Εν Άνδρω

Του ΜΑΡΙΟΥ ΜΠΕΓΖΟΥ 

Καθηγητή θρησκειολογίας

Πρώην Κοσμήτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών 

"Πόλεμος πατήρ πάντων" είπε ο Ηράκλειτος ή "πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα" έγραψε ο Κλαούζεβιτς...

 (Ημέρες πολέμων αυτές που ζούμε, ημέρα ανάμνησης ενός πολέμου η σημερινή. "Πόλεμος πατήρ πάντων" έγραψε ο "σκοτεινός φιλόσοφος" της αρχαιότητας, ο Ηράκλειτος. "Μόνο ένας θεός θα μάς σώσει" έγραψε ο βαθυστόχαστος και σκοτεινός φιλόσοφος των αιώνων μας Χάιντεγκερ. Ημέρες σημαντικές και για το Κυπριακό οι σημερινές, καθώς ο πρόεδρος της Κύπρου συναντάται στον Λευκό Οίκο (πρώτη φορά εδώ και 28 χρόνια πρόεδρος της Κύπρου συναντάται με τον πρόεδρο των ΗΠΑ στον Λευκό Οίκο) για να υπογράψουν συμφωνία στρατιωτικής και πολιτικής συνεργασίας Κύπρου-ΗΠΑ! Η Κύπρος το ακρογωνιαίο στήριγμα της Δύσης για το Ισραήλ, το Ισραήλ τελευταίο σύνορο της Δύσης στην Ανατολή. Και το μεγάλο καζάνι του πολέμου που ανακατεύει λαούς, πολιτισμούς, γεωπολιτικά συμφέροντα, οικονομικές προτεραιότητες, τεχνολογικές δυνατότητες. Πόλεμος πατήρ πάντων...

Το Ισραήλ, το τελευταίο σύνορο της Δύσης μόλις ανταπέδωσε το χτύπημα στο Ιράν διαλύοντας τις γραμμές παραγωγής των πυραύλων του. Κι όλοι αναμένουν τα επόμενα χτυπήματα στην περιοχή. Η πολιτική αντιπαράθεση συνεχίζεται με τον πόλεμο στα σύνορα Δύσης και Ανατολής. Με αυτές τις σκέψεις κατά νου ζητήσαμε από τον φίλο στοχαστή και γνώστη θρησκειών και πολιτισμών της περιοχής ένα σημείωμα για όλα όσα συμβαίνουν στις μέρες μας στα σύνορά μας και μάς αφορούν. Μια διαφορετική θεώρηση φόρος τιμής στην σημερινή 28η Οκτωβρίου η γνώση του κόσμου που πολεμά ή αντιπαρατίθεται γύρω μας. Δημοσιεύουμε το γεμάτο γνώση και περίσκεψη κείμενο του σαν μια διαφορετική αναφορά στη μέρα - ΕΝ ΑΝΔΡΩ)

Το Μεσανατολικό και το Κυπριακό είναι παράλληλα προβλήματα από πολλές απόψεις. Χρονικά συμπίπτουν. Στο Μεσανατολικό από το 1947 μέχρι σήμερα Ισραήλ και Άραβες πολεμούν συνεχώς. Το 1947-1948 ο λαός της Παλαιστίνης και το κράτος του Ισραήλ ξεκινούν πολεμο, το 1967 γίνεται ο πόλεμος των Έξη Ημερών,  το 1973 γίνεται ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ, τον Οκτώβριο του 2023 ξεκινά νέος πόλεμος με την εισβολή της Χαμάς στο Ισραήλ. Στην Κύπρο πάλι περίπου τις ίδιες περιόδους έχουμε το 1955 τον Κυπριακό Αγώνα, το 1959-1960 την Ανεξαρτησία της Κύπρου, το 1963 τις συγκρούσεις και την Πράσινη Γραμμή της Λευκωσίας, το 1974 το πραξικόπημα στο νησί και την εισβολή της Τουρκίας και την Κυπριακή Τραγωδία, το 2002-2004 το αποτυχημένο σχέδιο Ανάν.

Τοπικά παρομοιάζονται έχουμε δύο μονοθεϊσμούς να συγκρούονται, στην Κύπρο χριστιανισμός και μουσουλμανισμός, στην Παλαιστίνη ιουδαϊσμός και Ισλάμ. Και δύο κοινωνικοοικονομικές καταστάσεις να αντιπαρατάσσονται: εύποροι Ελληνοκύπριοι και Ισραηλινοί και ενδεείς Τουρκοκύπριοι ή Παλαιστίνιοι. Εθνοτικά επίσης διαχωρίζονται σε Έλληνες και Τούρκοι και Άραβες και Εβραίοι. 

Στα δύο αυτά πιο πολυσυζητημένα διεθνή προβλήματα της μεταπολεμική εποχής, το Κυπριακό και το Μεσανατολικό, σημειώνεται μια εύθραυστη συμβίωση.  "Μαζί δεν κάνουνε" λόγω των διαφορών τους (εθνικών, θρησκευτικών, κοινωνικών, οικονομικών, διεθνοπολιτικών), αλλά και "χώρια δεν μπορούνε" εξαιτίας της κοινής γης που κατοικούν, του ίδιου χώρου που δεν τούς χωράει αλλά τούς χωρίζει και του τόπου που αρνούνται να μοιραστούν για την οριοθέτηση καθεμιά κοινότητας.

Ο ισραηλινός εποικισμός και η προσπάθεια εξαφάνισης του Ισραήλ, καθώς και ο τουρκικός επεκτατισμός (1974) τροφοδοτούν τις συρράξεις που κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά. Οι ειρηνοποιοί δολοφονούνται από φανατισμένους ομοεθνείς τους (Γιτζάκ Ράμπιν 1995 και Ανουάρ Σαντάτ 1981) και οι ακραίοι υπερεθνικιστές (ΕΟΚΑ Β' και Ελλαδική Δικτατορία 1967-1974) δυναμιτίζουν κάθε απόπειρα επίλυσης του προβλήματος. Τα δύο αυτά διεθνή προβλήματα χρονίζουν και κακοφορμίζουν ως ανοικτή χαίνουσα πληγή χωρίς επούλωση σε ορατό μέλλον.

Και τα δύο προβλήματα πάνε πίσω 75 συναπτά έτη. Οι εκάστοτε Υπερδυνάμεις (ΗΠΑ και ΕΣΣΔ) εκμεταλλεύονται τα δύο αυτά προβλήματα προς ίδιον όφελος χωρίς κανένα ενδιαφέρον για τις εκατόμβες αθώων θυμάτων, ανηλίκων και μη. Τα Ανθρώπινα Δικαιώματα υιοθετούνται κατά το δοκούν του συμφέροντος κάθε ισχυρότερου κι εφαρμόζονται επιλεκτικά, υποκριτικά κι όχι ανθρωπιστικά υπό το βλέμμα του ανίσχυρου σε ειρηνευτική παρέμβαση του ΟΗΕ.

Απορρίπτονται οι δυο ορατές λύσεις, τα  δυο κράτη - κοινότητες και το ένα κράτος κατοχυρωμένης δημοκρατίας (ισονομία των δύο κοινοτήτων), άλλοτε από μια πλευρά κι άλλοτε πάλι από κάθε πλευρά. Μια κάποια αχτίδα φωτός μοιάζει νάναι η ομοσπονδία δυο κρατικών οντοτήτων όπως η Ελβετία ή παλιότερα η Γιουγκοσλαβία και η Γερμανία (Ανατολική σοβιετικής σφαίρας επιρροής και Δυτική Ομοσπονδιακή ατλαντικής επινόηση σαν τις ΗΠΑ). 

Μια τέτοια επίλυση οφείλει να λάβει υπόψη της τους δυο αποφασιστική σημασίας όρους: την ανάγκη και την ισχύ.  Μια συγκεκριμένη ιστορική ανάγκη γέννησε τις ομοσπονδίες (ελβετική, γερμανική, γιουγκοσλαβική): οι μεταπολεμικές σφαίρες επιρροής (σοβιετική, βορειοατλαντική) και οι επιχώριες ιδιαιτερότητες (στην Ελβετία διαμοιράζονται εδαφικά η γαλλόφωνη, η  γερμανόφωνη και η ιταλόφωνη συνιστώσα με κοινά συμφέροντα ουδετερότητας). Ποια μπορεί να είναι η ιστορική ανάγκη για μια ομοσπονδία σε Κύπρο και Ισραήλ;

Η ανάγκη υλοποιείται από την ισχύ μιας Υπερδύναμη. Η ΕΣΣΔ γέννησε την γερμανική και την γιουγκοσλαβική ομοσπονδία. Οι ΗΠΑ στήριξαν την γερμανική ομοσπονδοποίηση της χώρας 1945 – 1990 και ίσως ευοδώσουν και άλλες, όπως στην Κύπρο και στην Παλαιστίνη. Σήμερα άραγε υπάρχει τέτοια Υπερδύναμη που όχι μόνο να θέλει αλλά και να μπορεί  (κυρίως να μπορεί!) να υποβάλει,  προβάλει και να επιβάλει ίσως την ομοσπονδιακή λύση στο Μεσανατολικό και στο Κυπριακό;

Οι ΗΠΑ σήμερα είναι η μόνη υπερδύναμη, αλλά είναι βυθισμένες στην δίνη ενός αμφίσημου προεκλογικού αγώνα για την κρίσιμη προεδρία της πλανηταρχίας, ενός αγώνα δέχεται πιέσεις των φιλοαραβικών και των εβραιοαμερικανών μελών του εκλογικού σώματος μιας Αμερικής. Μιας Αμερικής που αιωρείται ανάμεσα στην αναβλητικότητα και στην αναποφασιστικότητα. 

Η ανάγκη και η ισχύς είναι το αποφασιστικό δίπολο για να δεθούν λύσεις, Και ρυθμιστής τους είναι ο χρόνο, ο "πανδαμάτωρ" κατά την αρχαία σοφία. Αυτός που δαμάζει το σύμπαν, όπως οι θηριοδαμαστές τα θηρία. Μοναδική ελπίδα για τις όποιες λύσεις είναι λοιπόν η γένεση τέτοιων "θηριοδαμαστών", που μπορεί να βρουν άκρη, αλλιώς ίσως καταλήξουμε στην τελευταία φράση του σκοτεινού φιλοσόφου του 20ου αιώνα, του Χάιντεγκερ: "μόνο ένας Θεός θα μάς σώσει"!