Εν Άνδρω

Της Βιβής Παλαιοκρασσά

(Αναδημοσίευση από τα Χριστούγεννα του 2015)

Τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα στο νησί της Άνδρου  παραμένουν αναλλοίωτα στο χρόνο και αποτυπώνουν παλιές συνήθειες που περνάν από την μια γενιά στην άλλη. Διατηρούνται μέχρι σήμερα συνήθειες που η σύγχρονη εποχή δεν καταφέρνει να εξαφανίσει. Μόλις μπει ο Δεκέμβριος  η καθημερινότητα είναι καλά προγραμματισμένη.

Οι Χριστουγεννιάτικες προετοιμασίες ξεκινούν από την γιορτή του Αγ. Νικολάου, προστάτη Άγιου των ναυτικών, που τα εκκλησάκια στην χάρη του είναι σπαρμένα σ΄όλο το νησί. Στις παρακλήσεις τους οι πιστοί ζητούν να περιβάλει τους ξενιτεμένους ναυτικούς με την ευλογία του και να τους προστατεύει από τα μανιασμένα κύματα και τις κακουχίες της θαλασσινής ζωής.

 

Τα νοικοκυριά ξεκινούν την εορταστική προετοιμασία με το άσπρισμα της αυλής. Στην συνέχεια ασβεστώνονται τα δρομάκια και κάθε πέτρα και σκαλί. Καθαρίζονται τα μαριουλάκια  και μετά αρχίζει η προετοιμασία των εορταστικών εδεσμάτων. Από το σοδειαστικό ανεβαίνουν στην κουζίνα του σπιτιού τα απαραίτητα υλικά. Τα βουτύρατα, οι γλίνες, τα μέλια τα καρύδια και κάθε απαραίτητο μυρωδικό για την συνταγή. Το ανθόνερο, η αρμπαρόριζα, η κανέλλα τα φυλαγμένα κυδώνια και τα ρόδια. Και αρχίζουν τα προεόρτια.

 Η πρώτη μυρωδάτη εισαγωγή στο πνεύμα των Χριστουγέννων είναι η προετοιμασία του κουραμπιέ, quarabiya κατά την Λιβανέζικη ονομασία του. Αυτό το χιονάτο γλυκό ετοιμάζεται σε μεγάλες ποσότητες  έτσι ώστε να  προσφέρεται έως του  Αγίου Βασιλείου. Βουνά οι κουραμπιέδες στις τραπεζαρίες των σπιτιών, σκεπασμένοι με τούλια.

Το καλό βούτυρο ήταν πάντα η βάση για τον μυρωδάτο και πετυχημένο κουραμπιέ μαζί με το ανθόνερο και το καβουρδισμένο αμύγδαλο. Ο αέρας στο κάθε σπιτικό αναδίδει ευωδίες και πιστοποιεί τα καλά υλικά του. Στο νησί δεν γινόταν πάντα από κατσικίσιο βούτυρο. Μέχρι τις αρχές του 20^ου αιώνα οι νοικοκυρές τους φτιάχνουν  με ανάλατη γλίνα. Η  άχνη ζάχαρη είναι μια διαδικασία που χρειάζεται  ημέρες προετοιμασίες.  Η ζάχαρη που προμηθευόταν το νησί με το κρατικό μονοπώλιο έπρεπε να χτυπηθεί μέσα σε μαρμάρινο γουδί για να γίνει σκόνη. Μέσα σε μεγάλες πήλινες λεκάνες  συγκεντρώνουν την  άχνη ζάχαρη και εκεί μέσα ζαχαρώνουν τους ψημένους κουραμπιέδες.

Το «έτερον  ήμισυ» το κουραμπιέ είναι το φοινίκι. ¨Έτσι ονομάζουν οι Ανδριώτες τα μελομακάρονα, ίσως γιατί έχουν αυτό το κόκκινο το φοινικούν το χρώμα, ή ίσως γιατί μοιάζουν  με τους χουρμάδες. Τα υλικά του απλά, σιμιγδάλι, αλεύρι ,κανελογαρίφαλα κοπανισμένα, λεμόνι, κονιάκ, βούτυρο και λάδι. Σε όλα αυτά προσθέτουμε και την αλισίβα, το μυστικό συστατικό για να γίνουν τα φοινίκια τραγανά.

Το τρίπτυχο των Χριστουγεννιάτικων γλυκών συμπληρώνεται με το παστέλι που προορίζεται για την Πρωτοχρονιά, ώστε να μπει ο Νέος Χρόνος γλυκός και με αφθονία σοδιάς και υλικών. Το παστέλι ανήκει στα «ήδεα βρώματα» της αρχαιότητας τότε που οι Ανδριώτες μάγειροι εξελίσσουν τους γλυκείς πλακούντες σε σησαμίδες.

Μέχρι σήμερα οι νοικοκυρές το σερβίρουν πάνω σε φύλλα λεμονιάς, μια συνήθεια των αρχαίων όπου κάθε είδος φύλλου  είχε την χρήση του πιάτου ή του μαγειρικού σκεύους όπως έκαναν με τα συκόφυλλα. Το παστελι είναι ένα μπελαλίδικο γλυκό που ζητάει καλή προετοιμασία των υλικών του. Πρώτα πρώτα καθαρίζεται το σουσάμι για να είναι όσο πιο λευκό γίνεται. Στην συνέχεια σπάζονται και ξεφλουδίζονται τα αμύγδαλα, τα καρύδια και το κουκουνάρι.

Το άρωμα, όπως και για τα περισσότερα γλυκά στο νησί,  στο παστέλι είναι το ανθόνερο, ένα απόσταγμα από φύλλα και άνθη λεμονιάς ή νεραντζιάς. Με αυτό αρωματίζεται η επιφάνεια και έτσι κολλάει πιο εύκολα η επικάλυψη από σουσάμι. Κάθε νοικοκυριό προετοιμάζει το σπιτικό του για να είναι όλα στην θέση τους και έτσι η οικογένεια  αναπόσπαστη να προσέλθει στην λειτουργία της Γεννήσεως του Μικρού  Χριστού.

Τα παιδιά  το πρωί της Παραμονής των Χριστουγέννων γεμίζουν τον αέρα με τις φωνές τους και τα κάλαντα προαναγγέλλοντας την Γέννηση  του Μικρού Χριστού. Γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι το χωριό τους ή την πόλη τους κρατώντας στο χέρι  τρίγωνα και το  μικρό τενεκεδένιο καραβάκι τους. Στο νησί όλα κινούνται γύρω από τις θαλασσινές συνήθειες.  Τις Άγιες αυτές μέρες, η ζωή κινείται γύρο από την σκέψη των στεριανών προς τους ξενιτεμένους τους και στους ναυτικούς τους.

«Καλήν εσπέραν άρχοντες, αν είναι ο ορισμός σας/Χριστού την Θεία Γέννηση να πω στ΄αρχοντικό σας…»

Έτσι και τα κάλαντα των παιδικών ομάδων γίνονται με το νησιώτικο έθιμο, το καραβάκι που  φτιάχνουν  από κονσέρβες και τενεκεδάκια. Καταλληλότερο υλικό όλων είναι οι πεντάκιλοι τενεκέδες.  Τίποτα δεν πάει χαμένο από το νοικοκυριό του σπιτιού. Οι κονσέρβες κόβονται, ισιώνουν  και στραντζάρονται σαν την λαμαρίνα που θα έρθουν σε επαφή στο μελλοντικό τους μπάρκο. Τα στολίζουν με σημαιούλες, γάσες και τα προστατευτικά μπαλόνια να κρέμονται από τις κουπαστές τους. Όλη η αρματωσιά σε πλήρη εξάρτηση.

Τα καΐκια φτιάχνονται για να καραβίζουν τα ξέγνοιαστα καλοκαίρια στην αμμουδιά, στα ρυάκια  ή στις δεξαμενές και τις λεκάνες των νερόμυλων. Σε αυτό το παιχνίδι τους, κάνουν κτήμα τους την συμπεριφορά που έχει το σκαρί στο νερό. Παίρνουν τα πρώτα μαθήματα πλευστότητας, μαθήματα φόρτωσης και συμπεριφοράς στα κύματα. Αυτό το πολύτιμο εργαλείο-παιχνίδι γίνεται εορταστικό τα Χριστούγεννα, στολισμένο με τα ξάρτια του και τα σχοινιά του.

Τα παιδιά καλαντίζουν από πόρτα σε πόρτα και οι μικροί γεμιτζήδες γεμίζουν το τσίγκινο σκαρί τους με τον πρώτο «γλυκό ναύλο» από χριστουγεννιάτικα κουλούρια και κότινα  στ΄ανοικτά του αμπάρια.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όλες οι φωτογραφίες είναι του Εν Άνδρω.