Ευανθία Καΐρη: Η πρώτη Ελληνίδα λογία της νεότερης Ελλάδας
Της Δανάης Α. Μπασαντή
Αρχαιολόγος - Ιστορικός Τέχνης - ΕΚΠΑ
Εξώφυλλο του "Νικήρατου" Πηγή: Εθνικό Ιστορικό Μουσείο
(Το ΕΝ ΑΝΔΡΩ στα πλαίσια του μεγάλου αφιερώματος του για τα 200 χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης και την Άνδρο δημοσιεύει σήμερα το κείμενο της φιλολόγου και ιστορικού Δανάης Α. Μπασαντή αφιερωμένο στην πρώτη Ελληνίδα λογία της νεότερης Ελλάδας, την ανδριώτισα Ευανθία Καΐρη, μικρότερης αδελφής του μεγάλου Έλληνα διαφωτιστή Θεόφιλου Καΐρη και μαθήτριας του μεγάλου Αδαμαντίου Κοραή. Η ανδριώτισα Ευανθία Καΐρη με το έργο της άνοιξε την πόρτα της λογοτεχνίας και του θεάτρου για όλες τις Ελληνίδες συγγραφείς και έδωσε λογία υπόσταση στις γυναίκες πριν 200 χρόνια. Τιμώντας το έργο της μεγάλης Ελληνίδας και ανδριώτισας δημοσιεύουμε παραμονή της μεγάλης γιορτής το κείμενο που γράφτηκε σε πρώτη γραφή για τη νεανική ιστοσελίδα FRAPRESS - ΕΝ ΑΝΔΡΩ)
Το πρώτο ελληνικό θεατρικό έργο για την Ελληνική Επανάσταση γράφτηκε από γυναίκα! Εσείς γνωρίζατε ότι… το πρώτο τυπωμένο ελληνικό θεατρικό έργο που αναφερόταν στην Επανάσταση ήταν ο «Νικήρατος» της σπουδαίας Ελληνίδας και Ανδριώτισας λόγιας Ευανθίας Καΐρη; Το έργο γράφτηκε στην Ερμούπολη, μετά την Έξοδο του Μεσολογγίου. Τυπώθηκε στο Ναύπλιο τον Ιούλιο του 1826 και παρουσιάστηκε με επιτυχία στη Σύρο, στην Αθήνα και στην Άνδρο.
Λίγοι όμως είναι αυτοί που γνωρίζουν για τη ζωή της Ευανθίας Καΐρη, αδελφής του σπουδαίου διαφωτιστή, Θεόφιλου Καΐρη. Η Ευανθία γεννήθηκε στην Άνδρο το 1799 και ήταν κατά 15 χρόνια μικρότερη του Θεόφιλου.
Ο Θεόφιλος από το 1811 ήταν διευθυντής της σχολής των Κυδωνιών, η οποία βρισκόταν στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας και ήταν από τα σημαντικότερα εκπαιδευτικά κέντρα του ελληνορθοδόξου Ελληνισμού. Το 1812 ο Θεόφιλος πήρε την δεκατριάχρονη Ευανθία μαζί του στη σχολή και φρόντισε για τη μόρφωση της.
Η Ευανθία αποδείχτηκε χαρισματική μαθήτρια έχοντας για δάσκαλο της, τον φωτισμένο Θεόφιλο. Δύο χρόνια αργότερα, στα δεκαπέντε της, ξεκίνησε να γράφει στον Αδαμάντιο Κοραή ζητώντας του κάποιο γαλλικό βιβλίο να το μεταφράσει για να συμβάλει στο διαφωτισμό του Γένους. Ο Κοραής ξετρελάθηκε με το πνεύμα της, όπως ομολογεί σε επιστολή που έστειλε στις 29/12/1814 στο φίλο του Α. Πατρινό στη Βιέννη. Στην απαντητική επιστολή του προτρέπει την νεαρή κοπέλα να μελετήσει τους κλασσικούς Έλληνες ποιητές και συγγραφείς και ιδιαίτερα το Σωκράτη και το Πλούταρχο.
Αδαμάντιος Κοραής, ο μεγάλος διαφωτιστής του Γένους
Αξίζει να παραθέσουμε ορισμένα αποσπάσματα αυτής της επιστολής του Κοραή προς την Ευανθία Καΐρη:
«Προς Ευανθία Καΐρη Κυδωνίας, 18.1.1815
Φιλτάτη Θυγάτηρ Ευανθία! Επειδή πώς άλλως έχω να φανερώσω όσην μ’επροξένησεν απροσδόκητον χαράν η ωραία σου επιστολή, πλην δίδων την οποίαν ήθελα σε δώσειν ονομασίαν, εάν ήμην αληθής και γνήσιός σου πατήρ; Φιλτάτη λοιπόν θυγάτηρ, επαινώ σου την παιδείαν, και μάλιστα την προθυμίαν να την αυξήσης, και να την κοινωνήσης εις τους απαιδεύτους.
Αλλ’ αν αγαπάς να την αυξήσης, πρέπει ν’αποφύγης τον οποίον τρέχεις μέγαν κίνδυνον, να μείνεις και των πλέον απαιδεύτων υποδεεστέρα. Αν ο αδελφός σου και ευεργέτης σου είναι ικανός να σε διδάξη και τον κίνδυνον και τα μέσα της αποφυγής, δεν θέλουν όμως είσθαι περιτταί ουδ’εμού του γέροντος αι συμβουλαί, εάν ως φιλοστόργου πατρός παραγγελία, δώσης εις αυτάς προσοχήν.
Ανάγκη είναι προ πάντων, φίλη Ευανθία, να μη σε λανθάνει τι σημαίνει η σοφία. Όσα σ’ εδίδαξε, και όσα μέλει να σε διδάξη ο αγαπητός σου αδελφός, είναι όργανα και μέσα της σοφίας, όχι αυτή η σοφία. Επειδή όλα ταύτα, ή καν τα πλειότερα, δύναταί τις να μάθη, και μ’όλα ταύτα να μείνει άσοφος, ή μάλλον και αυτών των ασόφων ασοφώτερος και απαιδευτότερος. Η αληθινή σοφία, τέκνον αγαπητόν, είναι, ως την ώριζον οι πρόγονοί μας, η Τέχνη του βίου.
…….
Καταγίνου εις την ανάγνωσιν των Ελληνικών Ποιητών και Συγγραφέων, και μάλιστα των κλασσικών. Αλλά καταγίνου ως μέλισσα, απανθίζουσα απ’αυτούς ό,τι είναι χρήσιμον εις το μέλι της Τέχνης του βίου. Αναγίνωσκε συχνά το συναξάριον του μεγάλου της Ελλάδος καυχήματος, του Σωκράτους, γραμμένον κομψότερον από τον Πλάτωνα, αληθέστερον από τον Ξενοφώντα. Εις κανέν έθνος δεν εγεννήθη τοιούτος καλός τεχνίτης του Βίου, οποίος ο Σωκράτης. Μην αμελής τον θαυμαστήν του Σωκράτους, και δεύτερον Σωκράτην, τον Πλούταρχον.
Φρόντιζε μάλιστα, αν θέλης ν’αυξήσης την εις τα καλά προκοπήν σου, να μεταδίδης τους καρπούς της εις τας συνηλικιώτιδάς σου Παρθένους. Δεν εμπορείς τέκνον αγαπητόν να φαντασθής, πόσον γρήγορα αυξάνουσι τα φώτα, όταν μεταδίδωνται, και πόσην ηδονήν προξενεί εις τας φιλανθρώπους ψυχάς η μετάδοσις αυτών. Όταν κατά δυστυχίαν ευρεθή τις περικυκλωμένος από βαρβάρους, πρέπει να προσπαθή να τους φωτίση. Αλλέως κινδυνεύει να βαρβαρωθή αυτός. …»
(Αδαμάντιου Κοραή, ΠΑΤΡΙΔΑ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ, σ.σ. 293, 296)
Πρώτη σελίδα του τυπωμένου συγγράμματος "Συμβουλαί προς την θυγατέρα μου" Πηγή: Ψηφιακά αρχεία ΑΠΘ
Η Ευανθία μιλούσε άπταιστα γαλλικά και ιταλικά, ερμήνευε αρχαία ελληνικά κείμενα και παρακολουθούσε με άνεση ανώτερα μαθηματικά και υψηλές φιλοσοφικές θεωρίες. Το 1820 σε ηλικία μόλις είκοσι ενός ετών μετέφρασε και εξέδωσε στο τυπογραφείο των Κυδωνιών το σύγγραμμα του Jean Nicolas Bouilly, «Συμβουλαί προς τη θυγατέρα μου». Στο πρόλογο της έκδοσης η Ευανθία προέτρεπε τις Ελληνίδες της εποχής της να αναπτύξουν διαφωτιστική, πνευματική και εκπαιδευτική δράση.
Με την έναρξη της Επανάστασης, το 1821, η Ευανθία επέστρεψε στην Άνδρο. Από το νησί της έφυγε ξανά το καλοκαίρι του 1824, ακολουθώντας τον άλλο αδελφό της, το Δημήτριο, ο οποίος ασχολήθηκε με το εμπόριο στη Σύρο.
Παρά την απόσταση που τη χώριζε από τα πεδία των μαχών, παρακολουθούσε με αγωνία τις εξελίξεις της Επανάστασης. Ο αγώνας για την ανεξαρτησία της πατρίδας την συγκινούσε και την ενέπνεε όπως προκύπτει και από την αλληλογραφία της με τον αδερφό της Θεόφιλο, ο οποίος ήταν από το 1819 μέλος της Φιλικής Εταιρίας και συμμετείχε στις Εθνοσυνελεύσεις ως πληρεξούσιος της Άνδρου.
Το 1825 συνέταξε και συνυπέγραψε με 31 Ελληνίδες της εποχής την «Επιστολή Ελληνίδων τινών προς τας φιλελληνίδας συντεθείσα παρά τινός των σπουδαιοτέρων ελληνίδων», όπου ζητούσε από τις ευρωπαίες και αμερικανίδες φιλελληνίδες την ηθική και υλική υποστήριξή τους υπέρ της Ελληνικής Επανάστασης.
Η ηρωική Έξοδος των πολιορκημένων του Μεσολογγίου, στις 10 Απριλίου του 1826 συγκλόνισε την Ευανθία. Οι απάνθρωπες πρακτικές των Τούρκων στους άμαχους, οι άγριες λεηλασίες και οι αιχμαλωσίες των γυναικόπαιδων κατά τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου μαθευτήκαν σε όλη την Ευρώπη. Αυτό είχε ως συνέπεια να δημιουργηθεί ένα φιλελληνικό ρεύμα συμπαράστασης προς τον επαναστατημένο ελληνικό λαό.
Τρεις μήνες μετά τα γεγονότα εκείνης της τραγικής νύχτας, η Ευανθία συνέγραψε στην Ερμούπολη της Σύρου, το πεζό δράμα «Νικήρατος». Η υπόθεση του έργου εκτυλίσσεται στο πολιορκημένο Μεσολόγγι και κλείνει με την ηρωική Έξοδο. Ο «Νικήρατος» τυπώθηκε τον Ιούλιο του 1826 στο Ναύπλιο και η συγγραφέας το αφιέρωσε «εἰς ἐκείνας, ὅσαι εἰς τον ἱερον τοῦτον ἀγῶνα τοῦ ἔθνους μας, παρὰ την αἰσχραν και ἄτιμον δουλείαν ἐπροτίμησαν τας φλόγας καὶτας ἀβύσσους».
Η επιτυχία του «Νικήρατου» χάρισε στην Ευανθία Καΐρη μια θέση μεταξύ των λογίων της εποχής. Το έργο παρουσιάστηκε στην Ερμούπολη, στην Αθήνα και στην Άνδρο. Επιπλέον μέρος του μεταφράστηκε στα ιταλικά, από τον Severiano Fogacci.
Το καλοκαίρι του 1839 η Ευανθία επέστρεψε πάλι στην Άνδρο, όπου και παρέμεινε μέχρι το τέλος της ζωής της, το 1866. Παρόλο που η φήμη της είχε ταξιδέψει, απομονώθηκε στο οικογενειακό της σπίτι, παραμελώντας τις δυνατότητες που της προσέδιδαν η υψηλή μόρφωσή της και το καλλιεργημένο της πνεύμα. Μετά το μαρτυρικό θάνατο του Θεόφιλου, καταβλήθηκε και ουσιαστικά μόνασε, ευρισκόμενη σε δεινή οικονομική κατάσταση. Το 1997 εκδόθηκαν Επιστολές της, ως μέρος της Αλληλογραφίας με τον Θεόφιλο Καΐρη. (Καΐρειος Βιβλιοθήκη, Άνδρος).
Το ενδιαφέρον για την ίδια και το έργο της ξεκίνησε από το 1827 και σχετίζεται με μια αξιοσημείωτη βιβλιογραφία. Λέγεται πως περιηγητές και λόγιοι, που την αναφέρουν κολακευτικότατα στα κείμενά τους, επισκέφθηκαν την Άνδρο και επιδίωξαν να την συναντήσουν. Δεν παντρεύτηκε ποτέ ενώ δεν σώθηκε καμία απεικόνιση της, αν και υπάρχουν αναφορές ότι ήταν μια πολύ όμορφη γυναίκα.
Η Ευανθία έκανε μεταφράσεις έργων της γαλλικής γραμματείας με τη προτροπή του Αδαμάντιου Κοραή. Αλληλογραφούσε τακτικά μαζί του, ως το θάνατο του. Το έργο που άφησε είναι κυρίως επιστολικό. Μέσα από αυτό είναι φανερή η σύνδεση της με τον Κοραή, για ένα κοινό σκοπό. Και οι δυο τους επιζητούσαν την πνευματική αναγέννηση του Έθνους, μετά από τη μακραίωνη υποδούλωση από τους Οθωμανούς. Ήταν η πρώτη Ελληνίδα που οραματίστηκε και εργάστηκε για την γυναικεία διαπαιδαγώγηση στην χώρα μας.
ΠΗΓΗ: FRAPRESS
