Εν Άνδρω

ΜΝΗΜΗ ΖΑΧΑΡΙΑ ΔΕΜΑΘΑ 

Ο Ζαχαρίας Δεμαθάς ίσως δεν ήταν ευρέως γνωστός στην Άνδρο. Τον ήξεραν οι φίλοι του και όσοι συνεργάστηκαν μαζί του. Και όσοι τον άκουσαν σε κάποια σεμινάρια του συλλόγου "Δημήτρης Μπαλής" παλαιότερα στο νησί. Ίσως να τον γνώρισαν και όσοι διάβασαν πριν χρόνια την εφημερίδα Ανδριώτικη Γνώμη, αλλά και όσοι διάβαζαν το περιοδικό Νήσος Άνδρος. Η σχέση του όμως με το νησί ήταν βαθιά και ουσιαστική. Ενδιαφερόταν. Το αγαπούσε. Το σκέφτονταν. Το νοιάζονταν.

Ο Ζαχαρίας ήταν γόνος της οικογένειας των Εμπειρίκων. Μου το είχε αναφέρει τυχαία ο Γιώργος Δαρδανός στο φιλόξενο γραφείο του όπου έγιναν οι λίγες προσωπικές συναντήσεις μας. Και μου το υπενθύμισε με συγκίνηση ο Λεωνίδας Εμπειρίκος την Παρασκευή το βράδυ, που βρεθήκαμε μετά από καιρό: «ξέρεις ο Ζαχαρίας ήταν ξάδελφος μου».

Ο Δεμαθάς καθηγητής Οικονομικών στο Πάντειο Πανεπιστήμιο ήταν εκ των ελαχίστων που διέκρινε και σχολιάσε επιστημονικά την έλλειψη αναφοράς της γαιοπροσόδου στην οικονομική ανάλυση του Καρλ Μαρξ! Απόφοιτος της Γερμανικής Σχολής, σπούδασε στα πανεπιστήμια του Μονάχου και της Χαϊλδεμβέργης. Αγωνίστηκε κατά της δικτατορίας. Και αργότερα δίδαξε στα πανεπιστήμια Αθηνών και Πάντειο.

 Στο Οικονομικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Αθηνών τον γνώρισαμε κι εμείς ως φοιτητές στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Και ένας από την γενιά μας που τον αποχαιρέτισε πρώτος: ο τότε συμφοιτητής μας Νίκος Θεοχαράκης, σήμερα καθηγητής Οικονομικών και Διευθύνων Σύμβουλος του ΚΕΠΕ, πρώην ΓΓ του υπουργείου Οικονομικών. Τον αποχαιρέτησαν, επίσης, πολλοί καθηγητές από τα Πανεπιστήμια Αθηνών, Πειραιώς και Παντείου, που αναφέρθηκαν στο έργο και στην προσωπικότητά του. Τον αποχαιρέτησε ένας από τους σημερινούς νεαρούς φοιτητές του, αλλά και δύο διδάσκοντές μαζί του στο σεμινάριο για την ελληνική οικονομική κρίση.

Σε αυτό το συγκινητικό πνευματικό μνημόσυνο για το έργο και τον άνθρωπο Ζαχαρία Δεμαθά, που έγινε στο Πάντειο την Παρασκευή 6/11/15, παραβρέθηκαν και αρκετοί άνδριώτες φίλοι του. Καθόλου τυχαίο πως την σειρά των ομιλητών έκλεισε ο ανδριώτης εκδότης Γιώργος Δαρδανός με μια συγκινητική ομιλία για την προσωπικότητα και την δράση του Ζαχαρία Δεμαθά. Από την ομιλία του Γ. Δάρδανου παραθέτουμε παρακάτω μερικά αποσπάσματα σε αυτό το σύντομο αφιέρωμα στη μνήμη του Ζαχαρία...

Διαμ. Μπασαντής

Ο φίλος μου ο Ζαχαρίας…

Του Γιώργου Δαρδανού

Ο Ζαχαρίας Δεμαθάς (πρώτος από δεξιά) στο πάνελ συζήτησης για θέματα πολιτισμού

Οι λέξεις δεν έρχονται εύκολα όταν πρέπει να μιλήσεις σε λίγες γραμμές για έναν άνθρωπο που ήταν στη ζωή σου για πάνω από σαρανταπέντε χρόνια. Και με τον Ζαχαρία για όλα αυτά τα χρόνια οι συναντήσεις και οι συζητήσεις μας ήταν σχεδόν καθημερινές…

Από τα χρόνια της αθωότητας μέχρι σήμερα, από τις πρώτες νεανικές ελπίδες, στις ώριμες και σταθερές απογοητεύσεις, η κάθε συζήτηση με τον Ζαχαρία είχε να προσφέρει κάτι καινούργιο, να εμπνεύσει καινούργιες ιδέες και λύσεις, να προχωρήσει την σκέψη, να δώσει διεξόδους και πρακτικές λύσεις στα προβλήματα….

Δεν υπάρχει ίσως μεγαλύτερη ικανοποίηση από τέτοιες συζητήσεις όταν γνωρίζεις καλά, είσαι βέβαιος, ότι ο συνομιλητής σον έχει αρχή και βάση στα επιχειρήματά τον, το ειλικρινές και γνήσιο ενδιαφέρον του για το κοινό καλό, το δημόσιο συμφέρον, το μέλλον τον τόπου. Όταν με άλλα λόγια γνωρίζεις το ήθος τον, και γι' αυτό δεν έχεις καμία αμφιβολία για το αν ίσως -όπως τόσοι γύρω σου- προσπαθεί με ιδεολογήματα να καλύψει ίδια συμφέροντα και προσωπικές φιλοδοξίες.

 Όλα αυτά ήταν τόσο μακρινά από τον Ζαχαρία. Δεν θέλω όμως να πω παραπάνω τώρα γι' αυτό. Σκέφτομαι πολλές φορές πως τον εκθειάζω τόσο που δεν ταιριάζει στον σεμνό του χαρακτήρα. Γιατί εκείνο που πάνω ίσως πάνω απ' όλα τον χαρακτήριζε είναι αυτή η μετριοφροσύνη και η σεμνότητα.

Είναι χαρακτηριστική η φράση τον όταν παραδίδοντας την διδακτορική τον διατριβή στην επιτροπή τον πανεπιστημίου, αποτελούμενη και από πρώην φοιτητές τον, καθηγητές πια, και ερωτώμενος από έναν από αυτούς, γιατί άργησε τόσο πολύ να την τελειώσει, απάντησε με την χαρακτηριστική τον ειρωνεία και κυρίως αυτοειρωνεία: «Περίμενα να ωριμάσω».

Ο εκδοτικός μας οίκος είχε μόνο να κερδίσει από τις τόσο καίριες και τεκμηριωμένες επιστημονικές παρατηρήσεις και παρεμβάσεις τον Ζαχαρία… Και ήταν πολλές οι περιπτώσεις που με την ίδια σοβαρότητα και ευαισθησία βοήθησε τον εκδοτικό μας οίκο να αποφύγει κακοτοπιές.

Η προσωπική και σχεδόν καθημερινή μου σχέση με τον Ζαχαρία είχε να κάνει βέβαια και με την κοινή μας καταγωγή, την Άνδρο, και εκδηλώθηκε σε μια πολυετή συνεργασία και προσπάθεια να αναδειχθούν η ιστορία, ο πολιτισμός, η σύγχρονη ζωή και τα προβλήματα τον νησιού.

Αγάπη ειλικρινής και τίμια, αγάπη που οδηγούσε τον Ζαχαρία σε κάθε του δραστηριότητα, από την εποχή που ξεκίνησε και αυτό το μέρος της κοινής μας πορείας: με κύρια ενασχόλησή τον θέματα χωροταξικά και αναπτυξιακά ο Ζαχαρίας ήταν βασικότατος συνεργάτης, είτε συνδιοργανωτής, είτε εμπνευστής, είτε μέλος, είτε ομιλητής, είτε συγγραφέας, σε κάθε πτυχή της: από την οργάνωση των πρώτων συνεδρίων, την έκδοση μηνιαίας εφημερίδας, της Ανδριώτικης Γνώμης, τον ιστορικό σύλλογο Δημήτρης Μπαλής και μέχρι σήμερα, με την αναντικατάστατη και τόσο πολύτιμη συμβολή του στην επιστημονική επετηρίδα που εκδίδει ο οίκος, το περιοδικό Νήσος Άνδρος.

Με τον Ζαχαρία προχωρήσαμε την μουσική σχολή, την συγκέντρωση και καταγραφή της μουσικής παράδοσης τον νησιού, με τις συνεργασίες της Δόμνας Σαμίου, του Σίμωνα Καρρά, και τόσα άλλα που βλέπαμε πως χρειάζονταν το νησί, ενώ και μέχρι σήμερα τελευταίες τον σκέψεις έχουν αρχίσει να υλοποιούνται με θετικά αποτελέσματα.

Αυτές είναι Θα έλεγα δύο μόνο από τις πλευρές του Ζαχαρία αλλά και της σχέσης μου μαζί του. Γιατί υπάρχει και η πιο προσωπική: η καθημερινή μας επικοινωνία, η καθημερινότητα της σχέσης μας. Η συνήθεια, η ανάγκη να συζητάω μαζί τον. Οι εκρήξεις τον εκείνες που έκαναν τον μειλίχιο και γλυκύτατο Ζαχαρία να μεταμορφώνεται όταν και μόνο όταν τα ζητήματα που ερχόταν στους αυθόρμητους και συχνά χωρίς πλάνο διαλόγους μας, έθιγαν αρχές και αξίες.

Ό Ζαχαρίας δεν άντεχε τους ανθρώπους που ήταν έτοιμοι να συμβιβαστούν αρκεί να έχουν λίγη εξουσία, έτοιμοι να έρθουν σε αντίθεση, να ξεχάσουν ακόμη και τον εαυτό τους για ν' αποκτήσουν οπαδούς. Αυτοί τον εξόργιζαν. Με στέρεα αστική παιδεία ο ίδιος έστρεφε το πραγματικό του ενδιαφέρον, πέρα τις θεωρίες και τις ιδεολογίες, στα προβλήματα των απλών ανθρώπων.

Περιζήτητος σε κάθε καλή παρέα ο Ζαχαρίας. Χαρακτηριστικό ότι σχεδόν κάθε πνευματικός άνθρωπος, είτε τον γνώριζε προσωπικά, είτε είχε ακούσει γι' αυτόν, και μόνο στο άκουσμα τον ονόματός τον διαγράφονταν την ίδια στιγμή στο πρόσωπό τον ένα αυθόρμητο χαμόγελο: ήταν αφενός η αναγνώριση μιας σεμνής αυθεντίας, αφετέρου η ικανότητα τον ίδιου τον Ζαχαρία να βγάζει από όλους μας τον καλύτερο, τον πιο γλυκό εαυτό μας.

Αυστηρός όταν χρειαζόταν, συνεπέστατος στο έργο του και πάντα εκεί στο μάθημά του, ο Ζαχαρίας υπήρξε όμως και μεγάλος παιδαγωγός των νέων. 'Έχω ζηλέψει πολλές φορές τους φοιτητές τον και εκείνοι, ένας προς έναν μόνο σεβασμό και θαυμασμό εκφράζουν για τον δάσκαλό τους. Με το πηγαίο, ευχάριστο και άλλο τόσο καυστικό χιούμορ τον ανθρώπου που ξέρει να ζυγίζει τα πράγματα, του ανθρώπου που μπορεί να κρίνει και να ξεχωρίζει το μικρό απ' το μεγάλο, το σημαντικό από το ασήμαντο, το ουσιαστικό απ' το επιφανειακό, ο Ζαχαρίας υπήρξε και είναι πρότυπο και για τους φοιτητές και για όλους μας. Το τρανταχτό του γέλιο, εκείνο που τον κοκκίνιζε όλο το πρόσωπο βγάζοντας την τόσο πλούσια και βαθιά ανθρωπιά τον, η ανάγκη του πάντοτε να σ' ελαφρύνει με το έτοιμο πάντοτε αστείο τον όταν σ' έβλεπε απογοητευμένο και βαρύ, δείχνουν μόνο ένα μικρό μέρος τον χαρακτήρα και της σπάνιας καλοσύνης του.