Εφοπλισμός κι αφοπλισμός
Του Διαμαντή Μπασαντή
Είναι σαν ένα νέο γύρισμα μιας προηγούμενης ταινίας. Ένα remake. O σκηνοθέτης επανέρχεται γιατί στον χρόνο που μεσολάβησε από τo προηγούμενo φιλμ τα πράγματα έχουν γίνει περισσότερο αποκαλυπτικά. Επανέρχεται, λοιπόν, με ένα νέο γύρισμα.
Αυτά σκέφτόμουν ξαναγράφοντας ένα κείμενο του 2010. Όσα έγραφα τότε εξακολουθούν να ισχύουν πολύ περισσότερο σήμερα. Ας ξεκινήσουμε, λοιπόν, γυρίζοντας τον χρόνο πίσω. Ήταν μια καλοκαιρινή μέρα του 2010. Καθόμουν στο μοναστήρι της Αγίας Ειρήνης στ' Αποίκια κι έβλεπα το απέραντο Αιγαίο. Αναλογιζόμουν τα ερωτήματα της προηγουμένης βραδιάς.
- Ποιοι άραγε κρατούν την Άνδρο πίσω; Ποιοι δεν την αφήνουν να εξελιχθεί; Αυτά με είχε ρωτήσει παλαιός γνώριμος. Ο ίδιος θεωρούσε πως είναι οι εφοπλιστές κρατούν την Άνδρο πίσω για να την χαίρονται αυτοί…
- Μα, αντέτεινα, οι εφοπλιστές έρχονται πια μόνο μερικές μέρες τον χρόνο. Όσοι έρχονται. Συνήθως καλοκαίρι. Απολαμβάνουν το νησί και τις αναμνήσεις τους. Και φεύγουν. Δεν νομίζω ότι πολυενδιαφέρονται για τα κοινά. Μάλιστα ορισμένοι εξ αυτών έχουν προσφέρει κατά καιρούς πολλά χρήματα για να αφήσουν κάτι πίσω. Τα μουσεία, οι εκθέσεις, οι βιβλιοθήκες, τα ιδρύματα, οι δωρεές, τα κληροδοτήματα στην Χώρα, αλλά και στο Κόρθι, διηγούνται από μόνα τους μια ιστορία. Υπάρχουν ορισμένοι που εργάστηκαν προσωπικά για το νησί. Παράδειγμα η Καϊρείος Βιβλιοθήκη.
- Όμως τότε ποιοι κράτησαν την Άνδρο πίσω, επανήλθε, ποιοι όρισαν τις τύχες της την 20ετία της μεγάλης ανάπτυξης 1990-2010; Μια περίοδο όπου και τα χρήματα υπήρχαν και τα καράβια έπιαναν στην Άνδρο δύο και τρεις φορές την μέρα;
- Αυτοί που διοίκησαν την Άνδρο, απάντησα.
- Και πως τα κατάφεραν, ξαναρώτησε, πως οι πολλοί ανέχθηκαν την καθυστέρηση που επέβαλαν οι λίγοι;
Αυτά σκεφτόμουν εκείνο το πρωινό στην άκρη του μοναστηριού όταν ένας άγνωστος νέος με πλησιάσε και πιάσαμε κουβέντα. Του έθεσα τα ερωτήματα της προηγούμενης βραδιάς. Και με παράξενη ευκολία μου απάντησε:
- Ξέρεις την Άνδρο στο μεγαλύτερο μέρος την ελέγχει μια ομάδα δημοσίων υπαλλήλων. Κάποιοι από αυτούς δεν είναι από εδώ. Ήρθαν στο νησί κυρίως στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Έφτιαξαν μια παρέα με μερικούς ντόπιους. Όλοι τους είχαν στενή σχέση με το δημόσιο. Και από το δημόσιο εύκολα αναρριχήθηκαν στην αυτοδιοίκηση. Ορισμένοι επεκτάθηκαν και στον ιδιωτικό τομέα. Σήμερα κάνουν όλο το παιχνίδι και δεν αφήνουν κανέναν να ορθοποδήσει...
Τον άκουσα σιωπηλος. Στο τέλος ρώτησα πως έφτασε στο συμπέρασμα. Η απάντηση αποκαλυπτική:
- Ήμουν δάσκαλος εδώ κι έμαθα. Κυνηγήθηκα. Κι έφυγα!…
Κατηφορίζοντας σκεφτόμουν πως πράγματι στα όρια της δεκαετίας του 1990 η ελληνική κοινωνία είχε μπει σε φάση κοινωνικής διεύρυνσης και οικονομικής ανάπτυξης. Υπήρχε μεγάλη κοινωνική κινητικότητα. Στην Άνδρο οι παλαιότεροι αποχωρούσαν από τα πράγματα, ενώ οι νέοι και φιλόδοξοι Ανδριώτες έφευγαν να βρουν την τύχη τους. Την περίοδο εκείνη άνοιξαν και οι πόρτες του δημοσίου. Έτσι αρκετοί δημόσιοι υπάλληλοι έφτασαν στο νησί. Βρήκαν ανοικτό πεδίο. Έφτιαξαν συμμαχίες με άλλους ντόπιους δημοσίους υπαλλήλους. Κάποιοι εξ αυτών είχαν θητεύσει προηγουμένως και ως δευτεροκλασάτα κομματικά στελέχη. Συνεπώς, είχαν προλάβει να μάθουν από συνδικαλισμό, νόμους και παραθυράκια. Αλλά και από παρασκήνια, τερτίπια και αλισβερίσι…
Οι Ανδριώτες γενικά δεν ήξεραν πολλά από πολιτική και τεχνικές χειραγώγησης. Αυτοί που ήρθαν ήξεραν. Άλλωστε η κουλτούρα του νησιού δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα πολιτική. Ήταν κυρίως επιχειρηματική και ναυτική. Με μια λέξη: Οικονομική. Και επιπλέον ήταν και αγροτική. Με δύο λέξεις: Συντηρητική και απολίτικη.
Έτσι μπήκε η «παρέα» στην τοπική πολιτική. Και σταδιακά κυριάρχησε στη Χώρα και στο Κόρθι: Στις δύο περιοχές με τα μεγαλύτερα προβλήματα ανάπτυξης. Και έτσι εδραιώθηκε εκτοπίζοντας όσους βρέθηκαν μπροστά της. Μερικές από τις βασικές μεθόδους της: Υπονοούμενα, υπαινιγμοί, μπηχτές, χωσιές. Από στόμα σε στόμα. Αλλά και από ανυπόγραφα σχόλια. Η μηχανή είχε στηθεί. Η συνέχεια αποδείχθηκε εύκολη.
Αφού κυριάρχησαν στην πολιτική κάποιοι έγιναν και επενδυτές (τουρισμός, ακίνητα κλπ). Και σήμερα προσδοκούν και τα νέα επιδοτούμενα επιχειρηματικά ανοίγματα (φωτοβολταϊκά, ανεμογεννήτριες). Κάπως έτσι έκλεισε το παιχνίδι για χρόνια στο Κόρθι και στην Χώρα. Στο Μπατσί και στο Γαύριο ο τουρισμός είχε ήδη δημιουργήσει από τη δεκαετία του 1990 μιαν άλλη κατάσταση.
Η "παρέα" κοιτώντας τις δικές της προτεραιότητες αδιαφόρησε εντελώς για τον τόπο και τις ανάγκες του. Μιλώντας με αναχρονισμούς (για πατριώτες και μη πατριώτες κλπ) προώθησε αποκλεισμούς και φοβίες. Ήθελαν τις τοπικές κοινωνίες κλειστές. Ο "πατριωτισμός" ήταν το άλλοθι τους για ελέγχουν τις τοπικές κοινωνίες. Έτσι πέρασαν τέσσερα ευρωπαϊκά πακέτα στήριξης και η Άνδρος δεν απέκτησε υποδομές. Και έτσι δεν προχώρησαν κάποιες σημαντικές ιδιωτικές επενδύσεις στις δύο περιοχές.
Όσο η οικοδομική δραστηριότητα ήταν θαλερή (στα χρόνια της ανάπτυξης με δανεικά) η «παρέα» κατάφερνε πίσω από τα μπετά κι έκρυβε τις αδυναμίες της. Συνάμα απροσανατόλιζε κάθε προσπάθεια εκσυγχρονισμού (ακύρωσε ΧΥΤΑ, σφαγεία, βιολογικούς). Ίσως γιατί κανείς δεν μπορούσε να ελέγξει τα χρήματα γύρω από τα άναρχα σκουπίδια. Ίσως γιατί υπήρχαν αντιθέσεις για τα επίδοξα έργα.
Η "παρέα" να μην ήξερε από θάλασσα, ναυτιλία και φορτούνες. Ήξερε όμως από στεριανές ίντριγκες. Έτσι κατάφερε κι αφόπλισε το νησί. Έτσι χάθηκαν οι μάχες για μια ορθολογική οικονομική ανάπτυξη (υποδομές, διαχείριση υδάτινων πόρων, νέα επενδυτικά ανοίγματα). Βεβαίως κάθε φορά που ανέκυπταν ερωτήματα για την οικονομία, την ανάπτυξη ή τις υστερήσεις του περιβάλλοντος οι της "παρέας" παπαγάλιζαν στην αγορά και στα δημοτικά συμβούλια:
- Οι εφοπλιστές κρατούν το νησί πίσω!...
Φυσικά οι ίδιοι δεν έχαναν ευκαιρία να τρέξουν πίσω από τους εφοπλιστές όπου τους έβρισκαν! Έτσι πορεύτηκαν: Σηκώνοντας "σημαίες ευκαιρίας"…
Το 2010 με τις αλλαγές του «Καλλικράτη» η «παρέα» κόντεψε να χάσει τις «καρέκλες». Όμως είχε "πείρα" και κατάφερε την τελευταία στιγμή επιστρατεύοντας ότι παλιό και ξεπερασμένο (χρίσματα, επιχρίσματα κλπ) υποσχόμενη "λαγούς με πετραχήλια" να κερδίσει οριακά τις εκλογές. Μέθυσε από την επικράτηση. Πίστεψε στην παντοδυναμία της. Έξουσίαζε ολόκληρο το νησί. Και υποτίμησε τους πάντες. Η αδιαφάνεια και η αλαζονία άπλωσαν παντού.
Όμως ο "Καλλικράτης", που τους ανέβασε είναι και αυτός που τους αποκαθηλώνει σήμερα. Γιατί άνοιξε το πολιτικό παιχνίδι πολύ πέρα από τα κλειστά όρια των μικρών τοπικών κοινωνιών που ήλεγχαν. Και έτσι "έλαμψε" σε όλο το νησί η ανεπάρκεια, η ανικανότητα, και η απουσία τους. Όλα αυτά τα χρόνια η αποτυχία έγινε το "σήμα κατατεθέν" τους. Ή, όπως μου συνόψισε τις προάλλες, πολύ εύστοχα, ένας παλιός φίλος: Άλλο να διοικείς περίπτερο στο Κόρθι κι άλλο σούπερ μάρκετ στο Γαύριο από όπου περνά όλη η Άνδρος!
