ενώ εντυπωσιάζουν τα κατάλοιπα βασιλικών, δηλαδή χριστιανικών ναών του 5^ου  αι. μ.Χ. Η πόλη εγκαταλείφθηκε τον 70 αι. μ.Χ., έχοντας διανύσει ζωή 14 αιώνων.

Το αρχαίο λιμάνι (αεροφωτ. Λ. Παλαιοκρασσά)

Τον 7^ο αι. π.Χ., φαίνεται ότι πιθανότατα οικονομικοί και κοινωνικοί λόγοι οδήγησαν στην αποστολή αποίκων στη Βόρεια Ελλάδα, που ίδρυσαν τέσσερις πόλεις στα μέσα του αιώνα, στη Χαλκιδική και στις εκβολές του Στρυμόνα.

Η αρχαιολογική έρευνα του Πανεπιστημίου Αθηνών στην Παλαιόπολη, που ξεκίνησε το 1987, έχει αποκαλύψει σε τρία σημεία της κατάφυτης πλαγιάς, τμήματα του τείχους της πόλης, που κτίστηκε τον 4^ο αι. π.Χ., σπιτιών των Ανδρίων, του 4^ου-2^ου αι. π.Χ., και κυρίως δημόσια κτήρια και πλακόστρωτους δρόμους στο χώρο της αγοράς, δηλαδή του διοικητικού/πολιτικού, εμπορικού και κοινωνικού κέντρου της πόλης. 

Παλαιόπολη: 5ος και 4ος αι. π.Χ. (αεροφωτ. Λ. Παλαιοκρασσά).

Η περιοχή αυτή συνέχισε να αποτελεί το κέντρο της πόλης και στους Παλαιοχριστιανικούς χρόνους, δηλαδή τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, όπως φανερώνει η βασιλική, που οικοδομήθηκε στο δεύτερο μισό του 5^ου αι. μ.Χ.

Η ανασκαφή του χώρου αυτού, σε συνδυασμό με την ενάλια έρευνα στο αρχαίο λιμάνι, έχει δώσει σημαντικά αποτελέσματα. Η αγορά αναπτύχθηκε παράλληλα με το λιμάνι, το οποίο επηρέασε σημαντικά την εξέλιξη της πόλης.

Έως σήμερα έχουν αποκαλυφθεί σε δύο άνδηρα (αιμασιές) δύο στοές, δωρικού ρυθμού, κτήριο με περίστυλη αυλή στο εσωτερικό και μνημειακό τετράστυλο πρόπυλο, και τμήματα τεσσάρων πλακόστρωτων δρόμων, τα οποία χρονολογήθηκαν από τον 5^ο αι. π.Χ. έως τον 2^ο αι. μ.Χ.

Τα κτήρια αυτά είχαν εμπορική και διοικητική χρήση. Η μια στοά διέθετε στο πίσω μέρος της πολυτελή κρήνη, με επιχρισμένους με κονίαμα και χρωματισμένους τοίχους καθώς και ιδιαίτερα μελετημένο από τεχνικής άποψης σύστημα υδροδότησης.

Από επιγραφές γνωρίζουμε ότι υπήρχαν στην αγορά βουλευτήριο και πρυτανείο καθώς και τουλάχιστον ένας ναός κάποιου θεού. Ο χώρος συνδεόταν με την υπόλοιπη πόλη και το λιμάνι με πλακόστρωτους δρόμους, που διέθεταν και καλοχτισμένους αποχετευτικούς αγωγούς.

Άνδρική μορφή  ρωμαϊκοί χρόνοι (φωτ. Λ. Παλαιοκρασσά).

Η πλατεία της αγοράς διακοσμούνταν με διάφορα μνημεία, μαρμάρινα ηλιακά ρολόγια, εξέδρες (δηλαδή μνημειακής μορφής παγκάκια), τις οποίες είχαν ανεγείρει οικογένειες επιφανών πολιτών, αγάλματα θεών, ηγετών, ευεργετών της πόλης και στα Ρωμαϊκά χρόνια αυτοκρατόρων.  Στα χρόνια αυτά, το 2^ο αι. μ.Χ., κτίστηκε και μια εμπορική αγορά τροφίμων στην αγορά, ένας μάκελλος, όπως μας πληροφορεί επιγραφή.

Στα ερείπια των κτηρίων αυτών, με το υλικό τους, οικοδομήθηκε στα τέλη του 3ου-αρχές του 4^ου αι. μ.Χ. ένα κτήριο εμπορικής μάλλον χρήσης, και στον 5ο αι. η βασιλική, που ήταν τρίκλιτη και αποτελούσε το μητροπολιτικό ναό της πόλης. Έφερε πλούσιο γλυπτό και γραπτό διάκοσμο.

Από τις τοιχογραφίες της σώζονται τμήματα από τις μορφές δύο αγίων ιεραρχών. Επιγραφές σε μέλη και στο ψηφιδωτό δάπεδο του κτηρίου μας πληροφορούν ότι τα κιονόκρανα, η μαρμάρινη αγία τράπεζα και το ψηφιδωτό είχαν αφιερωθεί από κάποιον επίσκοπο Πέτρο, το διάκονο Ευφρόσυνο και τη σύζυγό του Μαρία καθώς και κάποιον άγνωστο αναθέτη.

Η πόλη εγκαταλείφθηκε στο πρώτο μισό του 7^ου αι., στα χρόνια του αυτοκράτορα Ηρακλείου, μάλλον λόγω των Αραβικών επιδρομών, εξαιτίας των οποίων οι κάτοικοι αναζήτησαν ασφαλέστερες περιοχές στο εσωτερικό του νησιού, και ίδρυσαν τη νέα πρωτεύουσα του νησιού στη σημερινή Μεσαριά.

Η έκθεση στην Χώρα της Άνδρου

Τα ευρήματα αυτά παρουσιάζονται στην έκθεση, που οργανώνεται από τον Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του Πανεπιστημίου Αθηνών για τη συμπλήρωση 30 χρόνων διεξαγωγής της ανασκαφής στην Παλαιόπολη, και θα εγκαινιαστεί στις 4 Αυγούστου 2017 από τον Αντιπρύτανη του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Κώστα Μπουραζέλη στο Εμπειρίκειο Γυμνάσιο της Χώρας. Συνδιοργανωτής είναι ο Δήμος Άνδρου.

Η έκθεση αναπτύσσεται σε 42 επιτοίχιους πίνακες και περιλαμβάνει εκμαγεία αγαλμάτων, αντίγραφα μικρών ευρημάτων, μακέτες και φωτορεαλιστικές αναπαραστάσεις κτηρίων, καθώς και προβολές βίντεο από την ανασκαφή.

Μέσα από αυτά ο επισκέπτης, μετά από μια συνοπτική παρουσίαση της ιστορίας της Άνδρου και των ερευνών στο χώρο της Παλαιόπολης έως το 1985, ενημερώνεται για τα αποτελέσματα της νεώτερης ανασκαφικής και ενάλιας έρευνας, για τη μορφή της αρχαίας πόλης, του λιμανιού και του χώρου της αγοράς της, για τα σπίτια των Ανδρίων, τους θεούς που λάτρευαν, πτυχές της καθημερινής τους ζωής, για τη νομισματοκοπία, την οικονομία και το πολίτευμα της πόλης.

Όλο το υλικό, μαζί με το χρονικό της ανασκαφής, δημοσιεύεται σε αναλυτικό πολυσέλιδο κατάλογο σε ελληνική και αγγλική έκδοση. Στην εκδήλωση των εγκαινίων συμμετέχει και η Νεανική χορωδία του Μουσικού Συλλόγου Άνδρου, με εξαιρετικά πρωτότυπο ρεπερτόριο.

Διάρκεια έκθεσης: 4-30 Αυγούστου 2017.

Είσοδος ελεύθερη. Ο κατάλογος της έκθεσης είναι δωρεάν.

Ώρες λειτουργίας: 10:00-14:00 και 18:30-21:30.