Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

 

Φωτογραφία από θεατρική παράσταση στον Άνω Άγιο Πέτρο. Καλοκαίρι 2014 (φωτ. Εν Άνδρω)  

Εδώ και ενάμιση χρόνο ολοένα και συχνότερα ακούγεται πως το νησί διαιρείται «στους από εδώ και στους από εκεί». Οι "από εδώ" κοιτούν αφ’ υψηλού τους "από εκεί". Και οι "από εκεί" κοιτούν με απόσταση και δυσπιστία τους "από εδώ". Η διαίρεση ενίοτε αποκτά και «ιστορικές διαστάσεις» και χρεώνεται στον έναν ή στον άλλο ανάλογα με την οπτική καθενός. Είναι όμως έτσι;

Πρώτη απάντηση: οι διαιρέσεις στο νησί δεν είναι σημερινές. Ξεκινούν από πολύ παλιά. Επί βενετοκρατίας και τορκοκρατίας, από τον 13^ο μέχρι τον 19^ο αιώνα, υπήρχαν οι άρχοντες που διαφέντευαν την γη και τους κολίγους. Κάντε μια βόλτα μέχρι τον πύργο του Μπίστη-Μουβελά στις Στενιές να ακούσετε παλιές ιστορίες για την εκκλησία των κολίγων που είναι λίγο πιο πέρα.

 

 Ο πύργος Μπίστη - Μουβελά εγκαταλειμένος εδώ και πολλά χρόνια καταρρέει. Όμως οι παλιές αφηγήσεις που τον ακολουθούν αντέχουν πιο πολύ στον χρόνο (φωτ. Εν Άνδρω).

Μέχρι το τέλος του 19^ου αιώνα κυριαρχούσαν στην Άνδρο οι άρχοντες της γης. Κάτι που επιβεβαιώνει και η απογραφή του 1840 όταν το 73% του πληθυσμού του νησιού είχε ως κύρια απασχόληση της γεωργία (Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο, Μέρος Β’, Δ. Μπασαντής, σελ. 179).

Συμπέρασμα πρώτο: Από αυτές τις παμπαλαιές αγροτικές διαιρέσεις δεν έχει ουσιαστικά απομείνει καμία. Όμως σε πολλούς ηλικιωμένους ή μεσήλικες που γεννήθηκαν και μεγάλωσαν υπάρχουν ακόμα κάποιοι απόηχοι.

Δεύτερη απάντηση: τον 19^ο αιώνα αναπτύχθηκε η ναυτιλία στην Άνδρο. Επίκεντρο η Χώρα και τα γύρω χωριά (Στενιές, Υψηλού, Μεσαριά, Λάμυρα κλπ). Γύρω από τις πρώτες ναυτικές οικογένειες διαμορφώθηκε μια αστική τάξη. Μια αστική τάξη που ταξίδεψε στις θάλασσες, επένδυσε χρήματα, εμπορευτηκε προϊόντα κλπ. Αυτή η τάξη άφησε το στίγμα της στα νεοκλασικά σπίτια της Χώρας, στις ανοιχτές πλατείες, στα έργα υποδομής.

 Το πρώτο ελληνικό υπερωκεάνειο ήταν του ανδριώτη εφοπλιστή Δ. Μωραΐτη (φωτ. Εν Άνδρω)

Η αστική τάξη διεκδίκησε ρόλο και στα κοινά. Αλλά απέτυχε δύο φορές. Την πρώτη φορά στα τέλη του 19^ου αιώνα γιατί αντέδρασε η αγροτική Άνδρος γύρω από την Χώρα. Την δεύτερη φορά στις αρχές του 20^ου αιώνα όμως η αγροτική τάξη του Κορθίου δεν επέτρεψε στον μεγαλοαστό Λεωνίδα Εμπειρίκο να εντάξει την Άνδρο υπό τον Βενιζέλο στην κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης.

 Ένα από τα τελευταία αστικά αρχοντικά της Χώρας όπου σήμερα στεγάζεται το Ίδρυμα Π. και Μ. Κυδωνιέως. Έργο σε Μπάουχάουζ της δεκαετίας του 1930 (φωτ. Εν Άνδρω).

Η αστική Άνδρος τελικά κυριάρχησε μόνο εντός της Χώρας. Εκεί διαμορφώθηκε μια αστική αντίληψη. Όμως μετά το 1920 έφυγαν οι ναυτικές επιχειρήσεις και μετά 1945 έφυγαν και οι μεγάλες αστικές και ναυτικές οικογένειες  από το νησί. Μετά τη δεκαετία του 1960 απέμεινε μόνο ο απόηχος τους (Η Ιστορία της Άνδρου, Δ. Πολέμης). Και μετά την δεκαετία του 1980 απόμεινε η ανάμνηση τους (Η Άνδρος μέσα στον Χρόνο Σ.Καμπάνης - Δ. Μπασαντής). Σήμερα οι διαιρέσεις εκείνης της αστικής Άνδρου δεν υπάρχουν πλέον. Είναι μόνο αναφορές στη μνήμη και στις εμπειρίες των παλαιοτέρων. Μόνο οι αποτυπώσεις της έχουν απομείνει στον χώρο (νεοκλασικά, μουσεία, θέατρα κλπ)  

Συμπέρασμα δεύτερο: Η μικροαστική Άνδρος, μετά την δεκαετία του 1980, υποκατέστησε ακόμα και την μεσοαστική Άνδρο των μεταγενέστερων χρόνων. Κατά καιρούς όμως ξεσπούν αντιθέσεις που προσπαθούν να πιαστούν και πάλι από τα πιαλιά στερεότυπα. Όμως όπως έχει πει ο Καρλ Μαρξ: Η ιστορία την πρώτη φορά συμβαίνει ως τραγωδία την δεύτερη επαναλαμβάνεται ως φάρσα…

Μέχρι το 1940 το νηολόγιο της Άνδρου αριθμούσε δεκάδες πλοία. Από τότε ο αριθμός τους έπεσε κατακόρυφα.

Τρίτη απάντηση:Η χωροθέτηση ΧΥΤΥ είναι μια από αυτές τις "αντιθέσεις" που έστησαν πρόσωπα που δεν ήταν ικανά να δουν το κρίσιμο παρόν στο οποίο ζούμε και να συμβάλουν σε μια πορεία προς το μέλλον. Ο σημερινός δήμαρχος στάθηκε ανίκανος και αδύναμος να διαχειριστεί την κρίση γύρω από τον ΧΥΤΥ που ο ίδιος δημιούργησε. Και η κρίση πήρε διαστάσεις και απειλεί το νησί. Ο δήμαρχος και οι πολιτικοί του αντίπαλοι εμμένοντας στα παλιά στερεότυπα αποδέχονται μέχρι σήμερα την παράνομη και ασύδοτη πρακτική των χωματερών. Και οι δύο σπρώχνουν μαζί το νησί στα βράχια.

Συμπέρασμα τρίτο: οι παλιές διαιρέσεις αν και αργοσβήνουν, δεν έχουν χαθεί. Επανέρχονται από αδυναμία των ανθρώπων να τις ξεπεράσουν. Και σε κάθε ευκαιρία ή σε κάθε κρίση οι άνθρωποι ορίζονται με τις παλιές αντιθέσεις «οι από εδώ και οι από εκεί», «οι μέσα και οι έξω» κλπ. Έτσι κάποιοι τις επαναφέρουν για δικούς τους λόγους. Πρόκειται για πρόσωπα που μη μπορώντας να σταθούν και να πουν κάτι ουσιαστικό και καινούριο προσπαθούν να πατήσουν στις παλιές αντιθέσεις φέρνοντας πίσω το νησί. 

 Το Μπατσί, από ψαροχώρι της δεκαετίας του 1960 εξελίχθηκε σήμερα στο τουριστικό κέντρο του νησιού. Τι ανταποκρίνεται σπό το τότε στο σήμερα;

Η ιστορία ως φάρσα

Τελευταία η σύγκρουση των "απο εδώ" με τους "απο εκεί" απέκτησε και προσωπικό χαρακτήρα μετά την ανοιχτή πολιτική παρέμβαση του κ. Καπάκη, ο οποίος ξεχνώντας τον ρόλο του ως ΓΓ τους ΥΠΕΣ ανέλαβε την τοπική εκπροσώπηση των «από εκεί» με τον κ. Σουσούδη να υποδύεται τον εκπρόσωπο τον «από εδώ»!!! 

Τα δύο επίμαχα πολιτικά πρόσωπα και οι «πολιτικοί φίλοι» τους διαχωρίστηκαν ακόμα και στην εθνική εορτή της 28^ης Οκτωβρίου!!! Ο κ. Σουσούδης περιστοιχιζόμενος από «πολιτικούς  φίλους» του ήταν στον επίσημο εορτασμό στην Χώρα. Ο κ. Καπάκης δεν άντεξε να πάει στην Χώρα όπου ήταν το επίσημο πρόγραμμα. Έτσι περιστοιχιζόμενος από δικούς του «πολιτικούς φίλους» πήγε στην μαθητική παρέλαση του Γαυρίου… «ως επίσημος εκπρόσωπος της κυβέρνησης»!!! Αστεία πράγματα. Δυστυχώς μετά τον κ. Σουσούδη που προηγήθηκε αποφάσισε και ο κ. Καπάκης να χρησιμοποιήσει κι αυτός τα παλιά μικροκομματικά τερτίπια, αλλά και τα παλιά στερεότυπα, βλάπτοντας κι αυτός την Άνδρο. Κρίμα... 

Το Γαύριο στη δεκαετία του 1930. Τι σχέση έχει με το σημερινό Γαύριο. Καμία. Ποιες σχέσεις έχουν οι τότε αντιθέσεις με τις σημερινές.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Ας σταθούμε σε μια σχετική απόσταση από τα σημερινά γεγονότα. Ας δούμε την προοπτική της Άνδρου. Το τουριστικό κέντρο της Άνδρου, το Μπατσί, έχει ανάγκη από ένα νέο αφήγημα για να συνεχίσει την ανοδική πορεία του. Και τέτοιο μπορεί να είναι ο Στρόφιλας με τις μοναδικές στην Ελλάδα και στη Μεσόγειο βραχογραφίες του 4000 π.Χ. Το λιμάνι του Γαυρίου για να αναοτυχθεί χρειάζεται το τουριστικό Μπατσί, την ενδοχώρα του Μακροτάνταλου, τις αρχαιολογικές ανακαλύψεις του Στρόφιλα, αλλά και την πολιτιστικά εξελισσόμενη Χώρα: με την αστική κληρονομιά , τα μουσεία, το θέατρο και το φεστιβάλ. Και τέλος όλοι μαζί χρειάζονται το αγροτικό Κόρθι που συνεχίζει μια παράδοση, ενώ συγχρόνως μπορεί να την εξελίχθεί με μια σχολή γύρω από την αγροτική οικονομία, που μπορεί να γίνει μόνο στο Μουστάκειο. Συνεπώς όλοι χρειάζονται όλους στη νέα δύσκολη και ανταγωνιστική εποχή. Οι παλαιές διαιρέσεις είναι άστοχες και βλαβερές σε ένα νησί που παλεύει να βρει τον δρόμο του μέσα σε ένα νέο, απαιτητικό και ανταγωνιστικό περιβάλλον.