Το νησί που αγάπησε η φύση και οι άνθρωποι
Του Διαμαντή Μπασαντή
Υπάρχουν νησιά που τα αγάπησε η φύση και οι άνθρωποι. Ένα τέτοιο νησί είναι η Άνδρος. Η φύση την ζωγράφισε ως Υδρούσα ΄Έτσι, την κατέγραψε η αρχαία παράδοση και έτσι την μετέγραψε κάποτε και ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Κυκλαδονήσι με νερό και πράσινο είναι πράγματι κάτι σπάνιο. Έτσι, η Άνδρος και έχει όλη την θαλασσινή ομορφιά των Κυκλάδων, έχει και την υπέροχη άνεση που προσφέρει το πράσινο που απλώνει απλόχερα γύρω από τις πολλές πηγές του. Αυτό το νησί το αγάπησαν και οι άνθρωποι του. Και κατέγραψαν την αγάπη τους με το έργο τους. Δύο από αυτούς είναι οι ιστορικοί της Άνδρου: Δημήτριος Π. Πασχάλης και Δημήτριος Ι. Πολέμης, που έγραψαν σε διαφορετικές εποχές την «Ιστορία της Άνδρου».
Μια εξαιρετική ιστορία
Η «Ιστορία της Νήσου Άνδρου» του Δημητρίου Π. Πασχάλη εκδόθηκε την πρώτη φορά σε δύο τόμους από το «Τυπογραφείον ΕΣΤΙΑ». Ο πρώτος το 1925 (732 σελίδες) και ο δεύτερος το 1927 (448 σελίδες) υπό τον τίτλο: «Η Άνδρος, ήτοι ιστορία της νήσου από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των καθ’ ημάς». Η έκδοση εκείνη ανατυπώθηκε με εξαίρετο τρόπο σε ενιαίο τόμο το 1995 (1050 σελίδες) από τον Άνδριώτη εκδότη Γιώργο Δαρδανό και επανεκδόθηκε το 2004 έχοντας μια εξαιρετικά επιτυχημένη εκδοτική διαδρομή. Την έκδοση του Γιώργου Δαρδανού προλόγισε εξαιρετικά ο επίσης Ανδριώτης ιστορικός Δημήτριος Ι. Πολέμης, δημιουργός και διευθυντής της Καϊρείου Βιβλιοθήκης της Άνδρου, που έγραψε και ο ίδιος σε μεταγενέστερα χρόνια μια ακόμα «Ιστορία της Άνδρου» η οποία εκδόθηκε το 1981 και σήμερα είναι πλέον εξαντλημένη.
Ο αναγνώστης που διατρέχει σήμερα τις σελίδες της Ιστορίας του Δημητρίου Πασχάλη μένει έκπληκτος από τον πλούτο των πληροφοριών, αλλά και από το ύφος, τον τρόπο γραφής και την μεθοδολογία της ανάπτυξης του θέματος, ο οποίος ανάγεται σε μια άλλη εποχή. Ο συγγραφέας καταπιάστηκε με όλες τις πτυχές της ιστορίας του νησιού. Από την αρχαία ονοματολογία του νησιού και την κλασική εποχή μέχρι την ενδιαφέρουσα μεσαιωνική ιστορία του υπό τους Βενετούς και την απελευθέρωση. Από την οικονομία της αρχαιότητας μέχρι την ναυτιλιακή οικονομία του 19ου αιώνα. Περιέχει και την θρησκευτική ιστορία του νησιού υπό την ορθόδοξη, αλλά και την καθολική διαδρομή του και την αντιπαλότητα του με τους Τούρκους όταν περιήλθε υπό την κατοχή τους. Ξεδιπλώνει τις σελίδες του από την επανάσταση του 1821 μέχρι και την εξιστόρηση της διαδρομής του δάσκαλου Θεόφιλου Καϊρη στα μέσα του 19ου αιώνα.
Καθώς ξετυλίγονται οι σελίδες της «Ιστορίας της Νήσου Άνδρου» του Δ. Πασχάλη είναι στιγμές που ο αναγνώστης του 21ου αιώνα ελκύεται τόσο από το περιεχόμενο της ιστορίας του ιστορικού των αρχών του 20ου αιώνα όσο και από την μορφή του κειμένου. Το μεν περιεχόμενο είναι εξαιρετικό καθώς περιέχει και παραθέτει πλήθος πληροφορίες, αναλύσεις, εκτιμήσεις, που απλώνουν σε όλο το μακρύ διάστημα των 2500 χρόνων ιστορίας του νησιού. Η δε μορφή παραπέμπει με επίσης εξαιρετικό τρόπο σε μια λόγια παράδοση του 19ου αιώνα που μέσα από τα μεγάλα πολιτισμικά κύματα που σάρωσαν την Ελλάδα του 20ου αιώνα έχει πλέον χαθεί ανεπιστρεπτί. Και είναι στιγμές που καθώς διατρέχει τις σελίδες του βιβλίου είναι σα να διατρέχει και την ιστορική διαδρομή της ελληνικής γλώσσας και της εκφραστικότητας της στο διάστημα των τελευταίων 200 ετών.
Ο Δημήτριος Ι. Πολέμης στην εξαιρετική εισαγωγή του στην «Ιστορία της Νήσου ‘Άνδρου» του Δημητρίου Π. Πασχάλη παρατηρεί προσεκτικά πως ορισμένες από τις πληροφορίες και τα στοιχεία που περιέχει το έργο έχουν πλέον ξεπεραστεί. Κι αυτό είναι αλήθεια. Σήμερα με τα σύγχρονα ηλεκτρονικά μέσα (δορυφόρους κλπ) π.χ. οι μετρήσεις των διαστάσεων ενός νησιού μπορούν να είναι απολύτως ακριβείς. Όμως οι αναφορές του Πασχάλη στις μετρήσεις μιας άλλης εποχής μέσα από τις καταγραφές των ναυτικών που έκαναν τον περίπλου της νήσου εξακολουθούν ακόμα και σήμερα να έχουν τη δική τους γοητεία. Ίσως αυτές οι περιγραφές μερικές φορές να έχουν περισσότερη αξία από την ίδια την ακριβή αποτύπωση των διαστάσεων του νησιού στην εποχή μας. Κι αυτό γιατί τις ακριβείς διαστάσεις μπορεί πλέον να τις βρει ο καθένας σε χιλιάδες σελίδες του διαδικτίου. Όμως τις περιγραφές των ναυτικών που περιέπλεαν ένα νησί για να το μετρήσουν δεν θα τις βρει παρά μόνο πια στις σελίδες του Δ. Πασχάλη.
Συνοψίζοντας μπορούμε να πούμε πως διαβάζοντας κανείς σήμερα την «Ιστορία» του Δ.Π.Πασχάλη είναι κάποιες στιγμές πέρα από τις θαυμάσιες περιγραφές, την συγκροτημένη λόγια παράδοση μέσα στην οποία εντάσσεται, είναι σα να διαβάζει και την αναφορά μιας άλλης εποχής που ξέφυγε και ταξιδεύει μόνη της στο μέλλον. Είναι όπως όταν αιφνιδιάζει τον σύγχρονο ταξιδιώτη της θάλασσας η εικόνα ενός παλιού ιστιοφόρου που διασχίζει ξυλάρμενο τον Κάβο Ντόρο ξεπερνώντας τις φουρτούνες μιας άλλης εποχής.
Φωτογραφίες μιας ιστορίας
Ανάμεσα στις ασπρόμαυρες μνήμες ενός προ πολλού χαμένου παρελθόντος μερικές ξεχωρίζουν για την περιεκτικότητα, την ευαισθησία, και τη ζωντάνια τους. Τέτοιες εξαιρετικές μνήμες παρουσιάζει το «Φωτογραφικό Οδοιπορικό της Άνδρου» της Έλκε Γκάιγκερ που δημιουργήθηκε το 1981 εκδόθηκε το 1989 και ανατυπώθηκε το 1997 από τον εκδοτικό οίκο Gutenbergμε πρόλογο και μια σύντομη ιστορία του νησιού του Σαράντου Ι. Καργάκου.
Εικόνες σπάνιας λεπτότητας και ζωντάνιας που δίνουν με δύναμη το εικαστικό περίγραμμα ενός νησιού και της ιστορίας του. Η Έλκε Γκάιγκερ έχει το χάρισμα να αποτυπώνει μέσα από τη λεπτομέρεια μια ιστορία και μέσα από τα γενικά πλάνα τις λεπτομέρειες μιας διαδρομής. Όλα αυτά θα τα βρει ο αναγνώστης σε αυτό το εξαιρετικό φωτογραφικό λεύκωμα. Όπως θα βρει και τα εξαιρετικά εισαγωγικά κείμενα για την φωτογράφο και την τέχνη της καθώς και μια σύντομη εξιστόρηση της Ιστορίας της Άνδρου ώστε ο αναγνώστης να έχει τόσο την εικόνα της δημιουργού αυτού του θαυμάσιου φωτογραφικού οδοιπορικού όσο και του νησιού. Συνοπτικά μπορεί να πει κανείς πως είναι μια πλήρης εκδοτική προσπάθεια.
