Εν Άνδρω

Την κοιλάδα των Λειβαδίων διασχίζει ο Μεγάλος Ποταμός. Ίσως τον αποκάλεσαν έτσι οι Λειβαδιανοί από τον καιρό που ξεχείλισε (το 1938) και το νερό πήρε σβάρνα παλιά γεφύρια, μάντρες και χωράφια και τα πήγε στη θάλασσα. Το ποτάμι είναι το μεγαλύτερο της Άνδρου και τρέχει νερό σχεδόν όλο τον χρόνο. Μαζεύει  μαζεύει νερά από τις πηγές της Μελίδας, του Πιτροφού, των Μενήτων και από τα νερά της βροχής από τους Γερακώνες, και το Πέταλο. Περνά δίπλα από την Μεσαριά και μέσα από τα Λειβάδια. Καταλήγει στο Παραπόρτι. Δίπλα του μόνο μερικές εκατοντάδες μέτρα λίγο πιο πέρα από το Μέσα Χωριό, σε μια μαγευτική γωνιά της Άνδρου, είναι το υπέροχο κτήμα του Αντώνη Λιοπύρου. Ένα από τα τελευταία της μεγάλης αγροτικής παράδοσης της Άνδρου που χάθηκε...

 Βίντεο από ένα ύψωμα όπου φαίνεται μέρος της κοίτης του ποταμού.

Ο Ποταμός χωρίζει το Μέσα Χωριό από το Πέρα Χωριό των Λειβαδίων. Χαμηλά στα αριστερά του το κατάφυτο κτήμα Λιοπύρου. Ένα οργιαστικό πράσινο παντού. Κυριαρχούν τα εσπεριδοειδή που είναι σήμα κατατεθέν του νησιού. Τα ψηλά βουνά είναι αυτά που φέρνουν τα σύννεφα και την βροχή και κάνουν την Άνδρο να έχει πολλά νερά. Για τα νερά της την είπαν και Υδρούσα...

Το ποτάμι ελίσσεται ανάμεσα στην κοιλάδα. Σε τίποτα δεν θα έλεγε κανείς πως το τοπίο αυτό είναι στις Κυκλάδες. Ίσως κάπου αλλού, σε κάποιο άλλο τόπο. Κι όμως είναι η Άνδρος που με τα νερά της εντυπωσιάζει...

Κτήμα Λιοπύρου. Είχαμε την ευκαιρία να το περπατήσουμε όλο και να αποτυπώσουμε εξαιρετικές εικόνες από λεμονιές, πορτοκαλιές, μανταρινιές, περγαμοντιές, κίτρα, ελιές. Ένα παραδεισένιο τοπίο. Ένα κτήμα ολοζώντανο: πνιγμένο στις καλλιέργειες, στο πράσινο και στο νερό. Ήδη από την εξώπορτα η εικόνα προϊδεάζει τον επισκέπτη... 

Οι λεμονιές εξαιρετικά φροντισμένες και φορτωμένες με τον δίφορο καρπό τους περιμένουν την συγκομιδή. Παρά την τρομερή κακοκαιρία του Ηφαιστίωνα και τους ανέμους των 11 μποφόρ, που πήραν την φυλλωσιά και μεγάλο μέρος των καρπών, ότι απέμεινε πάνω στα δέντρα αρκεί για να προκαλέσει τον θαυμασμό στον επισκέπτη... 

 Ο Αντώνης Λιοπύρος χαμογελαστός ανάμεσα στις πορτοκαλιές και στις λεμονιές του...

 Τα ξεχωριστά μανταρίνια ξαφνιάζουν με το μέγεθος και την γλυκύτητα τους...

 Πέρα από όλα τα άλλα εσπεριδοειδή αυτό που κυριαρχεί είναι το λεμόνι. Ένα πραγματικό λεμονοδάσος.

Στην άκρη του κτήματος μια ιστορική χαβούζα με παλιό πηγάδι δίπλα της χτισμένο με φροντίδα από παλιούς μαστόρους με καμάρες. Κάποτε γύρω από το μαγκανοπήγαδο γύριζαν τα μουλάρια και οι χωρικοί πότιζαν με αυλάκια. Τώρα η αντλία τραβά νερό από το ανεξάντλητο πηγάδι και το ρίχνει στην χαβούζα. Το χωράφι ποτίζεται με αυτόματο πότισμα!...

40 κυβικά μέτρα νερό την ώρα τραβάει το μηχάνημα από το πηγάδι.

Το κτήμα έχει και την ιστορία του, που πηγαίνει πίσω εκατοντάδες χρόνια. Ένας από τους παλαιότερους ιδιοκτήτες του ο Ν. Γ. Καΐρης κατέγραψε κάτι από αυτήν εντοιχίζοντας το 1900 μια μαρμάρινη επιγραφή (κάπως κακοσκαλισμένη) που λέει:"...τα δεινά φέρειν"!...  

Αργότερα ο πατέρας του Αντώνη αγόρασε το κτήμα (το 1971) από τον Ν.Γ. Καΐρη και σκάλισε κι αυτός με τη σειρά του τη δική του πινακίδα δίπλα στην άλλη. Το κτήμα πέρασε μετά στα χέρια του Γεωργίου Μαρμαρά και απο τα χέρια του το πήρε ο Δημήτρης Λιοπύρος. Κι έφτασε μέχρι σήμερα στα χέρια του γιού του Αντώνη. Έχει δηλαδή στην οικογένεια μια διαδρομή 49 ολόκληρα χρόνια! Μισόν αιώνα. Ίσως ήρθε η ώρα να μπει μια ακόμα γενιά στη δούλεψη για να μην χαθεί ένα τέτοιο σπάνιο κτήμα, που είναι κάτι σαν γωνιά του παραδείσου επί γης... 

Μια ακόμα φροντισμένη λεμονιά. Άλλη μια ματιά πριν πάρουμε τον δρόμο του γυρισμού διασχίζοντας το μεγάλο ποτάμι που έτρεξε δεκαετίες στα όνειρα μας. Είμαστε μικρά παιδιά όταν το πρωτοείδαμε. Ήταν κοντά στα κατάφορτα λεμονιές κτήματα του θείου Πέτρου και του θείου Ηλία. Του θείου Πέτρου εγκαταλείφθηκε κάποτε. Οι λεμονιές ξεράθηκαν. Το κτήμα χωρίς συνέχεια χάθηκε. Όπως και αρκετά τριγύρω του. Όπως και το κάποτε υπέροχο Μανιτάρι του Καμπάνη στα Λειβάδια. Εκεί έβγαλαν τις ωραιότερες λεμονιές του κόσμου για να το κάνουν ιπποφορβείο! Και μετά το εγκατέλειψαν! Ευτυχώς του θείου Ηλία - όπου ήταν το σπίτι του παππού - σώθηκε. Σε άλλα χέρια. Όμως σώθηκε. Κάπως θα πρέπει να σωθούν κι αυτά τα υπέροχα τελευταία κτήματα στα Λειβάδια, που ακόμα συντηρούν κάποιοι μεγαλύτεροι ακόμα μέχρι σήμερα.

Τα κτήματα αυτά είναι μέρος μιας μεγάλης αγροτικής παράδοσης,  που η μικρο-μεσοαστική Άνδρος (όπως και η Ελλάδα) απέστρεψε κάποτε από αυτά εντελώς το βλέμμα της, αφήνοντας να χαθεί μια γεωργία με μοναδικής ποιότητας διεθνώς προϊόντα. Την εποχή που χώρες όπως η Ολλανδία, η Δανία, η Ελβετία, η Γαλλία, η Ιταλία, ακόμα και η Γερμανία, βιομηχανοποιούσαν την παραδοσιακή γεωργία και την κτηνοτροφία τους εμείς εγκαταλείπαμε την δική μας. Αυτοί συνέχισαν να παράγουν μέχρι σήμερα καρπούς μιας γης λιγότερο ευλογημένης από την δική μας. Η διαφορά με αυτούς δεν ήταν η γη, που η δική μας - αν και μικρότερη - είναι σαφώς καλύτερη. Ήταν η ενοποίηση της αγροτικής γης και η βιομηχανοποίηση του πρωτογενούς τομέα. Κάτι που στην Ελλάδα έφτασε πολύ αργά και αφού είχε ήδη εγκαταλειφθεί η γη. Στην Άνδρο αυτό συνέβη σε πολύ μεγαλύτερη κλίμακα - από ότι συνέβη στην γειτονική Τήνο και στην ισομεγέθη Νάξο. Έτσι χάθηκαν από τις αγορές τα κάποτε μοναδικά στον κόσμο λεμόνια της Άνδρου. Τι κρίμα...

Δ. Μπασαντής