Εν Άνδρω

Της Μαρίας Ψαρρού

Υπ. Διδάκτωρ
Πάντειο Πανεπιστήμιο -  Τμ. Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού

Η έννοια του «πολίτη», και κατ’ επέκταση του «ενεργού πολίτη», γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα στο πλαίσιο της «πόλεως». Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, ο πολίτης, «δι’ απλώς ουδέν των άλλων ορίζεται ή τω μετέχειν κρίσεως και αρχής». 

Ο «ενεργός πολίτης» είναι ο υπεύθυνος πολίτης, που όντας ενημερωμένος εκφράζει με παρρησία την άποψή του και συμμετέχει ενεργά στην κοινωνία. Έχει μάθει να ακούει, να συνδιαλέγεται, να διαφωνεί και να συνθέτει. Είναι αυτός που πορεύεται σύμφωνα με την προτροπή του Καζαντζάκη στην Ασκητική: «Ν' αγαπάς την ευθύνη. Να λες: Εγώ, εγώ μονάχος μου έχω χρέος να σώσω τη γης. Αν δε σωθεί, εγώ φταίω». Έχει επιλέξει πρωτίστως να δρα και συχνά να αντιδρά, προκαλώντας συμπάθειες αλλά και αντιπάθειες, συγκρούσεις, συνεργασίες και συμπράξεις.

Οφείλει να αναζητά και να ανταλλάσσει πληροφορίες, να συμμετέχει σε ομάδες και συλλογικές διαδικασίες και να συνεισφέρει στη λήψη αποφάσεων.

Στον αντίποδα βρίσκεται ο «ιδιώτης», ο οποίος στην αρχαία Ελλάδα απείχε από τα κοινά, καθώς είτε δεν είχε το ενδιαφέρον είτε τις ικανότητες να συμμετάσχει στα κοινωνικά και πολιτικά δρώμενα της πόλης. Ο Περικλής στον Επιτάφειο θεωρεί τον ιδιώτη άχρηστο να κρίνει. Δεν είναι εξάλλου τυχαίο ότι στη σύγχρονη αγγλική γλώσσα, ο τελείως ανόητος ή ηλίθιος αποδίδεται με τη λέξη «idiot», η οποία έχει την ίδια προέλευση.

Ο Walter C. Parker στο άρθρο του «Teaching against Idiocy» αναφέρει  ότι όταν κάποιος ενδιαφέρεται για τις προσωπικές του υποθέσεις, αδιαφορώντας για τα κοινά, συμπεριφέρεται ως ακυβέρνητο πλοίο και δεν έχει συναίσθηση του κινδύνου που δημιουργεί για τους άλλους. Θεωρείται μάλιστα «αυτοκτονικός», αφού δεν αντιλαμβάνεται ότι η ιδιωτική ζωή και η αυτονομία του είναι πλήρως εξαρτώμενες από την κοινωνία της οποίας είναι μέλος.

Ο Alexis De Tocqueville προσθέτει ότι οι ιδιώτες παρότι νομίζουν ότι κινούνται με βάση το προσωπικό τους συμφέρον, στην πραγματικότητα πρόκειται για μια υπεραπλούστευση, καθώς ενώ εστιάζουν στο «ίδιον συμφέρον», παραμελούν το πρωταρχικό τους συμφέρον, το οποίο είναι «να παραμείνουν κύριοι του εαυτού τους».

Η ενεργοποίηση των πολιτών δεν είναι εύκολη υπόθεση. Όταν υπάρχει μεγάλη δυσπιστία προς τους θεσμούς, μεγάλη απογοήτευση από τις συλλογικότητες και τα κινήματα και διάχυτη απαξίωση πολιτικών, κοινωνικών και οικονομικών συστημάτων, γίνεται ακόμη δυσκολότερη. Όταν μάλιστα το «να κοιτάς τη δουλειά σου» υπήρξε μόνιμη επωδός στα αυτιά πολλών από εμάς, όπως και ο χαρακτηρισμός της γενιάς μας ως «γενιάς του καναπέ», σίγουρα δεν μπορείς να τρέφεις μεγάλες προσδοκίες για εγχειρήματα που αναλαμβάνουν εκπρόσωποι αυτής της γενιάς.

Η καταλυτική επίδραση της οικονομικής κρίσης, ραγδαία ανέτρεψε όμως τα δεδομένα. «Η γενιά του καναπέ» γρήγορα άλλαξε τίτλο, χαρακτηριζόμενη πλέον ως «χαμένη γενιά», «αδικημένη γενιά», «γενιά των 500 (και κάτω) ευρώ». Κάποιοι από αυτούς μετανάστευσαν με αποτέλεσμα να μιλάμε για διαρροή εγκεφάλων και όσοι αποφάσισαν να παραμείνουν στη χώρα, κλήθηκαν να αποφασίσουν αν θα προσαρμοσθούν ή θα πάθουν κατάθλιψη, αν θα συμβιβαστούν ή θα αντιδράσουν, αν θα μεμψιμοιρούν ή θα δημιουργήσουν, μετατρέποντας την κρίση σε ευκαιρία.

Η ιδρυτική ομάδα της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης Άνδρου επέλεξε το τελευταίο. Με σύνθημα «δρω στην Άνδρο», αποφασίσαμε ένα χρόνο πριν να απαντήσουμε στην κατήφεια με δημιουργικότητα, στην ιδιωτεία με κοινωνική συμμετοχή, στον ατομισμό με ομαδική δουλειά.

Ένα χρόνο μετά είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε πολλά για τους εαυτούς μας, για την ομάδα μας, για το νησί, τις συμμετοχικές διαδικασίες, τις συλλογικότητες και την κοινωνική επιχειρηματικότητα.

Σίγουρα δεν ήταν εύκολη η διαδρομή αλλά άξιζε τον κόπο. Αν μας επιτραπεί να παραφράσουμε τους στίχους της Μάρως Βαμβουνάκη «μελαγχολία είναι η αξόδευτη αγάπη», τώρα νιώθουμε την ανάγκη να πούμε σε όλους ότι «μιζέρια είναι η αξόδευτη δημιουργικότητα».

Την Τετάρτη 16 Ιουνίου σας προσκαλούμε στην ημερίδα της Κοινωνικής σύμπραξης στο Νομό Κυκλάδων που θα πραγματοποιηθεί στο Δημοτικό σχολείο της Χώρας στις 6 μ.μ., με θέμα: «Οφέλη των Επιχειρήσεων από την Πρόσληψη Ανέργων του Προγράμματος ΤΟΠΣΑ». Στο πλαίσιο της ημερίδας, το ιδρυτικό μας μέλος και ταμίας μας Ασημίνα Κουρή θα παρουσιάσει τη δημιουργία, τις δράσεις και τις προοπτικές της Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης Άνδρου, καταθέτοντας την προσωπική της εμπειρία.