Εν Άνδρω

Επιμέλεια έρευνας: ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ

 

Ενδεικτική διαχρονική εξέλιξη του πληθυσμού της Άνδρου από τον 19ο μέχρι τον 21ο αιώνα.

Η έρευνα ξεκίνησε από έναν πίνακα του πληθυσμού των νησιών των Κυκλάδων που μάς έστειλε ο ανταποκριτής μας στην Τήνο Γιάννης Βιδάλης. Ο πίνακας είχε δημοσιευτεί στο προφίλ του Κώστα Δανούση στο facebook στην Τήνο. Στη συνέχεια ψάξαμε τις απογραφές όπως αυτές αποτυπώνονται στο υπουργείο Εσωτερικών από το 1951 μέχρι το 2011. Και ψάξαμε και στα στοιχεία της Eurostat για τους κατοίκους των νησιών όπως τους έχει καταγράψει η Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία.

Με τα στοιχεία αυτά συνθέσαμε ένα διάγραμμα που είναι εξόχως χαρακτηριστικό γιατί αποτυπώνει διαχρονικά το σύνολο της δυναμικής, αλλά και της σταδιακής πτώσης του νησιού κατά τις δεκαετίες του τουρισμού στην Ελλάδα. Με δεδομένο πως η Άνδρος υπήρξε πρωτοπόρος στα τέλη της δεκαετίας του 1960 και αρχές του 1970 και στον τουρισμό βλέπουμε από την πληθυσμιακή αποκλιμάκωση πως βρέθηκε να ακολουθεί ασθμαίνοντας τα άλλα νησιά.

Ακολούθως ψάξαμε και στην ιστοσελίδα pagenews.gr βρήκαμε ακόμα περισσότερα διαχρονικά στοιχεία για τον πληθυσμό και τις διοικητικές διαιρέσεις της Άνδρου μέχρι σήμερα. Τέλος, από το δεύτερο μέρος του βιβλίου ιστορίας "Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο" (Β' Έκδοση 2015) που γράψαμε υπό τον τίτλο "Διαδρομές της Άνδρου" παραθέσαμε επιλεκτικά μερικά αποσπάσματα για τον πληθυσμό και την οικονομία του νησιού από τον 17ο μέχρι τον 20ο αιώνα. Έτσι έχουμε και μια ιστορική θεώρηση της εξέλιξης του νησιού. Και βεβαίως έχουμε μια καλύτερη θεώρηση των πραγμάτων σε βάθος χρόνου. 

Όπως φαίνεται από τον παραπάνω ιστορικό πίνακα η Άνδρος λίγο πριν την Επανάσταση του 1821 ήταν το τρίτο πολυπληθέστερο νησί των Κυκλάδων με 16.000 κατοίκους. Η γειτονική Τήνος ήταν το πολυπληθέστερο και έφτανε τους 28.000 κατοίκους. 

Μέσα από τα στοιχεία της μικρής αυτής έρευνας και της σύνθεσης στοιχείων αποτυπώνεται η πληθυσμιακή και οικονομική δυναμική του νησιού διαχρονικά. Αποτυπώνεται η ιστορία του και η πολιτικο/διοικητική του εξέλιξη. Και μέσα από την σύγκριση - που δίνεται η δυνατότητα να κάνουμε από τα στοιχεία του πληθυσμού από τον 19ο και τον 20ο αιώνα και των άλλων νησιών - να δούμε την διαδρομή μας σε σχέση με τα άλλα διπλανά νησιά και το σύνολο των Κυκλάδων. - Δ. ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ

ΠΡΩΤΗ ΑΝΑΦΟΡΑ: Πληθυσμός & Διοίκηση, Pagenews.gr

Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, ο μόνιμος πληθυσμός του νησιού ήταν 9.221 κάτοικοι, μειωμένοι σε σχέση με την απογραφή του 2001, που ήταν 10.009 κάτοικοι. Η πλειοψηφία ασχολείται με τον τριτογενή τομέα παραγωγής. Ιστορικά, ο πληθυσμός της Άνδρου κυμαίνονταν ανάμεσα στις 10 με 20 χιλιάδες κατοίκους. Η πρώτη αναφορά πληθυσμού έγινε από τον Γκ. Ριτσάρντο το 1470, ο οποίος κατέγραψε 2.000 κάτοικους.

Το 1528 αναφέρθηκε ως σχεδόν έρημη, ενώ το 1618 ο πληθυσμός έφτασε τους 18.000 κατοίκους σε περίπου 60 χωριά. 50 χρόνια αργότερα καταγράφεται ως αραιά κατοικημένη και μέχρι τις αρχές του 18ου αιώνα ο πληθυσμός κυμαίνονταν γύρω στους 5.000 κατοίκους.

Η Χώρα, που είχε καταστραφεί από το 1674, είχε 100 σπίτια, πολλά εξ’ αυτών ερημωμένα. Αύξηση στον πληθυσμό παρατηρήθηκε μετά το 1770, φτάνοντας ξανά τους 10.000 κατοίκους. Λίγο πριν από την έναρξη της Ελληνικής επανάστασης ο πληθυσμός ήταν 16.000 κάτοικοι.

Η εξέλιξη του πληθυσμού των Κυκλάδων τα τελευταία 30 χρόνια όπως αποτυπώνεται από την Eurostat. Αν προσέξουμε ο συνολικός πληθυσμός (126.786) σε σχέση με το 1820 (125.500) δεν έχει μεγάλη απόκλιση. Ο πληθυσμός προσδιορίζει με τον τρόπο του το περιορισμένο, αλλά και το απομονωμένο του εδαφικού χώρου των νησιών.

Σύμφωνα με την πρώτη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας το 1883, η Άνδρος υπάχθηκε στο νομό Κυκλάδων, ενώ δημιουργήθηκε η Επαρχία Άνδρου, καταλαμβάνοντας τη συνολική έκταση του νησιού. Στις 13 Οκτωβρίου 1834, με βασιλικό διάταγμα, δημιουργήθηκαν οι δήμοι Άνδρου, Κορθίου, Γαυρίου και Άρνης.

Το 1836, εισάγεται το σύστημα των περιφερειακών διοικήσεων και υποδιοικήσεων, καταργώντας την επαρχία της Άνδρου και κάνοντας το νησί υποδιοίκηση στην περιφερειακή διοίκηση Τήνου, ενώ δύο χρόνια αργότερα, με το νόμο «περί μεταρρυθμίσεων των διοικήσεων», η υποδιοίκηση της Άνδρου παύει να υφίσταται και περνάει στη διοίκηση της Τήνου. Το 1840 ο δήμος Άρνης συγχωνεύεται.

Με τη διοικητική διαίρεση της Ελλάδας του 1845 καταργούνται οι περιφερειακές διοικήσεις και επαναφέρονται οι επαρχίες. Η επαρχία της Άνδρου επανήλθε στην αρχική της σύσταση του 1833. Ως έδρα της επαρχίας ορίστηκε με βασιλικό διάταγμα στις 5 Δεκεμβρίου 1845 η Χώρα.

Πληθυσμός Άνδρου και των κυριότερων νησιών των Κυκλάδων 1951-2011

Ο παραπάνω πίνακας αν συγκριθεί με τον πίνακα του πληθυσμού του 1820 δείχνει τις οικονομικές ανακατατάξεις που έχουν σχέση με την πληθυσμιακή αποδυνάμωση κάποιων νησιών όπως η Τήνος και η Άνδρος, η ενίσχυση κάποιων άλλων όπως η Μύκονος και η Πάρος και η σταθερότητα ορισμένων όπως η Νάξος. 

Το 1868, με βασιλικό διάταγμα καταργείται εκ νέου η επαρχία και η διοίκηση του νησιού περνάει στη Νομαρχία Κυκλάδων. Λίγους μήνες αργότερα, στις 20 Φεβρουαρίου 1869, η επαρχία της Άνδρου επανασυγκροτήθηκε.

• Το 1997 ψηφίστηκε το Σχέδιο «Καποδίστριας» με αποτέλεσμα να δημιουργηθούν στην επαρχία τρεις δήμοι: ο δήμος Άνδρου, ο δήμος Υδρούσας και ο δήμος Κορθίου.
• Τέλος, με την εφαρμογή του Προγράμματος Καλλικράτης, την 1η Ιανουαρίου 2011, οι τρεις δήμοι ενώθηκαν στον ενιαίο Δήμο Άνδρου, ενώ η επαρχία Άνδρου έπαψε να υφίσταται.
• Ταυτόχρονα, συστάθηκε η Περιφερειακή Ενότητα Άνδρου.
• Μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα, η οικονομία της Άνδρου στηριζόταν κυρίως στη γεωργία και στην κτηνοτροφία.
• Έπειτα, οι Ανδριώτες στράφηκαν προς τη ναυτιλία και το εμπόριο, μετατρέποντας το νησί σε ναυτιλιακό και οικονομικό κέντρο.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΑΝΑΦΟΡΑ: «Η Άνδρος μέσα στο Xρόνο», Διαμαντής Μπασαντής, Gutenberg 2015.

 

Η Χώρα το 1840...

«Ο πληθυσμός της Άνδρου κατά τον 17^ο αιώνα αναφέρεται πως αποτελείται από 8.000 Έλληνες και 150 καθολικούς (παπάδες και μοναχοί)… Τον 18^ο αιώνα οι μαρτυρίες για την αγροτική κοινωνία της Άνδρου παρουσιάζουν ένα νησί εύφορο με εξαιρετικές εξοχές και μια «από τις ωραιότερες κοιλάδες του κόσμου, κατάφυτη από πορτοκαλιές, λεμονιές ροδιές, συκιές» με «πλήθος πηγές και ρέματα» στην περιοχή της Χώρας. Το νησί ήταν αυτάρκες σε κρασί και λάδι και γεμάτο από κουμαριές και συκομουριές. Η παραγωγή μεταξιού έφτανε 10.000 λίτρες και απέφερε πολλά χρήματα στο νησί, ενώ ήταν καλό μόνο για την ταπητουργία...

Ο πληθυσμός του νησιού σε όλο τον 19^ο αιώνα κυμαίνεται από 18.000 μέχρι 22.000 κατοίκους… Και κατά το πρώτο ήμισυ του 20^ου αιώνα ο πληθυσμός του νησιού εξακολουθεί να παραμένει σταθερός, κυμαινόμενος ανάλογα με την περίοδο από 17.000 μέχρι 18.000 κατοίκους.»

ΠΗΓΕΣ: Μαρτυρίες Thevenot και Sebastiani., 1655& 1666, Άννα Πετροπούλου, «Η Άνδρος όπως περιγράφεται από τους ξένους ταξιδιώτες στην Ελλάδα», Μαρτυρία Charles Thompson, 1730, Άννα Πετροπούλου, «Η Άνδρος όπως περιγράφεται από τους ξένους ταξιδιώτες στην Ελλάδα», Μαρτυρία Frieseman, 1787, Άννα Πετροπούλου, «Η Άνδρος όπως περιγράφεται από τους ξένους ταξιδιώτες στην Ελλάδα», Δημήτριος Ι. Πολέμης, Ιστορία της Άνδρου, σελ. 146 & 150