Εν Άνδρω

Του Νίκου Χρυσόγελου

 

Εργοστάσιο της ΔΕΗ στην Πτολεμαϊδα

 

H συζήτηση για τα ενεργειακά όπως εξελίσσεται μέχρι τώρα αφορά σε πρακτικές προηγούμενων δεκαετιών, καθώς δεν συνδέει το ενεργειακό θέμα («τι είδους ΔΕΗ θέλουμε;») με την εξοικονόμηση και την αλλαγή του μοντέλου παραγωγής ρεύματος. Αλλά και το δημοψήφισμα, που προτείνεται δεν μπορεί να είναι υπόθεση κομματικών χειρισμών ή μετατροπή σε παιχνίδι ισχύος και κομματικών εντυπώσεων. Είναι σημαντικό ότι οι πολιτικοί αρχηγοί, επιτέλους συζητάνε, έστω και τηλεφωνικά, αλλά, συγνώμη, δεν προετοιμάζονται έτσι ούτε τα νέα ενεργειακά μοντέλα ούτε τα δημοψηφίσματα.

 

Το σωστό ερώτημα

 

Αλήθεια πριν γίνει δημοψήφισμα πρέπει ή δεν πρέπει να γίνει πολιτική συζήτηση; Ποιο θα είναι το ερώτημα στο οποίο θα κληθούν να απαντήσουν οι πολίτες; «Θέλετε μια κρατική ΔΕΗ με ορυχεία και μονάδες λιγνίτη ή μια ιδιωτική ΔΕΗ με ορυχεία και μονάδες λιγνίτη;»

Όπως βλέπουμε το ερώτημα δεν μπορεί να είναι αποκομμένο από την ενεργειακή στρατηγική της χώρας, δεν μπορεί να βλέπουμε μόνο το κλαδί και να χάνουμε το δάσος. Μια πραγματικά σοβαρή μεταρρυθμιστική πολιτική, που όμως προς το παρόν κανένα κόμμα παλιό ή νέο δεν διατυπώνει, θα ήταν να ανοίξει μια σοβαρή πολιτική συζήτηση για το σύνολο του ενεργειακού προβλήματος της χώρας και στο τέλος οι πολίτες να εκφραστούν μέσα από ένα δημοψήφισμα για το ποιο στρατηγικό ενεργειακό σχέδιο υποστηρίζουν.

Η κυβέρνηση, με ορισμένους συμμάχους στα ΜΜΕ και στο οικονομικό πεδίο (λίγο πολύ γνωστούς σε όλους μας), προωθεί ένα σχέδιο που δίνει με ιδιαίτερα προνομιακούς όρους μέρος του παλιού ενεργειακού πακέτου (κυρίως λιγνιτορυχεία και λιγνιτικές μονάδες) σε κάποιον μεγάλο ενεργειακό παίχτη (γερμανική, γαλλική ή ιταλική επιχείρηση σε συνεργασία μάλλον με κάποιον ελληνικό όμιλο).

Για να το κάνει αυτό χρησιμοποιεί παραπλανητικά επιχειρήματα για να προωθήσει το σχέδιο της. Όμως, η «απελευθέρωση» έχει ήδη πραγματοποιηθεί νομοθετικά  και πρακτικά (υπάρχουν ήδη ιδιωτικές μονάδες παραγωγής ενέργειας από φυσικό αέριο ή ΑΠΕ). Και ακόμα είναι φανερό πως έτσι όπως γίνεται η «μικρή» ΔΕΗ δεν πρόκειται να μειώσει το κόστος της ενέργειας. Έωλο είναι και το επιχείρημα περί «μνημονιακής υποχρέωσης». Γιατί πρώτα η κυβέρνηση βάζει «ρύθμιση» στο μνημόνιο και μετά επικαλείται την ρύθμιση που …η ίδια έβαλε!!!

Η αξιωματική αντιπολίτευση έχει, λοιπόν, ένα δίκιο να ασκεί κριτική στο συγκεκριμένο σχέδιο που επιδιώκει να επιβάλει με κάθε μέσο η κυβέρνηση. Αλλά από εκεί και πέρα εμφανίζεται ως μια κατεξοχήν συντηρητική πολιτική δύναμη, που υπερασπίζεται το παλιό μοντέλο, που έτσι κι αλλιώς συνδέεται με πολύ σοβαρά προβλήματα (συγκεντρωτική παραγωγή, ρύπανση, συνεισφορά στην υποβάθμιση της υγείας αλλά και στην αλλαγή του κλίματος, έλεγχος από κομματικά συστήματα). 

 

Αλλαγή ενεργειακού μοντέλου

 

Στην Ελλάδα της δεκαετίας του ’50, όταν αποφασίστηκε να δημιουργηθεί μια μεγάλη κρατική εταιρία παραγωγής ενέργειας υπήρχαν κάπου 415 μικρές ή μεγαλύτερες μονάδες παραγωγής ενέργειας με ιδιοκτήτες έλληνες και ξένους. Τότε το οικονομικό και τεχνολογικό μοντέλο ανάπτυξης επένδυε στην βαριά βιομηχανία και απαιτούσε συγκεντρωτική παραγωγή και διανομή της ενέργειας, που βασίζονταν κυρίως στον λιγνίτη, το κάρβουνο, το πετρέλαιο.

Όμως, όλα αλλάζουν στην οικονομία και στην ενέργεια τις τελευταίες δεκαετίες, κι αναμένεται να αλλάξουν ακόμα περισσότερο εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, τεχνολογικών εξελίξεων και μιας νέας οικονομικής πραγματικότητας.

Μιλάμε για ένα διαφορετικό ενεργειακό μοντέλο σύμφωνα με το οποίο οι μονάδες ενέργειας που βασίζονται στο πετρέλαιο, το κάρβουνο και τον λιγνίτη κλείνουν σταδιακά και αντικαθίστανται από διάχυτα συστήματα παραγωγής ενέργειας από διαφορετικές και τοπικά διαθέσιμες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ μεγάλο μέρος της παραγωγής και της διανομής αλλά και της εξοικονόμησης ενέργειας περνάει σε συνεταιρισμούς, πόλεις, δήμους, πολίτες, μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις. 

Κάποιες ευρωπαϊκές κοινωνίες συζητάνε ή έχουν δρομολογήσει την λεγόμενη «ενεργειακή μετάβαση», την σταδιακή αλλά πλήρη έξοδο από τα ορυκτά καύσιμα και την πυρηνική ενέργεια, αλλά και την αποκεντρωμένη παραγωγή και διανομή ενέργειας.

Το Βέλγιο, για παράδειγμα, που άλλοτε ήταν κέντρο προσέλευσης μεταναστών από τον ευρωπαϊκό κυρίως νότο, για να δουλέψουν στα ορυχεία κάρβουνου, σήμερα διαθέτει ένα εκτεταμένο δίκτυο …μουσείων και χώρων ξενάγησης γύρω από την εξόρυξη κάρβουνου.

Χώρες όπως η Δανία και Γερμανία έχουν θέσει φιλόδοξους στόχους για σταδιακή έξοδο από τα ορυκτά καύσιμα, ενώ μέχρι το 2050 ο ενεργειακός σχεδιασμός της ΕΕ προβλέπει μείωση των εκπομπών αερίων που αλλάζουν το κλίμα κατά 80-95%. Στη Γερμανία πάνω 2.000.000 είναι οι παραγωγοί ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας – νοικοκυριά, αγρότες, ενεργειακοί συνεταιρισμοί, μικρομεσαίες επιχειρήσεις, όχι οι μεγάλες επιχειρήσεις, όπως θα πίστευε κάποιος. Μέχρι σήμερα έχουν καταγραφεί πάνω από 2.400 ενεργειακοί συνεταιρισμοί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ καθημερινά δημιουργούνται νέοι.

Αλλά ακόμα και στις ΗΠΑ για πρώτη φορά προωθείται από τον πρόεδρο Μπ. Ομπάμα ένα εκτεταμένο πρόγραμμα μείωσης κατά 30% των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από τις μονάδες κάρβουνου, ενώ συντελούνται σημαντικές αλλαγές και στην βάση της αμερικάνικης κοινωνίας, κάποτε αδιανόητες, όπως η εξοικονόμηση ενέργειας, η αποφυγή χρήσης ΙΧ αυτοκινήτου, η στροφή στην πράσινη ενέργεια.

 

Ένα νέο ισορροπημένο ενεργειακό μοντέλο

 

Τόσο η νεοφιλελεύθερη εκδοχή της πολιτικής για την ενέργεια που ακολουθείται  από την κυβέρνηση όσο και η εκδοχή του κρατικά ελεγχόμενου μοντέλου της ενέργειας, που εκφράζεται από το σύνολο της αντιπολίτευσης, είναι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Δηλαδή, μιας αποτυχημένης πολιτικής που στρέφει τη συζήτηση σε διλήμματα του παρελθόντος, αντί να προωθεί οικολογικά και κοινωνικά καινοτόμες πολιτικές, αξιολογώντας τις διεθνείς εξελίξεις.

Μια νέα πρόταση είναι η δημιουργία εκατοντάδων μικρών “ΔΕΗ” από δήμους, πολίτες, συνεταιρισμούς και μικρομεσαίες επιχειρήσεις, που θα παράγουν ενέργεια αποκλειστικά από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας τη γεωθερμία κλπ. ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο την μετάβαση σε ένα περισσότερο αποκεντρωμένο μοντέλο

Ο λιγνίτης είναι μια πρώτη ύλη που χρησιμοποιήθηκε σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό, παραγωγικό πλαίσιο. Σήμερα είμαστε αναγκασμένοι για πολλούς λόγους να περάσουμε σε ένα άλλο ενεργειακό μοντέλο. Αλλά ΔΕΝ είμαστε υποχρεωμένοι να πουλήσουμε μέρος των λιγνιτορυχείων και των λιγνιτικών μονάδων σε ένα ισχυρό ενεργειακό παίχτη.

Η μετάβαση δεν θα γίνει σε μια νύχτα, αλλά από την άλλη όσο περνάνε τα χρόνια χωρίς να σχεδιάζονται οι  κατάλληλες πολιτικές και να λαμβάνονται τα κατάλληλα μέτρα, τόσο οι αλλαγές θα είναι πιο απότομες, και θα αλλάξουν βίαια τη ζωή των ανθρώπων. Η υπεράσπιση, λοιπόν, του λιγνίτη και της κεντρικά ελεγχόμενης, παραγόμενης και διανεμόμενης ενέργειας είναι ανιστόρητη,  έστω κι αν χρησιμοποιεί «φιλολαϊκά» επιχειρήματα. Μπορεί όμως αυτή «φιλολαϊκή πολιτική» να καθυστερήσει τη νέα εποχή. Έχουμε ανάλογα ιστορικά παραδείγματα, περιοχές που δεν προετοιμάστηκαν για την εγκατάλειψη των ορυχείων και των μονάδων παραγωγής ενέργειας από το κάρβουνο και στη συνέχεια έζησαν την βίαιη κατάρρευση τους (Αγγλία κλπ).