Εν Άνδρω

Του Νίκου Θεοδοσίου

Ο Αλέξανδρος Πανταζής το 1910 στην Αμερική.

(Το κείμενο που ακολουθεί μιλά για μια θρυλική μορφή από την Άνδρο, τον Αλέξανδρο Πανταζή, που έγραψε μια εποποιία στον αμερικάνικο κόσμο του θεάματος κατακτώντας την κορυφή στις αρχές του 20^ου αιώνα. Είναι προδημοσίευση από το προσεχές Νήσος Άνδρος με σκοπό να υπενθυμίσει την τακτική ετήσια έκδοση του εκδοτικού οίκου Gutenberg. Ο Αλέξανδρος Πανταζής ήταν από τον Όρμο Κορθίου. Γεννηθηκε το 1867. Το σπίτι ήταν μικρή φάμπρικα, ατμοκίνητη παραγωγής ζυμαρικών. Στη δεκαετία του 1960 το σπίτι δωρήθηκε στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου Κορθίου. - ¨Εν Άνδρω")

Όταν εκεί, στο γέρμα ενός άγριου 19ου αιώνα, αναγκάζεται, παιδί ακόμα, να μπαρκάρει σε ένα ιστιοφόρο με προορισμό το άγνωστο, σίγουρα δεν περίμενε μια ήρεμη ζωή. Για να επιβιώσει, θα υποχρεωθεί να συμπεριφερθεί σαν μοναχικός λύκος, σαν κι αυτούς που συνάντησε στην παγωμένη Αλάσκα, αναζητώντας μάταια χρυσάφι. Κι αν τελικά κατάφερε να κατακτήσει την κορυφή του θεάματος στην Αμερική, δεν είναι γιατί το ονειρεύτηκε αλλά γιατί ήταν ένας εξαιρετικά προικισμένος νους και μαχητής. Τον έλεγαν Αλέξανδρο Πανταζή και ήταν από την Άνδρο.

Αλέξανδρος Πανταζής (1867-1936): ο θρύλος του αμερικανικού θεάματος

Από την Άνδρο όπου γεννήθηκε το 1867, κι απ' όπου έφυγε παιδί ακόμα, μπαρκάροντας ναύτης σε ένα πλοίο, μέχρι να φτάσει, πέντε χρόνια αργότερα, στην Αμερική, κινδύνεψε δυο τουλάχιστον φορές να πεθάνει. Όμως ούτε η δουλειά που εξασφάλισε στο Σικάγο, ούτε οι αγώνες μποξ ικανοποιούσαν το πάθος του για δράση. Το 1897 τα άφησε όλα και πήγε για χρυσάφι στην Αλάσκα.

Χρυσάφι δεν βρήκε. Μια θυελλώδης όμως ερωτική σχέση με την διάσημη χορεύτρια της περιοχής, την «Ωραία του Yukon», KateRockwell, θα τον φέρει στον κόσμο του θεάματος. Το πρώτο του θέατρο, εκεί στο γύρισμα του αιώνα, το ανοίγει στο Dawson του Καναδά, την άτυπη πρωτεύουσα των χρυσοθήρων. Ένα βοντβίλ, με νούμερα θεάτρου, χορευτικά και κινηματογράφο.

Από το 1902, που μετακινείται στο Σιάτλ, αρχίζει ουσιαστικά η μεγάλη του πορεία στο χώρο του θεάματος, που θα τον οδηγήσει στην καρδιά του Χόλιγουντ. Στο Σιάτλ, το 1904, χτίζει και το πρώτο του θέατρο με φαρδιά πλατιά στην προμετωπίδα το όνομά του: PantagesVaudeville. Θα ακολουθήσουν δεκάδες άλλα.

Ένα από τα θέατρα του Πανταζή. Στο Πόρτλαντ του Όρεγκον. 

Το βοντβίλ ήταν ένα θέαμα ήδη διαδομένο πλατιά. Όλοι όμως αναγνωρίζουν, ότι η ιδιοφυΐα του Πανταζή του έδωσε νέα πνοή. Το ανέβασε σε ύψη που κανένας άλλος δεν έκανε. Κι αυτό τον οδήγησε στην επιτυχία και η δημιουργία ενός ολόκληρου δικτύου. Ήδη από το 1910 θεωρούνταν ένας από τους σημαντικότερους ιμπρεσάριους στη Βόρεια Αμερική. «Δεν υπάρχει Δίκτυο στις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά ούτε στον κόσμο του μεγέθους του Πανταζή, ιδιοκτησία ενός μόνο ανθρώπου», γράφει η εφημερίδα του Σιάτλ, Argus.

Η υπογραφή του Πανταζή ήταν η εγγύηση για ένα θέαμα ποιοτικό και φτηνό. Ο ίδιος επέλεγε τα θεάματα που παρουσίαζε στα θέατρά του. Αγνοούσε συστηματικά τις φίρμες και αναζητούσε νέα ταλέντα. Ταξίδευε συνεχώς, ειδικά όταν επέκτεινε το δίκτυο των αιθουσών του από τη Δυτική στην Ανατολική Ακτή, αναζητώντας τα. Ήταν στραμμένος πάντα σε ένα λαϊκό κοινό, εφαρμόζοντας σταθερά μια πολιτική χαμηλού εισιτηρίου.

«Μοναχικό Λύκο» τον ονόμασε ο τύπος γιατί διαχειρίζονταν το τεράστιο δίκτυο των θεάτρων του εντελώς μόνος του. Δεν είχε συμβούλους. Το γραφείο του ήταν το ίδιο το μυαλό του κι ένα τριμμένο σημειωματάριο στην τσέπη του σακακιού του. Λέγανε ότι μιλούσε καμιά δεκαριά γλώσσες αλλά καμιά καλά και σε καμιά από αυτές δεν ήξερε να γράφει. Δεν συνεταιρίστηκε με κανέναν. Κέρδισε όλες τις μάχες με τους ανταγωνιστές του. Ποτέ δεν συναλλάχθηκε με ανθρώπους της εξουσίας.

Τα θέατρα που έχτισε ήταν πραγματικά παλάτια. Και σε όλα έβαζε την ταυτότητά του. Ζητούσε να έχουν πολλά κλασσικά υφολογικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα κι αυτό έκανε τον αρχιτέκτονά του να τα ονομάσει «Pantages ελληνικά». Το 1926 ήταν ιδιοκτήτης τριάντα θεάτρων και είχε τη διαχείριση άλλων 42.

Προσπαθούσε να δίνει ευκαιρίες σε νέους καλλιτέχνες, υπογράφοντας δελεαστικά συμβόλαια μαζί τους. Ήταν από τους πρώτους που ενεθάρρυναν τον Ουόλτ Ντίσνεϊ. Ο Σκοτσέζος αρχιτέκτονας MarcusPriteca, όταν του ανέθεσε ο Πανταζής να σχεδιάσει τα πολυτελή θέατρά του, ήταν μόλις 21 ετών!

Τα γεράκια των στούντιο του Χόλυγουντ αποφάσισαν τελικά να επιτεθούν στον «μοναχικό λύκο» το 1928. Μόλις είχε εμφανιστεί ο ομιλών κινηματογράφος, που άλλαξε όλα τα δεδομένα στην κινηματογραφική βιομηχανία. Τα μεγάλα στούντιο αποδόθηκαν σε ένα αμείλικτο ανταγωνισμό για την κυριαρχία στην αγορά, προχωρώντας στην εξαγορά όλων των ανεξάρτητων θεάτρων. Εκείνη τη στιγμή ο Πανταζής άρχιζε να χτίζει το μεγαλύτερο και πολυτελέστερο θέατρό του στην καρδιά του Χόλιγουντ. Ήταν μια πρόκληση. Απαίτησαν να τους πουλήσει όλο το δίκτυό του. Ο Πανταζής αρνήθηκε.

Το πρωτοσέλιδο της Chicago Daily Tribune με την ανακοίνωση του αποτελέσματος της δίκης.

Η επίθεση που δέχτηκε ήταν λυσσασμένη. Επικεφαλής ήταν ο JosephP. Kennedy, πατέρας του μετέπειτα προέδρου των ΗΠΑ. Κατάφερε να συκοφαντήσουν τον Πανταζή, ότι αποπειράθηκε να βιάσει μια νεαρή χορεύτρια. Φυλακίστηκε και σύρθηκε σε έναν σκληρό και εξαντλητικό δικαστικό αγώνα.

Η συκοφαντία συνοδεύτηκε από μια ανελέητη επίθεση από τη μεριά του Τύπου, και ειδικά αυτού που έλεγχε ο μεγιστάνας WilliamHearst την μορφή του οποίου απέδωσε αριστοτεχνικά ο Όρσον Ουέλες στον περίφημο Πολίτη Κέην. Ο Πανταζής εξαντλήθηκε οικονομικά και σωματικά. Κινδύνεψε άλλη μια φορά να πεθάνει. Στο τέλος αποδείχτηκε η αθωότητά του αλλά είχε υποχρεωθεί πια να πουλήσει όλα του τα θέατρα.

Μαχητής μέχρι τέλους, παρά τη συντριβή, δεν εγκαταλείπει τον αγώνα. Αμέσως μετά την αθώωσή του, ξεκινά την προσπάθεια για την ανάκτηση των θεάτρων του. Σχεδιάζει να χτίσει ένα δίκτυο με αρχικά 100 θέατρα και στη συνέχεια 300. Αλλά δεν μένει εκεί. Σκοπεύει να μπει δυναμικά στην παραγωγή ταινιών. Είκοσι από αυτές θα γυριστούν στην Ευρώπη. Αλλά δεν προλαβαίνει. Η καρδιά του τον προδίδει το Φλεβάρη του 1936.

Σήμερα, μόνο λίγα θέατρα από αυτά που έχτισε ο Πανταζής παραμένουν όρθια. Όσα όμως σώθηκαν αποτελούν κόσμημα για την πόλη που τα φιλοξενεί. Συντηρούν τη μνήμη του και αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες της εποποιίας των πρωτοπόρων Ελλήνων μεταναστών στην Αμερική, που έφτασαν, την περίοδο του μεσοπολέμου, να ελέγχουν 1.400 αίθουσες σε σύνολο 14.000.

ΑΛΛΑ ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Ο Πανταζής έφυγε από την Άνδρο 9 χρονών και πήγε στο Κάιρο με τον πατέρα του όπου δούλεψε δύο χρόνια σε ένα καφέ. Δύο χρόνια μετά βρέθηκε εργάτης στη διάνοιξη της διώρυγας του Παναμά. Εκεί αρρώστησε από ελονοσία. Από εκεί κατέληξε στο Σαν Φραντσίσκο όπου δούλεψε ως «πιατάς», σερβιτόρος εστιατορίου και διάφορα άλλα – ακόμη και τον μποξέρ έκανε για σύντομο διάστημα.

Κάπου εκεί γύρω στα 1897 ο Πανταζής φεύγει για Αλάσκα. Και στη συνέχεια για το Ντόσον του Καναδά. Η δουλειά του χρυσοθήρα, ωστόσο, δεν ήταν γι’ αυτόν κι έτσι προτίμησε να εργαστεί σε μπαρ, όπου και διδάχτηκε τα πρώτα μαθήματα σχετικά με τον χώρο του θεάματος. Τελικά έστησε εκεί το δικό του στέκι, όπου εμφανιζόταν και η διάσημη χορεύτρια Κέιτ Ρόκγουελ, γνωστή ως «Η ωραία του Γιούκον». Περιττό να πούμε πως έγινε ερωμένη του.

Επιστρέφει στις ΗΠΑ όπου ανοίγει το πρώτο θέατρο του, το «Chrystal». Ακολουθούν πολλά στις ΗΠΑ όσο και στον Καναδά μέσα σε μια τριετία. Τα θέατρα είχαν την επωνυμία «Pantages» και εκτός από τα νούμερα του vaudeville, πρόβαλαν επίσης κινηματογραφικές ταινίες, τη νέα μόδα στη διασκέδαση, με την οποία όλο και περισσότερος κόσμος άρχιζε να «κολλάει». Νέοι ήρωες της σκηνής, όπως για παράδειγμα ο Τσάρλι Τσάπλιν, πέρασαν από τα θέατρα του Πανταζή, ενώ ο ίδιος ενθάρρυνε τότε τον νεαρό Ουόλτ Ντίσνεϊ.

Ο Πανταζής δεν ήξερε να διαβάζει ούτε να γράφει αγγλικά και όμως διηύθυνε 72 θέατρα σε ολόκληρη την Αμερική, με μόνο εργαλείο το μυαλό του κι ένα μικρό σημειωματάριο. Στο τέλος συκοφαντήθηκε άγρια και η υπόληψή του σπιλώθηκε.

Ο Αλέξανδρος Πανταζής είναι μια φιγούρα Ελληνα της διασποράς, μεγαλειώδης αλλά και λησμονημένη από την Ιστορία, που καθρεφτίζει σχεδόν ακέραιο τον θρύλο του πολυμήχανου Οδυσσέα.

(εφημερίδα Καθημερινή)