Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

 

Το πετρόχτιστο παρεκκλήσι του Αγίου Ευστρατίου στο κτήμα Τάτου στα Λειβάδια,,, (φωτ. Εν Άνδρω).

Στην Άνδρο, από την εποχή του Βενετών και των Φράγκων οι άρχοντες είχαν στον περίβολο τους και το δικό τους παρεκκλήσι. Αυτή η παράδοση πέρασε αργότερα και στην αστική Άνδρο όπου οι μεγάλες ναυτικές οικογένειες έφτιαξαν στα κτήματα παρεκκλήσια. Όμως πέρασε και στους χωρικούς που έχτιζαν μικρά ξωκλήσια σε χωράφια ή σε κτήματα με πιο συλλογική αναφορά.

Όλα τα παρεκκλήσια ή ξωκλήσια άνοιγαν και γιόρταζαν την μέρα της γιορτής τους. Ο ιδιοκτήτης, ή ο έχων την ευθύνη, εκείνη την ημέρα ήταν ο οικοδεσπότης της γιορτής. Ή, αν γιόρταζε ένα ξωκλήσι της περιοχής την ευθύνη είχαν κάποιοι του χωριού. Και πάντα υπήρχε μια άτυπη ατομική ή συλλογική ευθύνη του κεράσματος. Γιατί γιορτή δίχως κέρασμα ήταν... κουτσή γιορτή! Έτσι, αν το παρεκκλήσι ήταν στο κτήμα κάποιου αυτός εκείνη την ημέρα άνοιγε το σπίτι του για όλο το χωριό ή τους όποιους προσερχόμενους.

Τα παραπάνω τα έζησα μικρό παιδί όταν με πρωτοπήγε η θεία Ειρήνη - πάνε πολλά χρονια - στο κτήμα Καμπάνη στα Λειβάδια. Ήταν 6 Αυγούστου: ανήμερα του Σωτήρα. Στο κτήμα υπήρχε η ομώνυμη ιδιωτική εκκλησιά. Εκείνη η ημέρα χαράχτηκε για πάντα στη μνήμη μου. Ήταν καλοκαίρι και όλο σχεδόν το χωριό των Λειβαδίων ήταν εκεί. Εγώ χάζευα τους κήπους με τις λεμονιές και το πανέμορφο αρχοντικό κτισμένο σε στιλ αγγλικού εξοχικού. Μου θύμιζε έντονα εικόνες από το αγγλικό μυθιστόρημα «Το σπίτι με τα επτά αετώματα», που είχα διαβάσει εκείνη την εποχή στη σειρά «Κλασσικά Εικονογραφημένα»…

 

Το εντυπωσιακό σπίτι στο κτήμα Καμπάνη στα Λειβάδια. Χτίστηκε πριν ένα περίπου αιώνα. Θυμίζει έντονα αγγλικό εξοχικό του 19ου αιώνα (φωτ. Εν Άνδρω).

Ξαναπήγα μετά από πολλά χρόνια. Πάλι ανήμερα του Σωτήρα. Μεγάλος, με παιδιά τώρα πια. Ήθελα, ενθουσιασμένος, να δείξω στα παιδιά μου κάτι από μια παράδοση που μάγεψε εμένα στα παιδικά μου χρόνια κι εκείνο το παλιό εντυπωσιακό σπίτι. Όμως φευ τα πράγματα είχαν αλλάξει. Βεβαίως η εκκλησία ήταν πάντα εκεί. Το χωριό ήταν κι αυτό εκεί. Όμως έλειπε η παλιά ζεστασιά και ανοιχτωσιά. Δεν επιτρεπόταν να βολτάρεις πέρα από την εκκλησία! Δεν επιτρεπόταν να πλησιάσεις το όμορφο αρχοντικό! Οι νέοι ιδιοκτήτες δεν ήθελαν επισκέπτες μέσα στα πόδια τους!!!…

Ήταν γιατί έλειπε εκείνη η ευγενική γηραιά οικοδέσποινα που κάποτε άνοιγε το σπίτι και τους κήπους της σε όλο το χωριό. Πώς να δείξεις στα παιδιά σου ένα σπίτι που απαγορεύεται να πλησιάσεις; Πώς να μιλήσεις σε αυτά για μια παράδοση γιορτής που κάποτε είχε το πρόσωπο μιας αρχοντικής ευγενικής οικοδέσποινας και που τώρα είχε μόνο κάτι απρόσωπους και απόμακρους ιδιοκτήτες!!! Έλειπαν ακόμα και οι λεμονιές του κτήματος. Κάποτε μοσχοβολούσαν κάτω από τα κυπαρίσσια στο κατακαλόκαιρο. Δεν ξαναπήγα ποτέ στο Μανιτάρι. Δεν υπήρχε τίποτα εκεί πλέον…

Η καμπάνα χτυπά κάθε χρόνο στην εορτή του παρεκκλησιού (φωτ. Εν Άνδρω).

Προχτές βρέθηκα πάλι στα Λειβάδια. Προσκαλεσμένος στον γιορτασμό του παρεκκλησιού του Αγίου Ευστρατίου στο κτήμα του Αλκιβιάδη Τάτου. Τι σύμπτωση: το σπίτι και το κτήμα Τάτου είναι λίγο πιο πάνω από το κτήμα Καμπάνη. Πήγα με την περιέργεια, αλλά και την προδιάθεση να ξαναβρώ κάτι από την χαμένη μαγεία των παιδικών αναφορών μου και κάτι από τα ίχνη μιας παράδοσης του νησιού που ερχόταν από πολύ παλιά... 

Σεργιάνισα ώρα στις αλέες και στο κήπο του κτήματος. Περπάτησα γύρω από  όμορφο αρχοντικό. Το μικρό διακριτικό παρεκκλήσι ήταν χαμένο μεσ’ το πράσινο. Όλα ορθάνοιχτα στους επισκέπτες. Και ήταν αρκετοί. Κάποιους τους ήξερα. Άλλους όχι. Μαζί μας ήταν και ο χειμώνας. Όμως σε τίποτα δεν ενοχλούσε η εποχή. Το αντίθετο: τόνιζε περισσότερο την ζεστή ατμόσφαιρα των ανθρώπων και την ανοιχτωσιά του χώρου.

Κάθισα σχετικά λίγο στον εσπερινό και στην πρωινή λειτουργία. Την περισσότερη ώρα τριγύριζα και απολάμβανα τον χώρο. Περπάτησα στις νυχτερινές αλέες γύρω από το φωτισμένο αρχοντικό. Παράξενο, το σπίτι αν και κτίστηκε τα τελευταία χρόνια, έμοιαζε, έτσι προσεκτικά διαρρυθμισμένο ανάμεσα από μεγάλα παλιά δέντρα, σαν να ήταν εκεί από παλιά. Περπάτησα και την επόμενη με το φως της μέρας. Και κάποια στιγμή κοίταξα από ψηλά με λίγη θλίψη, ανακατεμένη και με κάποια νοσταλγία, το αρχοντικό Καμπάνη που ΄ταν από κάτω. Εκεί κάποτε παιδί - μέσ' το κατακαλόκαιρο - είχα μαγευτεί για πρώτη φορά από μια παλιά παράδοση, από ένα σπουδαίο αρχοντικό και από τους ανθρώπους του...

Ένα ολόλαμπρο κρύο φεγγάρι φώτιζε σαν ήλιος τη νύχτα της γιορταστικής παραμονής (φωτ. Εν Άνδρω). 

Όσοι προσήλθαν στη γιορτή του Αγίου Ευστρατίου - και στον εσπερινό και στην πρωινή λειτουργία, προσκλήθηκαν στο σπίτι για το παραδοσιακό κέρασμα. Οι άνθρωποι αντάλλαξαν ευχές. Ο οικοδεσπότης φιλικός. Πολλά γύρω θύμιζαν κάτι από την παιδική ηλικία μου. Έλειπαν μόνο οι άνθρωποι εκείνης της μακρινής εποχής. Ήταν όμως κάποιοι άλλοι άνρθωποι το ίδιο ζεστοί. Όλα αυτά διέσωζαν κάτι από την παλιά μαγεία της γιορτής και της παράδοσης που θυμόμουν από παιδί...

Φεύγοντας αργά το μεσημέρι, ανήμερα του Αγίου Ευστρατίου, κοίταξα για λίγο το εντυπωσιακό καραβάκι στην είσοδο της αυλής του σπιτιού. Και θυμήθηκα την πρώτη φορά που έκανα Χριστούγεννα στην Άνδρο, δεκαπεντάχρονος πια, με τον θείο Πέτρο και την θεία Ειρήνη στα Λειβάδια. Είχα επιμείνει πολύ στον πατέρα μου να έρθω. Ήταν πρώτη φορά που ταξίδεψα μόνος από την Ραφήνα για Άνδρο. Ακόμα θυμάμαι την παράξενη χαρά μπροστά στα στολισμένα χριστουγεννιάτικα καραβακια της εποχής. Να, λοιπόν, που ξανάβρισκα ένα από αυτά πάλι σήμερα.

Μια άλλη παράδοση, νησιώτικη, με τόσους συμβολισμούς: να στολίζεται ένα καραβάκι τα Χριστούγεννα... (φωτ. Εν Άνδρω).

Προχώρησα περίεργα ανάλαφρος. Για λίγες ώρες, αυτές τις δύο μέρες, είχα αγγίξει κάτι από την μαγεία μιας αλλοτινής ηλικίας, αλλά και κάτι από την μαγεία μιας γιορταστικής παράδοσης. Σα να είχα ξανασυναντήσει κάτι από εμένα και την περασμένη μου ζωή. Αλλά και κάτι από την μακραίωνη παράδοση αυτού του νησιού, που με τον τρόπο της έφτασε μέχρι τις μέρες μας. Και παρά τις τις άλλες εποχές και τις τόσες αλλαγές, παρά τις μεγάλες χρονικές αποστάσεις και τα διαφορετικά πρόσωπα, όλα συνέκλιναν γύρω από εκείνη την γοητευτική ενότητα ενός σημαντικού γεγονότος, όπως είναι η γιορτή μιας εκκλησίας, όπως είναι κάθε γιορτή στη ζωή των ανθρώπων…