ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ: ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ 1821 - 1857
Το ανδριώτικο μπρίκι «Λεωνίδας», 194 τόνων, ζωγραφισμένο από τον G. Luzze στη Βενετία το 1861. Το πλοίο, που ναυπηγήθηκε το 1845 στην Ερμούπολη από τον Ιωάννη Κουφουδάκη και κόστισε 32.000 δρχ, ήταν αρχικά ιδιοκτησίας του Αντώνιου Μωραΐτη. (Φωτ. Ιστιοφόρα της Άνδρου)
Ο ακούραστος συλλέκτης βιβλίων, δημοσιευμάτων και φυλλαδίων για την ιστορία της Άνδρου Δημήτρης Γιαννίσης κάποια στιγμή μας έδωσε αντίτυπο του σπάνιου και δυσεύρετου ΑΝΔΡΙΩΤΙΚΟΥ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟΥ του 1957. Εκδότης του τόμου ο Θ. Γιαννούλης. Επρόκειτο για ετήσια έκδοση. Ο τόμος ήταν ο δεύτερος. Και το 1957 ήταν ο δεύτερος χρόνος της έκδοσης του.
Ανατρέξαμε με ενδιαφέρον το βιβλίο και διαβάσαμε μερικά από τα δημοσιεύματα του. Όμως εκείνο που προσέλκυσε την προσοχή μας ήταν το πρώτο κείμενο. Ένα μελέτημα πολλαπλώς κατατοπιστικό για τη ναυτική ιστορία του νησιού, για την δυναμική της εξέλιξη, αλλά και για τον κοινωνικό χαρακτήρα της Άνδρου μιας άλλης εποχής.
Το μελέτημα έφερε την υπογραφή του Ευάγγελου Δερτούζου. Αναφερόταν στο ξεκίνημα της ναυτιλίας της Άνδρου από το 1821. Αφηγείτο την ναυτική ιστορία της Άνδρου μέχρι το 1857. Παρέθετε ονομαστικά όλα σχεδόν τα ιστιοφόρα πλοία του νησιού, τους καπετάνιους και τους πλοιοκτήτες τους. Ήταν μια λεπτομερής καταγραφή της εκκίνησης και του μεσουρανήματος της ανδριώτικης ιστιοφόρου ναυτιλίας.
Ο φιλέρευνος συνεργάτης Ι.Π. – Άλκης μάς βοήθησε μεταγράφοντας όλο το κείμενο και τους πίνακες από το παλιό βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή. Το μελέτημα είναι γραμμένο στην καθαρεύουσα και στο λεξιλόγιο της εποχής που εγράφησαν. Επιπλέον ο ακάματος Άλκης αντέγραψε και αναδιαμόρφωσε όλους τους πίνακες του μελετήματος που παραθέτουν όλα τα πλοία της περιόδου. Έτσι ο αναγνώστης μας μπορεί πλέον να έχει την πλήρη εικόνα πλοίων, καπεταναίων και πλοιοκτητών που υπήρξαν πρωτοπόροι στην εκκίνηση του μεγάλου ταξιδιού των 200 χρόνων της Ανδριώτικης ναυτιλίας.
Και σήμερα - ένα σχεδόν μήνα πριν τον μεγάλο εορτασμό των 200 χρόνων της Ελληνικής Επανάστασης - το δημοσιεύουμε. Μια ακόμα προσφορά του ΕΝ ΑΝΔΡΩ στην ιστορία της Άνδρου. Μια ιστορίας ναυτοσύνης και συνεργασίας. Για μια Άνδρο της σύμπνοιας και της εργασίας. Την Άνδρο μιας εποχής κατά την οποία το νησί μεσουράνησε.
Το γιατί μεσουράνησε το περιγράφει ανάγλυφα - πριν 64 χρόνια - ο Ε. Δερτούζος στο μελέτημα του όπου γράφει:
«Ευθύς όμως μετά την απελευθέρωσιν και την σύμπηξιν του Βασιλείου, ενώ το ναυτικόν των άλλων έφθινεν, οργασμός προσκτήσεως και ναυπηγήσεως πλοίων μικρών κατ’ αρχάς κατέλαβε τους Ανδριώτες. Το πνεύμα του συνεταιρισμού από τότε, ως και μέχρι των τελευταίων χρόνων, εθαυματούργησεν. Αι οικονομίαι των συνεκεντρούντο και δια της σύμπνοιας, της εργατικότητός των και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης ηύξανον δραχμήν προς δραχμήν τα κεφάλαιά των , επεξέτειναν τα ταξίδια και με τα μικρεμπόρια κατ’ αρχάς καθίσταντο αυτεξούσιοι (σερμαγιαλήδες) εργαζόμενοι δι’ ίδιον πλέον λογαριασμόν και έτοιμοι δι’ εξόρμησιν και απόκτησιν μεγαλυτέρων σκαφών.»
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Ήταν το πνεύμα του συνεταιρισμού και της οικονομίας που κυριάρχησε στο νησί από τη δεκαετία του 1830 και έφτασε και μέχρι τη δεκαετία του 1950 - όπως γράφει ο Ε. Δερτούζος. Εμφορούμενη από αυτό το πνεύμα η Άνδρος "εθαυματούργησε"! Ένα πνεύμα που κοιτάζοντας σήμερα γύρω μας βλέπουμε να λείπει απελπιστικά από το νησί. Αλλά κι όταν εμφανίζεται μια ομαδικότητα, μια συλλογική παραγωγική παρουσία, είναι πολλοί αυτοί που επέπλευσαν στη μιζέρια της υπανάπτυξης και κάνουν ότι μπορούν να εμποδίσουν κάθε ανάπτυξη…
"ΕΝ ΑΝΔΡΩ"
ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟΝ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ
Του Ευάγγελου Δερτούζου
ΤΟ ΝΑΥΤΙΚΟΝ της Άνδρου, κατά τους χρόνους της Εθνεγερσίας και πρό τούτων, δεν ήτο αξιόλογον. Ολίγαι τράται και μικρά τινα ιστιοφόρα υπήρχαν και δι’ αυτών επεκοινώνει η νήσος αραιώς με άλλας γειτονικάς νήσους, ιδία την Χίον, τον Τσεσμέν (Αιβαλί), τας Κυδωνίας, την Σμύρνην και Κωνσταντινούπολιν. Δι’ αυτών εγίνετο η εισαγωγή των ελαχίστων αγαθών των οποίων είχον ανάγκην οι λιτοδίαιτοι Άνδριοι της εποχής εκείνης και των ολίγων προιόντων η εξαγωγή. Ελάχιστα ήσαν τα μεγαλύτερα ιστιοφόρα άτινα και εχρησιμοποιήθησαν, κατά την Επανάστασιν του 21 δια την φρούρησιν της νήσου, προς αποτροπήν αποβάσεως των Τουρκοκαρυστινών, δια του Καφηρέως εις αυτήν. Ελλείψει δε επαρκών τοιούτων και προς τον σκοπόν τούτον, εμίσθωναν ξένα ιστιοφόρα ως του Βισβίζη και άλλων.
Από έκθεσιν προς την Ε’ των Ελλήνων Εθνικήν Συνέλευσιν ( 1832 ) του επί των Εξωτερικών και του Εμπορικού Ναυτικού Γραμματέως της Επικρατείας Γ. Γλαράκη αποτίουσαν εν αρχή, δίκαιον άλλωστε, αίνον προς τον δολοφονηθέντα Κυβερνήτην Ιω. Καποδίστριαν, πληροφορούμεθα και την τότε κατάστασιν του Εμπορικού Ναυτικού της Ελλάδος, καθ’ ην, εις όλην την Επικράτειαν, τα μεν ιστιοφόρα Α’ κλάσεως, άνω των 15 τόνων, ανήρχοντο εις 617, τα δε της Β’ κλάσεως, κάτω των 15 τόνων, εις 2.324. Πρώτη κατά σειράν ήρχετο η Σύρος με 181 ιστιοφόρα α΄κλάσεως και 241 β’ .
Ευθύς όμως μετά την απελευθέρωσιν και την σύμπηξιν του Βασιλείου, ενώ το ναυτικόν των άλλων έφθινεν, οργασμός προσκτήσεως και ναυπηγήσεως πλοίων μικρών κατ’ αρχάς κατέλαβε τους Ανδριώτες. Το πνεύμα του συνεταιρισμού από τότε, ως και μέχρι των τελευταίων χρόνων, εθαυματούργησεν. Αι οικονομίαι των συνεκεντρούντο και δια της σύμπνοιας, της εργατικότητός των και της αμοιβαίας εμπιστοσύνης ηύξανον δραχμήν προς δραχμήν τα κεφάλαιά των , επεξέτειναν τα ταξίδια και με τα μικρεμπόρια κατ’ αρχάς καθίσταντο αυτεξούσιοι (σερμαγιαλήδες) εργαζόμενοι δι’ ίδιον πλέον λογαριασμόν και έτοιμοι δι’ εξόρμησιν και απόκτησιν μεγαλυτέρων σκαφών.
Από ερεύνας μας κατηρτίσαμεν πίνακα πλοίων του λιμένος Άνδρου, όχι όλων, των ετών 1830-1840, έχοντα κατά κατηγορίας ούτω, και εις τον οποίον δεν περιλαμβάνονται, τα ελάχιστα, άλλωστε, τοιαύτα των λιμένων Κορθίου κλπ
Εν συνεχεία παραθέτω πίνακα μεγάλων πλέον ιστιοφόρων, νηολογημένων εις τον λιμένα ‘Ανδρου, όν κατέχω, του έτους 1857, ‘οτε η ιστιοφόρος ναυτιλία της ‘Ανδρου ευρίσκετο εν ακμή και εξελίξει, έπειτα από τα μεγάλα κέρδη που απεκόμισεν επωφεληθείσα ιδία των Ρωσσοτουρκικών πολέμων ( Κριμαικά ) .
Σημειωτέον ότι και ο πίναξ ούτος δεν είναι πλήρης, δεν περιλαμβάνονται εις αυτόν τα μικρότερα ιστιοφόρα, τα μη υποκείμενα εις φορολογίαν δια την κατασκευήν προκυμαίας ( διότι ο πίναξ αυτός είναι μάλλον φορολογικός) . Είναι όμως ενδιαφέρον και λεπτομερής.
Εις τους μετέπειτα χρόνους και μέχρι της επικρατήσεως της ατμήρους ναυτιλίας η Άνδρος απέκτησεν έτι μεγαλύτερα ιστιοφόρα μέχρι και 1000 τόννων άτινα φυσικά δεν ηρκούντο πλέον εις τους γνωστούς πλόας, αλλ’ επραγματοποίουν μακροχρόνια μεν και επικίνδυνα ταξίδια εις τους Ωκεανούς, φθάνοντα και μέχρι του Νέου Κόσμου (Αμερικής) εισκομίζοντα όμως εις τον τόπον άπειρα πλούτη και πολιτισμόν, αλλά και χλιδήν και πολυτέλειαν.
ΕΥΑΓ. ΔΕΡΤΟΥΖΟΣ
