Εν Άνδρω

Του Γιώργου Γλυνού 

Στην κορυφή του Προφήτη Ηλίσ στο Πέταλο

Μέσα Αυγούστου. Το μελτέμι καλά κρατεί.

• Βουνό ή θάλασσα αύριο; αναρωτιέται η παρέα.
• Με αυτό τον αέρα γιατί όχι βουνό;

Το σχέδιο φιλόδοξο: να κάνουμε το γύρο του Πετάλου ακολουθώντας την περιμετρική κορυφογραμμή. Ετοιμάζουμε με ενθουσιασμό αρκετές προμήθειες, μπόλικα νερά και φεύγουμε το άλλο πρωί – όχι πολύ νωρίς, προκειμένου να αποφύγουμε τη συνήθη πρωινή ομίχλη στην Κουβάρα. Άλλωστε με τόσο περπάτημα που αναμένεται να κάνουμε, σίγουρα θα μας πιάσει το μεσημέρι. Αφήνουμε ένα αυτοκίνητο στις Στραπουργιές και συνεχίζουμε με το δεύτερο μέχρι τη Βουρκωτή.

Ξεκινάμε από το σηματοδοτημένο μονοπάτι που ανεβαίνει κατάρραχα το βουνό. Εδώ και κάποια χρόνια, από ένα σημείο και μετά, ένας χωματόδρομος ακολουθεί περίπου την ίδια διαδρομή. Η πρωινή ομίχλη στο Γκοράκι πάνω από τη Βουρκωτή αρχίζει σιγά σιγά να ανοίγει. Τα σύννεφα ταξιδεύουν χαμηλά στο Αιγαίο με το μελτέμι και συναντούν το πρώτο τους μεγάλο εμπόδιο: το Πέταλο. Ανεβαίνουν γοργά από τη Βόρη γλύφωντας τη βουνοπλαγιά, χαρίζοντας την υγρασία τους και δημιουργώντας ένα μικροκλίμα που κρατάει τη βλάστηση πράσινη σε όλη την περιφέρεια που το φαινόμενο αυτό αγγίζει, σε αντίθεση με ό,τι συμβαίνει στο υπόλοιπο νησί αυτή την εποχή.

Ανοίγουμε τα χέρια και τα νέφη μας διαπερνούν με ταχύτητα. Κοιτώντας προς το Νότο ανάμεσα στα σύννεφα, πότε πότε ξεχωρίζουμε το Άνω Κάστρο στου Κοχύλου.

Από το Πέταλο το Πάνω Κάστρο στου Κοχύλου - μέσα στα σύννεφα

Δύο κορυφές προμηνύουν ότι πλησιάζουμε στην υψηλότερη κορυφή – τον Προφήτη Ηλία. Και κάπου εκεί, μέσα από το πουθενά, ξεπροβάλει ένα «δάσος» από φτέρες πάνω στην κορυφογραμμή. Μια περίεργη χαρά μας πλημμυρίζει για το χλοερό πράσινο που αντικρίζουμε.

Ανεβαίνοντας στον Προφήτη Ηλία

Καθώς ο καιρός ανοίγει αρχίζουμε να βλέπουμε το βράχο με τα δύο εκκλησάκια – την Παναγία του Πετάλου και τον Προφήτη Ηλία. Στο Γαύριο έχει πιάσει κίνηση με τα καράβια να πηγαινοέρχονται στην πρωινή ώρα αιχμής.

Η κίνηση στο Γαύριο μεγάλη εκείνη την ώρα

Κατηφορίζουμε στο εκκλησάκι. Η επιγραφή στον Προφήτη Ηλία γράφει κάπου «1814». Τα ορθογραφικά λάθη της εποχής δεν μας προκαλούν καμία έκπληξη. Αναρωτιόμαστε άλλωστε αν εκείνη την εποχή θα θεωρούσαν ορθή τη σημερινή ορθογραφία; Τα Πίκια της εποχής εκείνης, σήμερα τα γράφουμε Αποίκια!

Ανηφορίζουμε και πάλι στην κορυφογραμμή και φτάνουμε στο τριγωνομετρικό σημείο που καταγράφει το υψηλότερο σημείο της Άνδρου. 997μ λένε κάποιοι χάρτες, 995μ λένε κάποιοι άλλοι. Όπως και να’χει, τρίτη υψηλότερη κορυφή των Κυκλάδων μετά το Ζα και την Κορωνίδα στη Νάξο. Ωστόσο, η ορεινή έκταση της Άνδρου πάνω από τα 700 ή 800 μέτρα στο Πέταλο είναι πολύ ευρύτερη και δέχεται  τα περισσότερα χιόνια από οποιοδήποτε άλλο σημείο στις Κυκλάδες. Αυτή είναι η αιτία της αφθονίας άλλωστε των υδάτων. Αν έχετε την τύχη να πετάξετε πάνω από το νησί το χειμώνα, είναι πολύ πιθανό να δείτε ένα λευκό πέταλο χιονιού ακριβώς στις βουνοκορφές του Πετάλου.

Κοιτώντας νότια...

Κοιτώντας Νότια, παρατηρούμε το πόσο παράλληλοι είναι οι κύριοι όγκοι του νησιού: απέναντι από τη βουνοσειρά της Κουβάρας, η κεντρική βουνοσειρά του Πετάλου και κατόπιν οι Γερακώνες με το Άνω Κάστρο αριστερά και ακολουθεί η Ράχη. Δύο σύννεφα στο βάθος επισημαίνουν τον Κάμπο Πολέμου και τον Τσικνιά της Τήνου και ανάμεσά τους το Ξώμπουργο, το τηνιακό φρούριο.

Κοιτάζουμε προς το βάθος της κοιλάδας του Ζένιου και παρατηρούμε τη μικρή κλίση της μακρόστενης κοιλάδας που καταλήγει στα Άχλα, από τη Βουρκωτή μέχρι τις ψηλότερες πηγές της. Ένα ευρύ οροπέδιο που συγκεντρώνει ύδατα καθόλη τη διάρκεια του χρόνου. Το μόνο που θυμίζει την ανθρώπινη παρουσία είναι οι ξερολιθιές που θέτουν τα όρια στα χωράφια.

Χαζεύουμε την κορυφή των Αγίων Σαράντα στην άκρη της Κουβάρας και από το σημείο αυτό είναι δύσκολο να μαντέψεις ποια από τις δύο είναι υψηλότερη. Λιγότερο από 10 μέτρα άλλωστε τις χωρίζουν. Κατηφορίζουμε την κορυφογραμμή η οποία είναι τόσο πλατιά σε κάποια σημεία, που νομίζεις ότι θα χωρούσε γήπεδο ποδοσφαίρου. 

Μετά από λίγο το τοπίο γίνεται σεληνιακό. Θυμίζει πεδίο Τιτανομαχίας με κοτρώνες πεταμένες εδώ κι εκεί, σμιλεμένες σε παράξενα σχήματα από τον αέρα, το χιόνι και τη βροχή. Μία πέτρα μοιάζει με κεφάλι σκύλου ή γάτας.

Κουβάρα. Ο βράχος θυμίζει ζώο.

Στην κορυφή μιας άλλης, μοιάζει να λιάζεται ένας κροκόδειλος. Ή μήπως είναι φτερό;

Κουβάρα. Κι εδώ ο βράχος μοιάζει με ζώο.

Καθώς πλησιάζουμε στους Αγίους Σαράντα, πηγές ξεπροβάλουν λίγο πιο κάτω και σχηματίζουν μικρές λιμνούλες με χλοερή βλάστηση.

Φτάνουμε στην άκρη του Βουνού. Το πλατύ και επίπεδο σχεδόν οροπέδιο αντικαθίσταται από την απότομη δυτική κατωφέρεια. Η θέα προς τη θάλασσα είναι συγκλονιστική. Η πανοραμική θέα προς τη δυτική ακτή και τη βόρεια Άνδρο δε συγκρίνεται με κανένα άλλο σημείο στο νησί. Ένα μεγάλο όνειρο έχει εκπληρωθεί. Εδώ πάνω μετράς την απεραντοσύνη του ουρανού και της θάλασσας που σε περιβάλλουν και όταν πλησιάζεις στην άκρη του γκρεμού νομίζεις ότι πετάς.

Άγιοι Σαράντα: Η θέα προς Στρόφιλα και τη νοτιοδυτική ακτή

Άγιοι Σαράντα: Η θέα προς Παλαιόπολη

Άγιοι Σαράντα: Μπατσί & Γαύριο

Άγιοι Σαράντα: Κατάκοιλος, βόρειες λοφοσειρές, Σκούμπι 

Άγιοι Σαράντα: Άρνη, στο βάθος το ακρωτήρι της Βόρης

Το τριγωνομετρικό σημείο πάνω στο εκκλησάκι των Αγίων Σαράντα καταγράφει υψόμετρο 990 μ. Κοιτάζοντας και πάλι προς τα πίσω και την καμπούρα του Προφήτη Ηλία, συμφωνούμε πλέον ότι είναι σωστές οι μετρήσεις. Σίγουρα ο Προφήτης Ηλίας είναι λίγο υψηλότερος. Ωστόσο η θέα από εδώ είναι σαφώς καλύτερη.

Κοιτάζουμε προς την Παλαιόπολη. Διακρίνουμε το αρχαίο λιμάνι, την ακρόπολη με τον Πύργο και τα αρχαία τείχη.

Άγιοι Σαράντα: Η Παλαιόπολη. Η ακρόπολη στο κάτω τμήμα της φωτογραφίας με τον πύργο και προς τα δεξιά το αρχαίο τείχος.

Πίσω μας το εκκλησάκι των Αγίων Σαράντα και λίγο πιο πέρα η αρχαία φρυκτωρία καθώς και πολλοί σωροί από πέτρινο οικοδομικό υλικό. Ένας βράχος μοιάζει σαν σμιλεμένη αρχαία κολώνα . Η εκκλησία δίκογχη για τα δύο δόγματα. Μπαίνουμε μέσα κι ένα δέος μας πλημμυρίζει για τους ανθρώπους που δημιούργησαν ένα μνημείο στην άκρη της γης και του Ουρανού. Οι καμάρες που σηκώνουν το βάρος των χιονιών το χειμώνα, αντέχουν ακόμα. Το φως μπαίνει μέσα από ανοίγματα στους τοίχους. Ένας ντόπιος θρύλος μιλάει για γυναικομονάστηρο. Η ανασκαφή ενδέχεται να αποφανθεί περί αυτού.

Ένας βράχος κρέμεται στην άκρη της κορυφής με νότια διεύθυνση κι έχει σκαμμένο από ανθρώπινο χέρι ένα κοίλωμα. Αναρωτιόμαστε αν είναι η εφαρμογή του «χ..... ψηλά κι αγνάντευε». Ανεβαίνουμε πάνω στο βράχο και βγάζουμε φωτογραφίες με το κενό από κάτω μας.

Παίρνουμε το κολατσιό μας χαζεύοντας την απέραντη θέα. Έπειτα ξεκινούμε την επιστροφή αποκλίνοντας ελαφρώς από την προηγούμενη διαδρομή, κινούμενοι ανατολικά προς τον αυχένα που ενώνει την Κουβάρα με τον κεντρικό κορμό του Πετάλου και τη Βίγλα (Τούρλα). Πλέον κινούμαστε εκτός της σηματοδοτημένης διαδρομής. Καθώς αρχίζουμε να κατηφορίζουμε σιγά σιγά, το έδαφος είναι σαθρό γεμάτο πέτρες – οι γνωστές σάρες. Σύντομα βλέπουμε τον αυχένα. Ο Δημ. Πασχάλης μιλάει για την πηγή του Ζένιου στο σημείο αυτό:

«Ζένιο. Η αφθονωτάτη των πηγών της νήσου. Κείται εν τω δήμω της Άνδρου, εφ’ενός των υψηλών προβούνων της Κουβάρας, αναθρώσκουσα ου μακράν της θέσεως Ζένιο, εις ύψος 900 περίπου μέτρων από της επιφανείας της θαλάσσης. Τα ύδατα της πηγής ταύτης, διακλαδιζόμενα κατωτέρω της θέσεως, αφ’ης αναβλύζουσιν, εμπίπτουσι μέρος μεν εις την περιφέρειαν Παλαιοπόλεως, φθάνοντα μέχρι και της Αγίας Τριάδος εν τη δυτική παραλία της νήσου, μέρος δε εις τας περιφερείας Πιτροφού, Μαινήτων, Λαμύρων, Στραπουριών, Υψηλού και Στενιών μέχρι της θέσεως Γιάλια...»

Οφείλω να πω ότι το ανωτέρω δεν ισχύει. Καμία πηγή δεν ξεπηδά στον αυχένα σαν συντριβάνι και ρέει προς όλες τις κατευθύνσεις. Ωσόσο η έναρξη των ρεμάτων που κινούνται προς την Παλαιόπολη, με τους γνωστούς καταρράκτες και η κοιλάδα του Ζένιου που ρέει προς τη Βουρκωτή απέχουν μερικές μόλις εκατοντάδες μέτρα.

Κοιτώντας προς τις πηγές του Ζένιου βλέπουμε χωμένο στη ρεματιά ένα κονάκι. Η στέγη έχει μερικώς καταρρεύσει. Καθώς ανεβαίνουμε ελαφρώς, αφήνοντας τον αυχένα, οδεύοντας προς την κεντρική βουνοσειρά του Πετάλου, κοιτάζουμε την καμπούρα του Προφήτη Ηλία, που από εδώ μοιάζει με πυραμίδα και στο βάθος της κοιλάδας, ξεχωρίζει κάποιο σπίτι στη Βουρκωτή.

Ζένιος, Προφήτης Ηλίας

Ίσως πρόκειται για την πιο αθέατη κοιλάδα στο νησί. Κι όμως υδρολογικά είναι η νερομάνα του Πετάλου και η αρχή των πάντων για το οικολογικό σύστημα του όρους. Τα ύδατα που συσσωρεύονται από τα χιόνια του χειμώνα και τις βροχές σε όλη τη διάρκεια του χρόνου, αλλά και η πολύτιμη υγρασία που επικρατεί σχεδόν μόνιμα στη μία πλευρά της κοιλάδας, ρέουν άφθονα και μαζί ποτίζουν τα έγκατα του βουνού. Δεν αποκλείεται να υπάρχει συσχέτιση του ποταμού με τις άφθονες πηγές που αναβλύζουν πίσω από την κοιλάδα, στις Εβρουσιές και ακόμη χαμηλότερα στα Αποίκια και τις Στενιές. Η διπλανή άλλωστε κοιλάδα των Εβρουσιών έχει αφθονία πηγών και υδρόφυλλων δασών μόνο από τη μία πλευρά της κοιλάδας που συνορεύει με το Ζένιο. Η άλλη είναι σχεδόν ξερή και οι πηγές δίνουν λιγοστό νερό.

Καθώς φτάνουμε στην κορυφή του κεντρικού τμήματος του Πετάλου, ένα ακόμη μεγάλο οροπέδιο ξεπροβάλει στην κορυφογραμμή. Η θέα προς τα νοτιοδυτικά και τις λοιπές Κυκλάδες είναι απεριόριστη.

Πέταλο, θέα προς νοτιοδυτική Άνδρο

Αρχίζουμε να κατευθυνόμαστε προς τον αυχένα που θα μας οδηγήσει στη Βίγλα (Τούρλα). Η κορυφογραμμή είναι έρημη και ο ήλιος έχει αρχίσει να ζεσταίνει υπερβολικά. Μέσα στο ερημικό τοπίο κάπου ξεπροβάλει ένας μαρμάρινος βράχος πάλλευκος και η αντηλιά είναι εντυπωσιακή. Καθώς κατηφορίζουμε βλέπουμε την κορυφή της Βίγλας. Ένα μονοπάτι πλάι σε μια ξερολιθιά μας δείχνει το δρόμο.

Πέταλο, μονοπάτι προς Βίγλα

Κάπου εκεί κοντά υπάρχουν σημάδια ανθρώπινης κατασκευής. Μοιάζει σαν ασβεστοκάμινο ή μήπως είναι τα θεμέλια κάποιας φρυκτωρίας απ’την οποία η Βίγλα ίσως πήρε το όνομά της;

Λίγο πιο κάτω από εδώ, αναβλύζει το νερό της Φλέας που αποτελεί και την κυριότερη πηγή του Μεγάλου ποταμού που χύνεται μετά από χιλιόμετρα στο Παραπόρτι.

Κατηφορίζουμε από τη Βίγλα και αρχίζουμε να βλέπουμε προς τη Χώρα.

Κατηφορίζοντας το Πέταλο

Η βλάστηση εδώ είναι αρκετά διαφορετική από την Κουβάρα. Το θρούμπι ανταγωνίζεται το θυμάρι για το ποιο θα καταλάβει τη μεγαλύτερη έκταση. Οι διαδρομές των αγριοκάτσικων ανάμεσα στους θάμνους μας δείχνουν το δρόμο. Απέναντι βλέπουμε τη Μονή Παναχράντου και τα Πέρα Χωριά.

Από το Πέταλο: Βορεινή Σπηλιά, Γερακώνες, Πέρα Χωριά

Συνεχίζοντας κατάρραχα στην κορυφογραμμή, φτάνουμε στον ασφάλτινο δρόμο που ανεβαίνει από τη Μονή Αγίας Μαρίνας προς τις Εβρουσιές. Στρίβουμε και κατευθυνόμαστε για μια ανάσα δροσιάς προς το ποτάμι ακολουθώντας την άσφαλτο.

 

Ευρουσιές

Στο σημείο που ο δρόμος φτάνει στο ποτάμι, ξεκινάει το υδραγωγείο που μεταφέρει το νερό στις Στραπουργιές. Πίσω από το γεφύρι, το ποτάμι κυλάει σε βάθρες. Το σκηνικό εντυπωσιακό, ωστόσο τα σκουπίδια που είναι αδειασμένα από το δρόμο μας θυμίζουν ότι μόλις επιστρέψαμε στην επικράτεια των ανθρώπων.

Λίγο πιο πάνω μικροί καταρράκτες μας δροσίζουν μετά από την πολύωρη πορεία.

Σκαρφαλώνουμε πάνω από τους καταρράκτες και αντικρίζουμε σειρά από βάθρες.

Ευρουσιές. Ή, κάτι από Πάπιγκο!!!

Το μέρος θυμίζει λίγο τις Οβήρες Ρογκόβου στο Πάπιγκο του Ζαγορίου όπου ο κόσμος το επισκέπτεται κατά εκατοντάδες. Εδώ ακούγεται μόνο το θρόισμα των φύλλων απ’το καλοκαιρινό μελτέμι και το κελάρυσμα του ποταμού.

Παίρνουμε το σηματοδοτημένο μονοπάτι και διασχίζουμε τις Εβρουσιές, έναν κατάφυτο αγροτικό οικισμό αλλοτινών εποχών. Το μονοπάτι καλύπτεται σχεδόν παντού πλήρως από δέντρα και ο ίσκιος μετά από τις ώρες ορεινής πεζοπορίας είναι βάλσαμο.

Φτάνουμε στο ποτάμι και ξεκουραζόμαστε πριν την τελευταία ανηφόρα.

 

Ευρουσιές. Ή, κάτι από Ήπειρο!!!

Περνώντας στην αντίπερα ξερή πλευρά κοιτάζουμε την κατάφυτη πλαγιά. Ορισμένα κωνοφόρα είναι τόσο ανοιχτά που θυμίζουν έλατα. Η συζήτηση ανάβει για την πιθανότητα να μην είναι κυπαρίσσια. Καθώς βλέπουμε την τελευταία ανηφόρα μέχρι τον Ταξιάρχη κάποιος ρωτάει:

• Γιώργο έχει πολύ ακόμα;
• 60 – 80 μέτρα.

Ανηφορίζουμε. Η απόσταση είναι σίγουρα μεγαλύτερη. Καθώς φτάνουμε στον Ταξιάρχη και βγάζουμε φωτογραφίες προς την κοιλάδα πίσω, αναρωτιέται:

• Τι εννοούσες 60 – 80 μέτρα. Είναι σίγουρα παραπάνω.
• Ε, υψομετρικά εννοούσα.

 

 Ευρουσιές. Ή, κάτι από Άνδρο!!!

Διασχίζουμε το δρόμο και την υδροδεξαμενή και μπαίνουμε στο μυλοχώρι των Άνω Στραπουργιών. Τα νερά κατηφορίζουν με φοβερή ταχύτητα κι εμείς ακολουθούμε το ρου τους που θα μας οδηγήσει στην Εγκρεμνίστρα και στη συνέχεια μέχρι το σημείο που έχουμε αφήσει το πρώτο αυτοκίνητο.

Το οδοιπορικό ολοκληρώνεται και είμαστε κατάκοποι αλλά και γεμάτοι με άπειρες εικόνες από την ομορφιά του τόπου: τα σύννεφα που έτρεχαν ανάμεσά μας, την πανοραμική θέα από την κορυφή, την ορεινή κοιλάδα του Ζένιου, τα νερά στις Εβρουσιές…

Αν κι έχουν περάσει μερικά χρόνια από τότε, οι μνήμες είναι ακόμη έντονες. Πολλές φορές κλείνω τα μάτια και μεταφέρομαι νοερά στο βράχο που κρέμεται στο κενό. Ξαναβλέπω την απέραντη θέα μαζί με τους καλύτερους φίλους, που με συντρόφευσαν σε αυτό το υπέροχο ταξίδι.

Συνοδοιπόροι (χωρίς αυτούς τίποτα δεν θα ήταν εφικτό): Παντ. Τέντες, Νικ. Βασταρδής, Παντ. Βασταρδής, Μαρ. Βασταρδή, Β. Δήμου, Γ. Τέντες, Διον. Μεσσήνης, Διον. Μπομπόνη, Ειρ. Σκόρδου.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όλες οι φωτογραφίες  του οδοιπορικού είναι του Γιώργου Γλυνού

Βιβλιογραφία: Δημητρίου Π. Πασχάλη: Η Ιστορία της Νήσου Άνδρου – Τυπωθήτω – Γιώργος Δαρδανός Αθηνα – 2004 (πρώτη δημοσίευση 1925)