Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

 

Φωτογραφία από θεατρική παράσταση στον Άνω Άγιο Πέτρο. Καλοκαίρι 2014 (φωτ. Εν Άνδρω). 

Εδώ και δύο χρόνια ολοένα και συχνότερα ακούγεται από ορισμένους που σκέπτονται αναχρονιστικά πως το νησί διαιρείται «στους από εδώ και στους από εκεί». Κατά την γνώμη τους οι "από εδώ" κοιτούν αφ’ υψηλού τους "από εκεί". Και οι "από εκεί" κοιτούν με απόσταση και δυσπιστία τους τους "από εδώ". Η διαίρεση ενίοτε γίνεται προσπάθεια να αποκτήσει... «ιστορικές διαστάσεις»! Και χρεώνεται είτε στους "από εδώ' είτε στους "από εκεί". Ανάλογα με την οπτική καθενός. Είναι όμως έτσι; Ας δούμε την ιστορία και τις τις ιστορικές διαιρέσεις...

Πρώτη απάντηση: οι διαιρέσεις στο νησί δεν είναι σημερινές. Ξεκινούν από πολύ παλιά. Επί βενετοκρατίας και τουρκοκρατίας, από τον 13ο μέχρι τον 19ο αιώνα, υπήρχαν οι άρχοντες που διαφέντευαν την γη και τους κολίγους. Κάντε μια βόλτα μέχρι τον πύργο του Μπίστη-Μουβελά στις Στενιές να ακούσετε για τους άρχοντες, αλλά και για παλιές ιστορίες γύρω από την εκκλησία των κολίγων που είναι λίγο πιο πέρα.

 

 Ο πύργος Μπίστη - Μουβελά εγκαταλειμένος εδώ και πολλά χρόνια καταρρέει. Όμως οι παλιές αφηγήσεις που τον ακολουθούν αντέχουν πιο πολύ στον χρόνο (φωτ. Εν Άνδρω).

Μέχρι το τέλος του 19ου αιώνα κυριαρχούσαν στην Άνδρο οι άρχοντες της γης. Κάτι που επιβεβαιώνει και η απογραφή του 1840 όταν το 73% του πληθυσμού του νησιού είχε ως κύρια απασχόληση της γεωργία (Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο, Μέρος Β’, Δ. Μπασαντής, σελ. 179).

Συμπέρασμα πρώτο: Από αυτές τις παμπάλαιες αγροτικές διαιρέσεις δεν έχει ουσιαστικά απομείνει καμία. Όμως σε πολλούς ηλικιωμένους ή μεσήλικες που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν υπάρχουν ακόμα κάποιες ως απόηχοι.

Δεύτερη απάντηση: τον 19ο αιώνα αναπτύχθηκε η ναυτιλία στην Άνδρο. Επίκεντρο η Χώρα και τα γύρω χωριά (Στενιές, Υψηλού, Μεσαριά, Λάμυρα κλπ). Γύρω από τις πρώτες ναυτικές οικογένειες διαμορφώθηκε μια αστική τάξη. Μια αστική τάξη που ταξίδεψε στις θάλασσες, επένδυσε χρήματα, εμπορεύθηκε προϊόντα κλπ. Αυτή η τάξη άφησε το στίγμα της στα νεοκλασικά σπίτια της Χώρας, στις ανοιχτές πλατείες, στα έργα υποδομής.

 Το πρώτο ελληνικό υπερωκεάνειο ήταν του ανδριώτη εφοπλιστή Δ. Μωραΐτη (φωτ. Εν Άνδρω)

Η αστική τάξη διεκδίκησε ρόλο και στα κοινά. Αλλά απέτυχε δύο φορές. Την πρώτη φορά στα τέλη του 19ου αιώνα γιατί αντέδρασε η αγροτική Άνδρος γύρω από την Χώρα. Την δεύτερη φορά στις αρχές του 20ου αιώνα όμως η αγροτική τάξη του Κορθίου δεν επέτρεψε στον μεγαλοαστό Λεωνίδα Εμπειρίκο να εντάξει την Άνδρο υπό τον Βενιζέλο στην κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης.

 Ένα από τα τελευταία αστικά αρχοντικά της Χώρας όπου σήμερα στεγάζεται το Ίδρυμα Π. και Μ. Κυδωνιέως. Έργο σε Μπάουχάουζ της δεκαετίας του 1930 (φωτ. Εν Άνδρω).

Η αστική Άνδρος τελικά κυριάρχησε μόνο εντός της Χώρας. Εκεί διαμορφώθηκε μια αστική αντίληψη. Όμως μετά το 1920 έφυγαν οι ναυτικές επιχειρήσεις και μετά 1945 έφυγαν και οι μεγάλες αστικές και ναυτικές οικογένειες  από το νησί.

Όμως μετά τη δεκαετία του 1960 απέμεινε και από αυτές τις διαιρέσεις ελάχιστες και από την δεκαετία του 1970 μόνο ο απόηχος τους (Η Ιστορία της Άνδρου, Δ. Πολέμης). Μετά δε την δεκαετία του 1980 απόμεινε μόνο η ανάμνηση τους (Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο Σ.Καμπάνης - Δ. Μπασαντής). Σήμερα οι όποιες διαιρέσεις της αστικής Άνδρου δεν υπάρχουν πλέον. Υπάρχουν μόνο μνήμες κάποιων παλαιοτέρων. Το μόνο που έχει απομείνει πλέον είναι οι αποτυπώσεις της αστικής Άνδρου στα κτίρια της Χώρας (νεοκλασικά, μουσεία, θέατρα κλπ) και στα όποια νέα έργα γίνονται με χορηγούς τις τελευταίες ναυτικές οικογένειες που κρατάνε σχέσεις με το νησί.  

Συμπέρασμα δεύτερο: Η μικροαστική Άνδρος, μετά την δεκαετία της δεκαετίας του 1990, υποκατέστησε ακόμα και την μεσοαστική Άνδρο των προγενέστερων χρόνων, ενώ η αστική τάξη του νησιού έχει πια φύγει προ πολλού από αυτό. 

Βέβαια κατά καιρούς όμως ξεσπούν αντιθέσεις που προσπαθούν να πιαστούν και πάλι από τα παλιά στερεότυπα. Όμως όπως είχε πει ο Καρλ Μαρξ: Η ιστορία την πρώτη φορά συμβαίνει ως τραγωδία την δεύτερη επαναλαμβάνεται ως φάρσα… Εμείς πρωτοτυπούμε. Δεν ζήσαμε την πρώτη φορά ως τραγωδία, αλλά ζούμε την δεύτερη φορά ως φάρσα!!! 

Μέχρι το 1940 το νηολόγιο της Άνδρου αριθμούσε δεκάδες πλοία. Από τότε ο αριθμός τους έπεσε κατακόρυφα.

Η ιστορία ως φάρσα

 Το Μπατσί, από ψαροχώρι της δεκαετίας του 1960 εξελίχθηκε σήμερα στο τουριστικό κέντρο του νησιού. Τι ανταποκρίνεται σπό το τότε στο σήμερα;

Η φάρσα και η τρίτη απάντηση: Η χωροθέτηση ΧΥΤΥ είναι μια από αυτές τις "αντιθέσεις" που έστησαν πρόσωπα που δεν ήταν ικανά να δουν το κρίσιμο παρόν στο οποίο ζούμε και να συμβάλουν σε μια πορεία προς το μέλλον. Ο σημερινός δήμαρχος στάθηκε ανίκανος και αδύναμος να διαχειριστεί την κρίση γύρω από τον ΧΥΤΥ που ο ίδιος δημιούργησε. Και η κρίση πήρε διαστάσεις και απειλεί το νησί γιατί ο επικεφαλής της ελάσσονος αντιπολίτευσης πολιτεύεται λαϊκίστικα, αριστερίστικα και με κάνει πολιτική αναχρονιστικούς ή και προσωπικούς χαρακτηρισμούς. Κάπως έτσι αντί για ανασκαφές στον Στρόφιλα λεχουμε ανασκαφές στα παλιά στερεότυπα που πια δεν υπάρχουν (αυτό το έδειξε και η εκλογή του Γ. Γλυνού από το Κόρθι ως πρώτου δήμαρχου Άνδρου). Και το νησί μέσα από τις παλιές αντιθέσεις που κάποιοι καλλιεργούν για πολιτικάντικους λόγους πηγαίνει στα βράχια.

Συμπέρασμα τρίτο: οι παλιές διαιρέσεις αν και αργοσβήνουν, δεν έχουν χαθεί. Επανέρχονται από αδυναμία των ανθρώπων να τις ξεπεράσουν. Και σε κάθε ευκαιρία ή σε κάθε κρίση οι άνθρωποι ορίζονται με τις παλιές αντιθέσεις «οι από εδώ και οι από εκεί», «οι μέσα και οι έξω» κλπ. Έτσι κάποιοι τις επαναφέρουν για δικούς τους λόγους. Πρόκειται για πρόσωπα που μη μπορώντας να σταθούν και να πουν κάτι ουσιαστικό και καινούριο για το μέλλον προσπαθούν να πατήσουν στις παλιές αντιθέσεις σπρώχνοντας πίσω το νησί.

Το Γαύριο στη δεκαετία του 1930. Τι σχέση έχει με το σημερινό Γαύριο. Καμία. Ποιες σχέσεις έχουν οι τότε αντιθέσεις με τις σημερινές;

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Ας σταθούμε σε μια σχετική απόσταση από τα σημερινά γεγονότα. Ας δούμε την προοπτική της Άνδρου με προοπτική μερικών χρόνων. Το τουριστικό κέντρο της Άνδρου, το Μπατσί, έχει ανάγκη από ένα νέο αφήγημα για να συνεχίσει την ανοδική πορεία του. Και τέτοιο μπορεί να είναι ο σπουδαίος Στρόφιλας με τις μοναδικές στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο βραχογραφίες του 4200 π.Χ. Αυτές θα ανοίξουν τα πανιά της Άνδρου προς το εξωτερικό και προς το μέλλον.

Το λιμάνι του Γαυρίου για να αναπτυχθεί χρειάζεται το τουριστικό Μπατσί, την ενδοχώρα του Μακροτάνταλου, τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις του Στρόφιλα. Αλλά και την πολιτιστικά δρώμενα της Χώρας με την αστική κληρονομιά, τα μουσεία, το θέατρο και το φεστιβάλ. Και τέλος όλοι μαζί χρειάζονται το αγροτικό Κόρθι που συνεχίζει μια παράδοση, ενώ συγχρόνως μπορεί να την εξελιχθεί σε εκπαιδευτικό κέντρο γύρω από το ΚΠΕ και το νέο κτίριο του Μουστακείου. 

Συνεπώς όλοι χρειάζονται όλους σε αυτό το μικρό νησί στη νέα δύσκολη και ανταγωνιστική εποχή. Οι παλαιές διαιρέσεις είναι άστοχες και βλαβερές σε ένα νησί που παλεύει να βρει τον δρόμο του μέσα σε ένα νέο, απαιτητικό και ανταγωνιστικό τουριστικό και οικονομικό περιβάλλον.