Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

Η Λέσχη Ανδρίων το 2006 στο ισόγειο του νεοκλασικού Καμπάνη (φωτ. Εν Άνδρω).

Την Λέσχη Ανδρίων την ξέραμε επί δεκαετίες στην αρχή του πεζόδρομου της Χώρας. Στο παλιό αρχοντικό Καμπάνη. Ήταν όλο το ισόγειο εντευκτήριο μιας Λέσχης που τα πρώτα χρόνια του 21^ου αιώνα στο εσωτερικό του έδειχνε παμπάλαιο και μισοξεχασμένο σαν μια μνήμη από τον μεσοπόλεμο.

Το 2011 η Λέσχη έφυγε από το παλιό αρχοντικό του Καμπάνη που είχε στεγαστεί το 1925. Έγραψε σε αυτό το παλιό αρχοντικό κτίριο επί 86 χρόνια μια ιστορία ανόδου και πτώσης. Από το 2012 μέχρι σήμερα στεγάστηκε στο άλλο εμβληματικό κτίριο της Χώρας, το αρχοντικό κτίριο του Εμπειρίκου, στην ΕΟΧΑ. Σήμερα με αναφορά το νέο κτίριο και μια νέα διοίκηση επιχειρεί μια επανεκκίνηση.

Η Λέσχη Ανδρίων το 2018 στον δεξί μέρος του ισογείου του νεοκλασικού κτιρίου Εμπειρίκου (φωτ. Εν Άνδρω).

Η Λέσχη όμως προϋπήρξε και πριν από το κτίριο Καμπάνη. Με διάφορες μορφές και σε διάφορες εστίες στο κέντρο της Χώρας. Ξεκίνησε κάτι σαν κλάμπ με την εμφάνιση της αστικής τάξης στην Χώρα λόγω της ανερχόμενης ανδριώτικης ναυτιλίας και των πρώτων σχέσεων της ναυτικής Άνδρου με τα λονδρέζικα κλάμπ:

«Κλασική περίπτωση σε ολόκληρη αυτή την περίοδο της αστικής ανόδου (1880-1920) και αστικής μετεξέλιξης (1920-1940) η ίδρυση και η δράση της η Λέσχης Ανδρίων. Η Λέσχη Ανδρίων υπήρξε ένα από τα παλαιότερα αστικά κλαμπ της Ελλάδας. Ιδρύθηκε το 1884 σε μια εποχή που η αστική κοινωνία της Άνδρου αναπτυσσόταν ταχύτατα και αποκτούσε αυτοσυνείδηση.

Το 1925, μια εποχή κοινωνικά κρίσιμη, η Λέσχη Ανδριών στεγάστηκε στο νεοκλασικό κτίριο της οικογένειας Καμπάνη στη Χώρα. Το κτίριο αυτό έδωσε νέα ώθηση στη Λέσχη και μέχρι το 1940 απετέλεσε επίκεντρο σημαντικών πολιτιστικών εκδηλώσεων (θεατρικές παραστάσεις, μουσικές εκδηλώσεις, χοροεσπερίδες κλπ), όπως μαρτυρούν πλήθος προγραμμάτων που διασώθηκαν από το αρχείο του τυπογραφείου Καραουλάνη-Πολέμη.» (Δ. Μπασαντής, Gutenberg 2015, «Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο», Μέρος Β΄).

Αφίσα παράστασης της Λέσχης του 1934. Αρχείο τυπογραφείου Καραουλάνη-Πολέμη (φωτ. Εν Άνδρω).

Παρουσιάζουμε σε αυτό το μικρό μελέτημα μερικά από αυτά που ερευνήσαμε και φωτογραφίσαμε με την βοήθεια του αείμνηστου φίλου Αντώνη Πολέμη το 2011. Τα είχε διασώσει ο ίδιος και τα είχε δωρίσει στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη εξηγώντας μας με πάθος πως είχαν αξία. Και είχε απόλυτα δίκιο: ήταν τα τεκμήρια της αστικής κοινωνικής ζωής που πλέον έχει εκλείψει από το νησί. Εξετάζοντας τα, λοιπόν, καταλήξαμε στο συμπέρασμα πως:  

«Το πλήθος των παραστάσεων και των εκδηλώσεων της Λέσχης στην δεκαετία του 1930 την εδραίωσε στο κέντρο της κοινωνικής ζωής της Χώρας. Από τις αφίσες και τα προγράμματα του τυπογραφείου Καραουλάνη αποκαλύπτεται η ύπαρξη ενός τακτικού και μεγάλου ακροατήριου που παρακολουθούσε τις εκδηλώσεις της. Γεγονός που φανερώνει πως ο αστικός πολιτισμός στην Άνδρο έχει πλέον επεκταθεί πέρα από τα αρχικά κοινωνικά όρια της Χώρας.» (Δ. Μπασαντής, Gutenberg 2015, «Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο», Μέρος Β΄).

Ο Αντώνης Πολέμης το 2011 στο αρχείο Καραουλάνη-Πολέμη της Καΐρείου Βιβλιοθήκης μπροστά στο κάδρο της εφημερίδας "Η Φωνή της Άνδρου" της Β' περιόδου που εξέδωσε το τυπογραφείο Κραουλάνη το 1946 (φωτ. Εν Άνδρω).

Όσο υπήρχε αυτό το αστικό ακροατήριο στην Χώρα που συμπαρέσυρε σε μια πολιτιστική άνοδο και το υπόλοιπο νησί η Λέσχη άκμαζε. Και το ακροατήριο αυτό υπήρχε μέχρι την δεκαετία του 1940. Σε αυτό το ακροατήριο και σε αυτή την δραστήρια Λέσχη βρήκε καταφύγιο προπολεμικά όταν είχε εξοριστεί κάποια εποχή στην Άνδρο ο μετέπειτα πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου. Αφηγούντο κάποιοι παλαιότεροι πως εκεί άκουγε τα νέα σε ένα από τα πρώτα και ελάχιστα ραδιόφωνα που υπήρχαν στην Άνδρο εκείνη την μακρινή εποχή.

Αφίσα παράστασης της Λέσχης του 1935. Αρχείο τυπογραφείου Καραουλάνη-Πολέμη (φωτ. Εν Άνδρω).

Μεταπολεμικά η Λέσχη ακολούθησε την πορεία της αστικής Άνδρου η οποία έφθινε. Πάντως και στην δεκαετία του 1950 που υπήρχε αστική ζωή στο νησί και έβγαιναν και εφημερίδες (εβδομαδιαίες, μηνιαίες κλπ) υπάρχουν καταγεγραμμένες πολιτιστικές και θεατρικές εκδηλώσεις της Λέσχης. Αναφέρουμε ενδεικτικά τα Ανδριακά Νέα (1954) και Ανδριακή Επιθεώρησις (1957). Αυτή την μάλλον περιορισμένη, σε σχέση με το προπολεμικό λαμπρό παρελθόν, αστική ζωή καταγράφει και ο Ναυτικός Όμιλος Άνδρου με την ίδρυση του το 1957.

Όμως ήδη από την δεκαετία του 1960 ο σημαντικός ανδριώτης ιστορικός Δημήτρης Πολέμης στο βιβλίο του «Η Ιστορία της Άνδρου» καταγράφει την πτώση της κοινωνικής ζωής με την εγκατάλειψη της Χώρας από τις ναυτικές και τις αστικές οικογένειες. Οι οποίες και συγκροτούσαν τον πυρήνα της Λέσχης. Η Άνδρος γίνεται πλέον γι’ αυτές κυρίως τόπος παραθερισμού.

Καδραρισμένα προγράμματα από τον Αντώνη Πολέμη εκδηλώσεων της Λέσχης και άλλων φορέων στο αρχείο Καραουλάνη-Πολέμη της Καΐρείου Βιβλιοθήκης των δεκαετιών 1930 και 1950. Απεικονίζουν μια έντονη αστική κοινωνική ζωή στην οποία η Λέσχη Ανδρίων πρωταγωνιστούσε εκείνες τις εποχές (φωτ. Εν Άνδρω).

Οι δεκαετίες του 1970 και του 1980 ήταν εποχές μεγάλων αλλαγών. Μια από αυτές (γράψαμε χθες) ήταν στην αρχή της δεκαετίας του 1980 η καθιέρωση των αυθημερόν δρομολογίων Ραφήνας - Άνδρου και των πρώτων τοπικών δρομολογίων που αρχίζουν να καθιερώνουν μια διαφορετική Άνδρο, την τουριστική Άνδρο. Το φιλμ «Κορίτσια στον Ήλιο» αναδεικνύει την Άνδρο σε τουριστικό προορισμό. Η αστική τάξη δεν υπάρχει πια η τουριστική τάξη αρχίζει να μπαίνει στη ζωή της Δυτικής Άνδρου με επίκεντρο το Μπατσί. Μέσα σε αυτές τις μεγάλες αλλαγές υποχώρησε η παλιά αστική ζωή και ξέπροβαλέ η εποχή της μεσοαστικής και μικροαστικής Άνδρου. Η Λέσχη μέσα σε όλα αυτά απλώς κατάφερνε και διατηρούσε μια παρουσία το καλοκαίρι, όμως πια ήταν υποτονική τον χειμώνα.

Ένας αστικός πολιτισμός που σαν απόηχος έφτασε μέχρι σήμερα μέσα από τις μνήμες της Λέσχης Ανδρίων (φωτ. Εν Άνδρω).

Το νεοκλασικό κτίριο Καμπάνη μέχρι το τέλος όλης αυτής της μακράς περιόδου αποδυνάμωσης (μέχρι εξαντλήσεως) της Λέσχης βοήθαγε κυρίως στην καλοκαιρινή παρουσία της, καθώς διέθετε αυλή, ενώ συνάμα η ίδια Λέσχη ήταν σε καίριο σημείο πάνω στον δρόμο αποτελώντας σημείο αναφοράς, αλλά και παρατήρησης των τεκταινόμενων στην μικρή κοινωνία της Άνδρου.

Κάπως έτσι έφτασε η Λέσχη – με μεγάλες απώλειες - στα τέλη του 20^ου αιώνα. Από εκεί και μετά πήρε εντελώς την κάτω βόλτα. Μια κάτω βόλτα που κατέληξε με την διεκδίκηση των επιγόνων της οικογένειας Καμπάνη του ακινήτου που είχε εκχωρηθεί σε αυτή το 1925. Η Λέσχη έφυγε από το ακίνητο Καμπάνη το 2011 και βρήκε φιλόξενο χώρο στο εμβληματικό κτίριο Εμπειρίκου της ΕΟΧΑ το 2012. 

 Η πρώτη εφημερίδα της Άνδρου: "Η Φωνή της Άνδρου". Ήταν εβδομαδιαία και εκδόθηκε το 1894. Κράτησε μέχρι το 1921. Αποτύπωσε όλη την ακμή της αστικής και ναυτικής Άνδρου που σύμφωνα με την μελέτη "Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο" κορυφώθηκε μεταξύ 1880 - 1920. Αρχείο Καΐρείου Βιβλιοθήκης (Φωτ. Εν 'Ανδρω)

Η Λέσχη, που είχε υπάρξει με άλλες μορφές πριν το 1925, είχε ταυτιστεί κοινωνικά με το κτίριο Κάμπάνη στο οποίο στεγάστηκε επί 86 ολόκληρα χρόνια. Τρεις γενιές πέρασαν από εκεί. Στο κτίριο αυτό έζησε τις εξάρσεις της και εκεί βίωσε την πτώση της. Όσο υπήρχε το κτίριο, μέχρι το 2011, οι περισσότεροι παρά την φθορά της, νόμιζαν πως η Λέσχη δεν θα χανόταν. Η απώλεια του κτιρίου έμοιαζε σαν απώλεια της ύπαρξης της.

Το κτίριο είχε παίξει πάντα σημαντικό ρόλο στη ζωή της Λέσχης. Βέβαια στην πρώτη ξεχασμένη φάση της, πριν το 1925, η δυναμική της Ανδριώτικης αστικής κοινωνίας δημιούργησε έναν θεσμό χωρίς να χρειάζεται μια κτιριακή αναφορά. Ακολούθως, η δυναμική του θεσμού οδήγησε στην παραχώρηση του εξαιρετικού εντευκτηρίου στο νεοκλασικό Καμπάνη.

 

Διήγημα για την ιστορία της Λέσχης Ανδρίων, που υπάρχει σε κορνίζα στην σημερινό εντευκτήριο της.

Τέλος με την εξασθένιση της Λέσχης, λόγω των μεγάλων αλλαγών και την εξασθένιση μιας κοινωνικής τάξης πραγμάτων, αντιστρέφονται τα δεδομένα και φτάνει κάποια στιγμή να είναι το κτίριο που στήριζε την Λέσχη, έναν θεσμό που είχε πια εξαντληθεί η δυναμική του. Κάπως έτσι ο θεσμός Λέσχη και το κτίριο με πάρα πολλές διακυμάνσεις αλληλοϋποστηρίζονται και ταυτίζονται με διαφορετικό τρόπο μεταξύ 1925 και 2011.

Από το 2011 και μετά η διοίκηση Ψυχάλη, που είχε αναλάβει το 2008, μεταφέρει την Λέσχη στο κτίριο νεοκλασικό της ΕΟΧΑ, το οποίο αποτελεί μέρος του κληροδοτήματος του Εμπειρίκειου Γηροκομείου. Στεγάζεται εκεί έναντι ενοικίου. Η Λέσχη φεύγει από ένα συμβολικό νεοκλασικό της Χώρας και πάει σε ένα άλλο. Πρακτικά χάνει πια την κοινωνική επαφή της με τον κεντρικό δρόμο της Χώρας και μαζί και η αντανάκλαση της ιστορίας της στο κτίριο. Χάνει την καλοκαιρινή περατζάδα της και την αυλή της δίπλα στον δρόμο και βρίσκεται ξαφνικά στο εσωτερικό ενός παλιού νεοκλασικού.

Η αφίσα της πρώτης εκδήλωσης της νέας περιόδου

Αυτά τα 7 χρόνια χρόνια φιλοξενεί κάποια αποσπασματικά δρώμενα. Ένα αποκριάτικο πάρτι. Μια καλοκαιρινή έκθεση ζωγραφικής. Μια ενημέρωση για το Life. Υπάρχει, δηλαδή, μέσα από τις όποιες δραστηριότητες των άλλων. Η διοίκηση του Μανώλη Ψυχάλη, πλοιάρχου Ε.Ν., (2010-2018) καταφέρνει πρακτικά να μην χαθεί η Λέσχη. Και της βρίσκει νέο χώρο. Απομένει στους επόμενους που ανέλαβαν το 2018 να βρουν στόχους και ρόλο σε έναν από τους πιο παλιούς αστικούς κοινωνικούς θεσμούς της Άνδρου, ο οποίος κάποτε υπήρξε λαμπρή αναφορά ενός απαστράπτοντος οικονομικού και κοινωνικού κατεστημένου.

Εδώ πρέπει να αναφερθεί μια σημαντική λεπτομέρεια. Η Λέσχη Ανδρίων είναι από το 1930 διαχειριστής του Κληροδοτήματος Φωκίωνα Ιων. Καλογερά, από τα έσοδα του οποίου δίνονται υποτροφίες σε μαθητές της Άνδρου. Η ύπαρξη και διαχείριση αυτού του Κληροδοτήματος αποτέλεσε κίνητρο κατά τα χρόνια της πτώσης της Λέσχης το Δ.Σ. να την διατηρήσει και να την συνεχίσει.

Το 2018 είναι ένα έτος που η ιστορία της Λέσχης αλλάζει. Μια μικρή ομάδα αρκετά νεώτερων ανθρώπων που οι γονείς ή και οι παππούδες τους είχαν σχέση με την Λέσχη αποφασίζουν την επαναδραστηριοποίηση της. Και ξεκινούν με μόνο 22 τακτικά μέλη εκλέγοντας νέο διοικητικό συμβούλιο. Το εποτελούν οι Δημήτρης Κοκκίνης, Ντορίνα Αμωράτη, Γιάννης Ξανθός, Δημήτρης Λάσκαρης, Παντελής Στυλιανός.

Από την βραδιά τζαζ που διοργάνωσε η νέα διοίκηση τον Αύγουστο 2018 για την επανεκκίνη της Λέσχης (φωτ. Εν Άνδρω).

Κάνουν μια πρώτη ανοικτή και σχετικά μαζική μουσική εκδήλωση το καλοκαίρι και μαζεύουν καταγράφουν 120 και πλέον προθέσεις εγγραφής μέλους! Απ’ ότι φαίνεται οι μνήμες της αστικής Άνδρου μιας άλλης λαμπρής εποχής, αλλά και οι ανάγκες της σημερινής εποχής δείχνουν πως υπάρχουν δυνατότητες για μια νέα δημιουργική επανεκκίνηση της Λέσχης. Ακολουθούν μια σειρά εκδηλώσεις, που έχουν κάτι από τον αστικό απόηχο του θεσμού, αλλά και κάποια σκιρτήματα από τη νέα εποχή.

Ο προηγούμενος πρόεδρος της Λέσχης Μανώλης Ψυχάλης (από 2010 μέχρι 2018) και ο νέος πρόεδρος της Δημήτρης Κοκκίνης (από 2018) με φόντο το κτίριο Εμπειρίκου. Οκτώβριος 2018 (φωτ. Εν Άνδρω).

Εδώ δεν θα μείνουμε στις εκδηλώσεις που έχουν διοργανωθεί μέχρι στιγμής. Θα εστιάσουμε στο γεγονός πως είναι πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια που η Λέσχη Ανδρίων κάνει η ίδια εκδηλώσεις και δεν φιλοξενεί απλά εκδηλώσεις άλλων. Κάτι πολύ σημαντικό μιας και είναι οι δικές της δραστηριότητες που θα της δώσουν ζωή και θα φέρουν κόσμο κοντά της.

Οι χειμερινές δραστηριότητες μπορεί να δώσουν χρώμα και περιεχόμενο στην βουβή ζωή του χειμώνα στο νησί. Οι καλοκαιρινές δράσεις θα φέρουν τους παλαιότερους, που τώρα έρχονται μόνο ως παραθεριστές, κοντά της. Η Λέσχη ως χώρος συζητήσεων, εκδηλώσεων, καθημερινής αναφοράς, μπορεί να δώσει δυνατότητες σε νεώτερους στην Άνδρο. Μπορεί να γίνει συνεργάτης ήδη δραστήριων σχημάτων και να αποτελέσει άξονα συνδημιουργίας με κάποια από αυτά συνενώνοντας σε κάποια σημεία ένα νησί που παραμένει διαιρεμένο. Τέλος, μπορεί να συνεργαστεί σε θέματα τοπικής ιστορίας και να βοηθήσει σε νέες αναζητήσεις.

Οι πέντε άνθρωποι που «τρέχουν» σήμερα την Λέσχη πρέπει να βρουν τρόπους να μιλήσουν στην κοινωνία της Άνδρου. Και να αξιοποιήσουν έναν θεσμό που διάνυσε μια απόσταση 134 χρόνων φτάνοντας μέχρι σήμερα μεταλλασσόμενος, εξελισσόμενος και καταφέρνοντας να συμπυκνώσει κάτι από την ανάγκη για κοινωνική και πολιτιστική ζωή ενός νησιού. Ενός νησιού που κάποτε βρέθηκε στην πρωτοπορία της ελληνικής κοινωνίας και σήμερα κοιτά από απόσταση τις εξελίξεις ονειροπολώντας βυθισμένο στη «νιρβάνα» του χτες μη μπορώντας να αποδεχτεί εύκολα το διαφορετικό σήμερα.

Σημείωση: Ο Διαμαντής Μπασαντής έχει σχεδιάσει μεταξύ 2012 και 2015 και ολοκλήρωσε την συγγραφή - μαζί με συνεργάτες - τρία βιβλία για την ιστορία της Άνδρου. Το πρώτο για την ιστορία του νησιού. Το δεύτερο για τον πολιτισμό. Το τρίτο για την ιστορική διαδρομή της Μονής Παναχράντου. Το παραπάνω μελέτημα αποτελείται από στοιχεία της έρευνας που έγινε για το πρώτο βιβλίο με τίτλο «Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο» (Σ.Μ. Καμπάνης & Δ. Μπασαντής, Gutenberg 2012 & 2015).