Η Άνδρος στην εποχή των Φράγκων
Του Σταμάτη Μ. Καμπάνη
Ολοκληρώνοντας ένα ακόμα ιστορικό μυθιστόρημα (μετά τον «Γυρισμό στην Άνδρο») συνέχισα γράφοντας για τον Ερχομό των Φράγκων στην Άνδρο το 1205. Είναι ένα κεφάλαιο από ένα νέι μυθιστόρημα. Το κεφάλαιο αυτό θα δημοσιευτεί στο φιλολογικό περιοδικό ΔΕΚΑΤΑ (καλοκαίρι 2014), που θα είναι αφιερωμένο στην Άνδρο.
Το αφήγημα στηρίζεται σε ιστορικά στοιχεία, που δίνουν μια εικόνα της Άνδρου εκείνη την εποχή. Όμως σε ορισμένες περιπτώσεις κατέφυγα στην φαντασία προκειμένου να συγκροτήσω μια ολοκληρωμένη αναβίωση του ερχομού τους.
Το μυθιστόρημα εξελίσσεται στην εποχή ανάμεσα σε δύο αποτρόπαιες Σταυροφορίες που κοινό τους κίνητρο είχαν την αρπαγή, τους θρησκευτικούς διωγμούς και την αιματοχυσία. Η πρώτη είναι η 4η Σταυροφορία που οδηγεί στην πρώτη Άλωση πνίγοντας στο αίμα την Κωνσταντινούπολη (1205) και διαμελίζοντας συνάμα την Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Η δεύτερη χρονολογικά είναι η Σταυροφορία εναντίον των Καθαρών βυθίζει στο αίμα και στην δυστυχία την Μεσημβρινή Γάλλια (1209-1244).
O διαμελισμός της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δίνει τα νησιά του Αιγαίου στην Βενετία η όποια εκχωρεί την Άνδρο στον Μαρίνο Δάνδολο. Αυτός καταφέρνει να την κατακτήσει ειρηνικά και στην συνεχεία να την κυβερνήσει με σύνεση φέρνοντας την ευημερία στο νησί. Δημιούργημα του είναι και η σημερινή πρωτεύουσα της Άνδρου, η Χώρα.
Οι Φράγκοι της Άνδρου ήρθαν από την Μεσημβρινή Γαλλία του 13ου αιώνα, την εποχή των τροβαδούρων. Η αφήγηση παρακολουθεί την πορεία ενός σταυροφόρου-τροβαδούρου που μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1204, συνοδεύει τον Μαρίνο Δάνδολο στην Άνδρο που είναι ένας σταθμός στο δρόμο για την πατρίδα του. Ο ερχομός των Φράγκων και των Βενετών ταυτίζεται με την προσωπικότητα και τις πρώτες ενέργειες του Μαρίνου Δάνδολου τον Ιούνιο του 1207.
Στην Άνδρο ο Μαρίνος Δάνδολος γνωρίζει τον άρχοντα Μανουήλ Αλαδινό την γυναικα του Αλαμάντα και την κόρη του Φελίζα. Ο Δάνδολος παντρεύεται τη Φελίζα. Διαφέντεψε την Άνδρο επί τριάντα χρόνια (1207-1238) με δημιουργικότητα και σύνεση. Διατήρησε καλές σχέσεις με τον τοπικό παράγοντα, άρχοντες, ορθόδοξο κλήρο και χωρικούς και γι’ αυτό ήταν αγαπητός απ’ αυτούς.
Επί της εποχής του άνθισε η βιοτεχνία και το εμπόριο του μεταξιού που τώρα διοχετεύονταν στην Βενετία και την Βερόνα. Έτσι αποκόμισε πλούτο που τον βοήθησε να κτίσει τρία κάστρα και μια πόλη: Το Κάστρο του Δάνδολου ή Κάτω Κάστρο. Το Πάνω Κάστρο να επιτηρεί το Αιγαίο από τους Γερακώνες και την εύφορη νότια κοιλάδα και το βόρειο Κάστρο που έκτισε ο αδελφός του Μάρκος Δάνδολος να προστατεύει το λιμάνι του Γαυρίου.
Η πόλη του Δάνδολου κτίστηκε γρήγορα και στέρεα και συγκέντρωσε στην ραχοκοκαλιά της τους πύργους των περισσότερων αρχόντων. Αργότερα ταυτίστηκε με το Κάτω Κάστρο και πήρε το όνομα του. Από την εποχή του Δάνδολου υπήρξε και είναι η Πρωτεύουσα της Άνδρου. Μερικοί Φράγκοι άρχοντες που είχαν φέουδα στην νότια κοιλάδα συγκρότησαν Κόρτι (Αυλή) στο ευπορότατο νότιο-ανατολικό άκρο της, κοντά και πάνω από τον όρμο για να συνδιασκέπτονται , να λύνουν τις διαφορές τους και να διασκεδάζουν.
Γύρω από το Κόρτι (αργότερα Κόρθι) έκτισαν τους πύργους τους κι έτσι ο νέος αυτός αρχοντικός οικισμός έγινε το ουσιαστικό κέντρο της νότιας κοιλάδας. Το Πάνω Κάστρο διατήρησε την πρωτοκαθεδρία του λόγω της στρατηγικής του θέσης. Όμως το Κόρτι ή Κόρθι συγκέντρωνε την κοινωνική και οικονομική δραστηριότητα της περιοχής.
Μετά τον θάνατο του Μανουήλ Αλαδινού το αρχοντικό και τα κτήματα του που ήταν στην κοιλάδα του Κάτω Κάστρου περιήλθαν στην πλήρη κυριότητα του Δάνδολου. Στο βορειοδυτικό μέρος της νοτιάς κοιλάδας εγκαταστάθηκε η Αλαμάντα όπου ήταν τα προσωπικά της κτήματα κι’ εκεί έζησε μέχρι τα βαθειά της γεράματα. Αλαμανιά το λένε ακόμα το μέρος που έζησε η αξιόλογη αυτή γυναίκα.
Τα πρώτα χρόνια, ο Μαρίνος Δάνδολος και η γυναίκα του Φελίζα ζήσανε ευτυχισμένα και καλά. Όμως δεν αποκτούσαν παιδιά κι’ αυτή η έλλειψη διάβρωσε σιγά-σιγά την σχέση τους. Η παθιασμένη Φελίζα συναντήθηκε κρυφά στην Βενετία με τον Τζάκομο Κουιρίνι που την αγαπούσε κι’ έγινε η ερωμένη του χωρίς αυτό να το μάθει ποτέ ο άνδρας της. Αυτός εξ’ άλλου είχε ν’ αντιμετωπίσει ένα σωρό προβλήματα από τον νέο Δόγη Τιέπολο, από τον παλιό του εχθρό τον Τζερεμία Γκύζι, από τον Δούκα της Νάξου Άγγελο Σάνυνδο και κυρίως από τον χολερικό Καθολικό Επίσκοπο Άνδρου, Ιωάννη. Αυτός ο τελευταίος του εναντιωνόταν στην κάθε του ενέργεια και ιδίως στην πολιτική του να προστατεύει τα ορθόδοξα μοναστήρια και τις εκκλησίες από την αρπακτικότητα του.
Τελικά ο Μαρίνος Δάνδολος δεν άντεξε άλλο, καταλείφθηκε από δίκαιη οργή εγκαταλείποντας την έμφυτη σύνεση του και φυλάκισε τον επίσκοπο Ιωάννη στο Κάτω Κάστρο. Όμως αυτή του η πράξη είχε συνέπεια να τον αφορίσει ο Πάπας της Ρώμης και να δώσει την ευκαιρία στον θανάσιμο εχθρό του Τζερεμία Γκύζι να κινήσει μια ψευτοσταυροφορία εναντίον του με την υποστήριξη του Δούκα της Νάξου και του Δόγη της Βενετίας Τιέπολο.
Ο Γκύζι άρπαξε με προδοσία το Κάτω Κάστρο και συνέλαβε τον ίδιο για να τον εξορίσει και στην συνέχεια να τον δολοφονήσει. Εκδίωξε και καταδίωξε όλους τους συγγενείς και φίλους του Δάνδολου αντικαθιστώντας τους με δικούς του ανθρώπους. Σφετερίστηκε την εξουσία της Άνδρο και κυβέρνησε με σκληρότητα, αλαζόνα και μισαλλοδοξία επί είκοσι περίπου χρόνια.
Ο Ορθόδοξος πληθυσμός υπέφερε, οι παλιοί τοπικοί άρχοντες έχασαν τις περιούσιες τους και η Φραγκοκρατία έγινε αισθητή στην κυριολεξία της. Όμως η βιοτεχνία και το εμπόριο του μεταξιού συνεχίστηκε αποφέροντας κέρδη στους νέους Βενετσιάνους άρχοντες. Η πολιτεία που έκτισε ο Δάνδολος, το Κάτω Κάστρο όπως την λέγανε πια, δυνάμωσε αλλά και το Γαύριο απέκτησε σπουδαιότητα την εποχή αυτή.
Η Φελίζα κατάφερε να ξεφύγει από τα νύχια του Γκύζι καταφεύγοντας στην αγκαλιά του εραστή της Τζάκομο Κουιρίνι τον όποιο και παντρεύτηκε. Απέκτησε μάλιστα μαζί του κι’ ένα γιο, τον Νικολό Κουιρίνι στο όνομα του οποίου διεκδίκησε την Άνδρο στα Βενετσιάνικα δικαστήρια. Όμως οι ισχυροί της εποχής δεν ήταν με το μέρος της και η δικαστική διαμάχη διαιωνίστηκε μέχρι που ξεχάστηκε.
Τον Γκύζι διαδέχτηκαν οι Σανούδοι και μετά από αυτούς κατευθείαν εντολοδόχοι της Βενετίας όπως ο Πέτρος Ζένος κι’ ο απόγονος του Νικολό Κουιρίνι, ο Φραγκίσκος Κουιρίνι. Μετά από αυτούς κέρδισαν δικαστικά την φεουδαρχική κυριαρχία της Άνδρου η οικογένεια των Σομμαρίπα, που την κράτησαν από το 1439 μέχρι το 1566 όταν η Άνδρος προσχώρησε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία.
Σε όλο αυτό το διάστημα από το 1207 μέχρι το 1566 η Άνδρος έζησε περιόδους ευημερίας και καλής διοίκησης και περιόδους κακής διοίκησης και ανέχειας. Η περίοδος του Μαρίνου Δάνδολου ήταν σίγουρα φωτεινή κι’ άφησε πίσω της κληρονομιά την σημερινή Πρωτεύουσα της
