Εν Άνδρω

Γράφει ο Δημήτρης  Σταυρόπουλος

 

Τα όσα συνέβησαν το βράδυ της 27^ης Νοεμβρίου 1934, στην θαλάσσια περιοχή λίγο  έξω από την Βουλιαγμένη, ήταν τραγελαφικά και κωμικοτραγικά! Αποκάλυψαν όμως το μπάχαλο από την ανυπαρξία του κράτους, την έλλειψη ελεγκτικών μηχανισμών και την βαθιά διαπλοκή εφοπλιστών και εξουσίας. Μέχρι σήμερα η φράση που ακούγεται συχνά «έγινε της Πόπης», σηματοδοτεί το απόλυτο χάος!...

Το πλοίο που προσάραξε, ήταν ηλικίας, μεγαλύτερης του μισού αιώνα, ήταν ανασφάλιστο, δεν είχε ασύρματο και σωστικά μέσα, δεν λειτουργούσε σωστά η πυξίδα, δεν είχε ευστάθεια, δεν είχε εφεδρική ηλεκτρογεννήτρια και κάνεις δεν μέτρησε τους επιβάτες που ταξίδευαν. Όταν το βαπόρι ναυάγησε, το πλήρωμα προσπάθησε πρώτα να διασώσει τα… τυριά που μετέφερε και μετά τους επιβάτες και τους πολιτικούς κρατούμενους, που πήγαιναν εξόριστοι στην Ανάφη.  

Η ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΗ «ΠΟΠΗ»

Κυρίαρχο στοιχείο της εποχής, οι σχέσεις διαπλοκής κυβερνήσεων και εφοπλιστών που… παραμέριζαν, στον βωμό του κέρδους, κάθε μέτρο για την ασφάλεια πληρωμάτων και επιβατών. Κάτι που για πολλά χρόνια, και μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, διαμόρφωσε ένα νοσηρό ακτοπλοϊκό τοπίο…

Το ναυάγιο έγινε το βράδυ της 27ης Νοεμβρίου 1934, ήταν το ηλικίας 54 ετών ατμόπλοιο «Πόπη» της «Ηπειρωτικής Ατμοπλοΐας» των αδελφών Ποταμιάνου, προσάραξε  στα βράχια της νησίδας Φλεβοπούλα. Προκλήθηκε ρήγμα, σημειώθηκε εισροή υδάτων και μέσα σε λίγα λεπτά έγειρε από τη δεξιά πλευρά. Καθώς τα νερά ήταν αβαθή το πλοίο δεν βυθίστηκε. Η αριστερή πλευρά έμεινε έξω από το νερό και οι περισσότεροι επιβάτες και το πλήρωμα βγήκαν στη νησίδα… περπατώντας!

Ο πλοίαρχος Γ. Πιλάλης θέλοντας αυθαίρετα να συντομεύσει τον χρόνο του ταξιδιού, προσπάθησε να διέλθει μέσα από το στενό Φλεβών και Φλεβοπούλας και δεν κατευθύνθηκε κυκλικά των Φλεβών, αν και, όπως έγραφε ο τύπος, «ο διά μέσου των νησίδων διάπλους αποφεύγεται συστηματικώς κατά τας ασελήνους και ανάστρους νύκτας του χειμώνος ως εις άκρον επικίνδυνος».

Ωστόσο, ο πανικός και το χάος που επικράτησαν αμέσως μετά την προσάραξη ήταν η αιτία να χάσουν τη ζωή τους τέσσερα άτομα, τρεις επιβάτες και ο θαλαμηπόλος β' θέσεως Φραγκίσκος Λιόντας, πολύτεκνος, ιδιαίτερα αγαπητός μεταξύ των ναυτεργατών, κάποτε γενικός γραμματέας της Ναυτικής Ομοσπονδίας. Κανείς δεν βρέθηκε να τους οδηγήσει στο κατάστρωμα για να σωθούν. Αυτή η απουσία του πληρώματος την ώρα του κινδύνου επέτεινε την σύγχυση, ενώ μια φωνή μέσα στο σκοτάδι ακούστηκε: «Πνιγόμαστε, σωθείτε όπως μπορείτε». Παρότι το πλοίο ουδέποτε βυθίστηκε ολόκληρο, έντεκα επιβάτες πνίγηκαν από τον πανικό που επικράτησε.

Τρεις χωροφύλακες που βρέθηκαν να συνοδεύουν κρατουμένους στην Ανάφη, άναψαν κλεφτοφάναρα με τα οποία ο κόσμος κατάφερε να δει και να εξέλθει. Αρκούσε μια οδηγία και μόνο για να εξέλθουν οι επιβάτες και να αποβιβαστούν στην κυριολεξία περπατώντας απλά στη διπλανή στεριά της βραχονησίδας του «Κασιδιού». Αυτή η χαοτική κατάσταση έμεινε παροιμιώδης και αρχικά από τον ναυτικό κόσμο αποτυπώθηκε με τη φράση «έγινε της… Πόπης».

Ο Τίμος Μωραϊτίνης, μια πολύπλευρη και θρυλική προσωπικότητα των Γραμμάτων, σε επιφυλλίδα του στο «Έθνος» (φ. 29.11.1934), με τίτλο «Τα άγραφα», σημείωνε μεταξύ άλλων: «Το ναυάγιον των Φλεβών είναι ακριβώς αυτό που λένε “Επνίγηκε σε μια γουλιά νερό”. Και δεν υπάρχει μεγαλυτέρα ειρωνεία από ένα τέτοιον πνιγμόν. (…) Να ναυαγή κανείς εις τον ωκεανόν ή εις μιαν φουρτουνιασμένην θάλασσαν, είναι μια συμφορά που ημπορεί και να την φοβήται, αλλά να ναυαγή και να πνίγεται έξω από τον Πειραιά και μέσα εις την γαλήνην, αυτό είναι, όπως λένε, από τα άγραφα, από εκείνα δηλαδή που δεν έχει γράψει η μοίρα».

Η έλλειψη ασυρμάτου είχε αποτέλεσμα οι αρχές να πληροφορηθούν το ναυάγιο μόλις το μεσημέρι της επόμενης μέρας όταν έφτασαν στον Πειραιά μερικοί ναυαγοί με το πολεμικό «Λέων», που τους περισυνέλεξε από τη βραχονησίδα.

Το «Πόπη» είχε κατασκευαστεί το 1880 σε ναυπηγεία της Σκοτίας. Δηλαδή, τη μέρα του ατυχήματος ήταν 54 ετών! Σύμφωνα με τους νόμους 5304/32 και 5570/32, με τους οποίους καθιερώθηκε όριο ηλικίας τα 50 χρόνια, το πλοίο έπρεπε να έχει παροπλιστεί (με τους ίδιους νόμους απαγορεύτηκε η νηολόγηση σε πλοία ηλικίας άνω των 20 ετών).

Ωστόσο, 7 πλοία, ανάμεσά τους και το «Πόπη», εξαιρέθηκαν από τις διατάξεις του νόμου και συνέχισαν να ταξιδεύουν. Κατά σύμπτωση (;) τα πέντε από τα επτά πλοία ανήκαν σε εταιρείες που μετείχαν στο πανίσχυρο ακτοπλοϊκό τραστ…

Το «Πόπη», χωρητικότητας 600 τόνων και μήκους 62 μέτρων (186 πόδια), ανέπτυσσε ταχύτητα 9-10 μιλίων την ώρα και όπως έγραψε η εφημερίδα «Ελεύθερος Άνθρωπος» ήταν «ανασφάλιστον, ως άλλωστε είναι ανασφάλιστα όλα τα σκάφη της Ακτοπλοΐας διά λόγους οικονομιών».

Αρχικά, το πλοίο ονομαζόταν «Sayonara» και είχε αμερικανική σημαία. Το 1919 αγοράστηκε από τους Αθαν. Σπ. Βαλλιάνο κατά 75% και Γεράσιμο Φωκά, ιατρό στο Παρίσι, κατά 25%, ύψωσε την ελληνική σημαία και μετονομάστηκε σε «Κεφαλληνία».

ΕΛΕΓΧΟΣ ΑΠΟ ΚΑΝΕΝΑ

Αναλυτικά, το «Πόπη» θα προσέγγιζε: Τρία λιμάνια της Πάρου (Παροικιά, Νάουσα και Τσιμπίδο, όπως λεγόταν η Μάρπησσα, στο Πίσω Λιβάδι), ισάριθμα της Νάξου (στο κυρίως λιμάνι, στη Μουτσούνα, που αποτελούσε μέχρι αρχές της δεκαετίας του 1980 βασικό εμπορικό όρμο εξαγωγής σμύριδας, και στον Απόλλωνα), δύο της Θήρας (στην Οία, όπως λεγόταν το σημερινό Καμάρι, και στο κυρίως λιμάνι που βρισκόταν στον όρμο των Φηρών), δύο στην Αμοργό (Κατάπολα και Αιγιάλη) και από ένα σε Σύρο, Φολέγανδρο, Σίκινο, Ανάφη, Σχοινούσα, Κουφονήσια, Σέριφο (Αγιο Γεώργιο) και Ιο.

Το κάθε ατμόπλοιο εκτός από επιβάτες φόρτωνε και εμπορεύματα και γι’ αυτό διέθετε γερανούς (βίντσια). Το «Πόπη» μετέφερε φορτίο 150 τόνων διαφόρων εμπορευμάτων, ανάμεσα στα οποία 100 κιβώτια πάγου κενά, βαρέλια και είδη γενικού εμπορίου.

Όσο για τον αριθμό των επιβατών… Η εταιρεία ανακοίνωνε ότι υπήρχαν 119 επιβάτες (115 με εισιτήριο και τέσσερις με δελτίο «απόρου» που εξέδιδε το Λιμεναρχείο), το Λιμεναρχείο 137 και τελικά φαίνεται ότι ξεπερνούσαν τους 140… Τουλάχιστον τότε υπήρχε η δικαιολογία πως οι επιβάτες είχαν το δικαίωμα να αγοράσουν εισιτήριο μέσα στο πλοίο…

Η ΖΟΥΓΚΛΑ ΤΟΥ ΛΙΜΑΝΙΟΥ

Η περίοδος του Μεσοπολέμου αποτελεί μια ιδιαίτερη περίοδο της ιστορίας της ακτοπλοΐας, με πολύ σκληρό ανταγωνισμό μεταξύ των εφοπλιστών, που έφτασε σε σοβαρά αιματηρά επεισόδια, ακόμα και σε δολοφονίες… Χαρακτηριστικό γεγονός είναι η δολοφονία του εφοπλιστή Λεόντιου Τεργιάζου, που έγινε στις 7 Νοεμβρίου 1936 από τον επίσης εφοπλιστή Σπύρο Τυπάλδο για οικονομικές διαφορές. Επίσης, για οικονομικούς λόγους είχε σκοτώσει, τον Οκτώβριο του 1932, ο εφοπλιστής Γ. Αθανασούλης τον άνδρα της αδελφής του, Γερ. Φραγκισκάτο.

Τότε ανταγωνισμός σήμαινε να αρπάξω τον επιβάτη και το φορτίο με κάθε τρόπο. Ο πλοιοκτήτης βρισκόταν στο λιμάνι και πρωτοστατούσε στο να αναχωρήσει το καράβι γεμάτο, καταστρατηγώντας όλους τους κανονισμούς για υπεράριθμους επιβάτες, παραβίαση ωρών αναχώρησης, με αυθαίρετες αλλαγές προσεγγίσεων κ.ο.κ.

Μέσα σε αυτή τη «ζούγκλα» οι αντιπαραθέσεις έπαιρναν προσωπικό χαρακτήρα και δεν έλειπαν τα αιματηρά επεισόδια και οι αντεγκλήσεις. Ένα τέτοιο επεισόδιο έγινε το απόγευμα της 23ης Αυγούστου 1935, όταν ο Χαράλαμπος Τυπάλδος τραυμάτισε ελαφρά στον ώμο με μαχαίρι τον Πέτρο Ποταμιάνο.

Ο ανταγωνισμός δεν σήμαινε και καλύτερα πλοία. Άλλωστε, οι όποιες σκέψεις για φιλόδοξες επενδύσεις αναστέλλονταν μπροστά στην τραγική οικονομική κατάσταση του κράτους, μετά από μια δεκαετία πολεμικών συρράξεων (1912-1922) και μετέπειτα, μέχρι το 1928, με αστάθεια του πολιτεύματος.

Έτσι, στο «κυνήγι» του κέρδους αυξήθηκαν τα «γερασμένα» πλοία και με τις ανάλογες «διασυνδέσεις» οι εφοπλιστές, κατάφεραν για πολλά χρόνια να μη θεσμοθετείται κανένα μέτρο που θα ενίσχυε την ασφάλεια επιβατών και ναυτικών, εφόσον προϋπέθετε κάποιο κόστος γι’ αυτούς.

ΠΗΓΗ: Militaire