Το πολυτεχνείο...
Του Διαμαντή Μπασαντή
Σάββατο 18 Νοεμβρίου 1973
Ακόμα μια φορά κλείνει ο κύκλος γύρω από αυτή την επέτειο που φαντάζει πια τόσο παράξενη. Ακόμα μια φορά η 17η του Νοέμβρη κυκλώνει τη ζωή μας. Με παλιά συνθήματα. Με παρελθόντα αιτήματα. Κι εμείς ανάμεσα στην αδιαφορία και στις συμβάσεις, ανάμεσα στην νοσταλγία και στην προσμονή, βλέπουμε βουβοί τη ζωή μας να περνά φευγαλέα στην άκρη μιας οθόνης.
Πόσο λίγο έχουν μελετηθεί τα γεγονότα εκείνης της εποχής. Ίσως τυχαία. Ίσως σκόπιμα. Κι όμως πάνε τέσσερις δεκαετίες από τις μέρες που νομίζαμε πως δεν θα τέλειωναν ποτέ.
Τον Φλεβάρη η Νομική. Το Νοέμβρη το Πολυτεχνείο. Ότι διασώθηκε στη συλλογική μνήμη από εκείνες τις ώρες μοιάζει σαν ένας απόηχος. Συνθήματα και εκκλήσεις από ένα μικρό πομπό. Και ο εθνικός ύμνος λίγο πριν σταματήσει μέσα στη νύχτα. Ότι διασώθηκε από εκείνες τις στιγμές μοιάζει να είναι μόνο μερικές σκηνές, που ξαναπροβάλλονται εθιμοτυπικά κάθε χρόνο. Στη μια νέοι γράφουν συνθήματα σε λεωφορεία. Στην άλλη ένα άρμα γκρεμίζει την πύλη.
Τα υπόλοιπα είναι προσωπικές μνήμες. Το Πολυτεχνείο δεν ζει πια. Πάνε πολλά χρόνια που διαπιστώθηκε σε μια προκήρυξη πως «το μόνο που ζει από το Πολυτεχνείο είναι τα συντρίμμια της γενιάς μας»… Όλα έσβησαν όταν καταλάγιασε εκείνη την αυθόρμητη νεανική έκρηξη. Που ξεκίνησε σαν απλή φοιτητική αναταραχή κι έφτασε ξαφνικά στα όρια της πολιτικής εξέγερσης. Αυτή η εξέγερση έσπασε για λίγο τη σιωπή και το φόβο. Από αυτό το λίγο διαμορφώθηκε η συλλογική μνήμη μιας γενιάς. Από αυτό το λίγο φτιάχτηκε και το άλλοθι μιας ένοχης εποχής όπου οι πολλοί σιώπησαν. Και οι άλλοι διέλυσαν τη χώρα.
Μια ανάμνηση ίσως καταγράφει το μέγεθος εκείνης της ενοχής. Πρωινό 20ης Ιουλίου 1974. Στην Κύπρο είχε επικρατήσει το πραξικόπημα της δικτατορίας. Στις 5 το πρωί άνοιξα το ραδιόφωνο να ακούσω ειδήσεις από το εξωτερικό. Πρώτη είδηση: «…από τις 4 σήμερα το πρωί τουρκικά στρατεύματα εισβάλουν στην Κύπρο»! Έμεινα άναυδος. Το μόνο που σκέφτηκα ήταν να πάρω κάποιους συμφοιτητές. Τότε χτύπησε το τηλέφωνο. Ήταν φίλος στρατιώτης στον Έβρο. Ανήσυχος ρώτησε: «Τι γίνεται; Τι μαθαίνεις; Εμείς εδώ είμαστε στο σκοτάδι». Πρόλαβα κι είπα: «Πόλεμος. Οι Τούρκοι μπήκαν στην Κύπρο». Μετά η γραμμή κόπηκε απότομα.
Μερικά χρόνια αργότερα τον είδα τυχαία. Ρώτησα για εκείνο το τηλεφώνημα. Μου είπε πως ειδοποίησε το τάγμα και το σύνταγμα στο Πέπλο Έβρου. Δεν το πίστεψαν. Πήραν με αγωνία τηλέφωνο τη Στρατιά. Και τους το επιβεβαίωσαν. Τον κοίταξα απορημένος. Δεν μπορούσα να φανταστώ πως με αυτό τον απίθανο τρόπο ειδοποιήσαμε εκείνο το πρωινό του πολέμου τη γραμμή της ελληνικής προκάλυψης στον Έβρο. Τόσο διαλυμένο ήταν το ελληνικό κράτος εκείνες τις μέρες…
Σήμερα είναι μια άλλη εποχή. Άλλες συνθήκες και καταστάσεις. Άλλοι κώδικες και επικοινωνίες. Όμως, υπάρχει κάτι που διαπερνά τις εποχές και παρά την απόσταση μοιάζει κοινό. Είναι μια αδιαφορία και μια απόσυρση. Είναι το βόλεμα και οι μονόδρομοι. Είναι η ανοχή και η ενοχή σιωπή. Όταν αυτά τα γνωρίσματα αρχίζουν να κυριαρχούν πάλι αρκεί όπως και τότε ένα ράγισμα για να καταρρεύσει η ψευδεπίγραφη καθημερινότητα. Ή, όπως, έλεγε και εκείνο το παλιό παραμύθι αρκεί κάποτε ένα παιδί να φωνάξει πως «ο βασιλιάς είναι γυμνός»…
Σήμερα και εκείνοι οι νέοι μεγάλωσαν. Οι πορείες τους εξατομικεύτηκαν. Για κάποιους οι μέρες εκείνες αποτέλεσαν αφετηρία μιας σημαντικής διαδρομής. Για άλλους έμειναν παρακαταθήκη μιας προσωπικής εγρήγορσης για τα κοινά. Για πολλούς έμεινε το κέρδος της συμμετοχής και της προσωπικής υπέρβασης. Για λίγους ήταν η κατάληξη της όποιας διαδρομής. Δεν ξεπέρασαν ποτέ τα γεγονότα που σημάδεψαν μια νεότητα που πέρασε ανεπιστρεπτί. Τέλος, για ορισμένους αποτέλεσαν το μόνο της ζωής σκαλοπάτι για να αναρριχηθούν σε υψηλές δημόσιες θέσεις.
Αλλά μήπως κάπως έτσι δεν συμβαίνει στη ζωή; Ή, όπως έγραψε κάποτε και ο Ελύτης, κάθε καιρός κι ο Τρωικός του πόλεμος. Κάθε καιρός κι η Ουγγρική του εξέγερση, αλλά κι ο Στάλιν του. Κάθε καιρός κι Ιερά του εξέταση, αλλά κι ο Άγιος Φραγκίσκος του.
(αναδημοσίευση από το βιβλίο "Στις Ράγες του Χρόνου" του Διαμαντή Μπασαντή)
