Είμαστε, λοιπόν, «κανονική» χώρα;
ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ - ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
Κατάρρευση γέφυρας μέσα στη Γένοβα. Σκοτώθηκαν 43 άνθρωποι.
Το 2017 έγινε ένα τραγικό δυστύχημα στο Λονδίνο. Eνα 24ώροφο κτίριο διαμερισμάτων έπιασε φωτιά, αφήνοντας 72 νεκρούς. Η φωτιά του Grenfell Tower προκλήθηκε από βραχυκύκλωμα, που απλώθηκε στο κτίριο μέσω του εύφλεκτου συστήματος εξωτερικής μόνωσης. Η έρευνα που ακολούθησε ανέδειξε ευθύνες της ιδιοκτήτριας εταιρείας καθώς και δημόσιων αρχών, από ελλιπείς προδιαγραφές οικοδομικών υλικών και πυρασφάλειας και κενά στην επιθεώρηση των κτιρίων μέχρι τη βραδεία ανταπόκριση της πυροσβεστικής. Η τραγωδία οδήγησε σε αναθεώρηση και βελτίωση των προδιαγραφών μόνωσης και πυρασφάλειας, εκτεταμένους ελέγχους και ανακατασκευή πλήθους κτιρίων.
Το 2018 κατέρρευσε μια γέφυρα στη Γένοβα, οδηγώντας στον θάνατο 43 ανθρώπους. Η έρευνα κατέδειξε κατασκευαστικές αδυναμίες, μακροχρόνια διάβρωση της γέφυρας, ιδιωτικές και κυβερνητικές ευθύνες, καθώς οι Αρχές είχαν ενημερωθεί για τα προβλήματα. Εργασίες ενίσχυσης της γέφυρας είχαν ήδη ξεκινήσει αλλά δεν πρόλαβαν να ολοκληρωθούν. Το δυστύχημα ενεργοποίησε εκτεταμένη διερεύνηση της στατικότητας των γεφυρών και της ποιότητας των υποδομών, που είχαν υποβαθμιστεί λόγω δημοσιονομικών περικοπών. Μια νέα γέφυρα χτίστηκε, εξοπλισμένη με αισθητήρες για διαρκή παρακολούθηση της διάβρωσης.
Από το Grenfell Tower μέχρι τη γέφυρα Μοράντι, από το «Εξπρές Σάμινα» μέχρι το Μάτι, τα καταστροφικά δυστυχήματα τεντώνουν κοινωνικά αντανακλαστικά, εστιάζουν τη δημόσια προσοχή, εκθέτουν σε αποδοκιμασία τακτικές μετάθεσης ευθυνών. Υποχρεώνουν σε άμεση διόρθωση και αναβάθμιση κανόνων και υποδομών, τώρα, όχι μεθαύριο. Ενίοτε οδηγούν σε ιστορικές μεταρρυθμίσεις, όπως με τις μεγάλες κρίσεις, από το Κραχ του 1929, που δημιούργησε το παρεμβατικό κράτος του Ρούσβελτ, μέχρι τους σεισμούς του ’50, που παρήγαγαν τον πρώτο αντισεισμικό κανονισμό στην Ελλάδα, μέχρι την πανδημία του 2020, που εισήγαγε νέα συστήματα προστασίας δημόσιας υγείας και ψηφιακών υποδομών.
Δεν θα έπρεπε να περιμένουμε νεκρούς για να διορθωθούν οι παθογένειες. Oμως, διεθνώς, μεγάλες αλλαγές προχωρούν έπειτα από μεγάλα σοκ. Εκεί που σωρευμένες δομικές αδυναμίες, πολιτική αναβλητικότητα, συντεχνιακές ιδιοτέλειες, διαχειριστικές ανεπάρκειες έχουν διανοίξει ρήγματα ευπάθειας, φτάνει ένα «ατύχημα», ένα «ανθρώπινο λάθος», μια συρροή «κακής τύχης», για να μετατρέψει τη σωρευμένη αμέλεια σε εθνική τραγωδία και δομικό σεισμό. Που αναδιατάσσει προτεραιότητες, ανακαλύπτει πόρους που δεν υπήρχαν, επιστρατεύει πολιτικό κεφάλαιο που είχε αλλού επενδυθεί, ενεργοποιεί μηχανισμούς αμείλικτης λογοδοσίας.
Χρειαζόμαστε οδυνηρή αυτογνωσία, αλλά όχι ομφαλοσκόπηση. Δεν είμαστε εξαίρεση. Είμαστε διαφορετικοί, όσο διαφορετική είναι κάθε χώρα της Ευρώπης.
Η διεύρυνση της συζήτησης έχει σημασία. Διότι στη σκιά της εθνικής κατάθλιψης από την τραγωδία των Τεμπών έχει αρχίσει να εδραιώνεται μια υπερβολή, ένας μηδενισμός που απαξιώνει την πρόοδο που έχει κατακτήσει η χώρα τα τελευταία χρόνια, τις τελευταίες δεκαετίες. Όμως πολλοί θυμόμαστε τότε που τους δημόσιους φορείς διοικούσαν αποτυχημένοι πολιτευτές, που το χύμα και το περίπου ήταν ο κανόνας, που οι προσλήψεις υπαλλήλων ήταν μόνο ρουσφέτια, που από τα ξεκοιλιασμένα καθίσματα των μέσων μεταφοράς ξεπηδούσαν κιτρινισμένα αφρολέξ. Στη γενική, μεγάλη εικόνα, παρά τις θλιβερές αποτυχίες, η πορεία της χώρας παραμένει πορεία προόδου.
Αναρωτιούνται ορισμένοι εάν είμαστε «κανονική» χώρα, εάν ανήκουμε στην Ευρώπη, εάν συνιστούμε εξαίρεση. Χρειαζόμαστε οδυνηρή αυτογνωσία, αλλά όχι ομφαλοσκόπηση. Δεν είμαστε εξαίρεση. Είμαστε διαφορετικοί, όσο διαφορετική είναι κάθε χώρα της Ευρώπης. Άλλες κουβαλούν ένα ασήκωτο ενοχικό παρελθόν. Άλλες γνώρισαν τη δημοκρατία πριν από μόλις τρεις δεκαετίες. Άλλες είναι χώρες δυϊσμού, με προβληματικό πολιτικό σύστημα και βαλτωμένη οικονομία. Άλλες, μετεωρίζονται μεταξύ ένδοξης ιστορίας και απογοητευτικών επιδόσεων, με εντάσεις που οδηγούν σε αυτοκαταστροφικές επιλογές. Εμείς τουλάχιστον επιβιώσαμε αλλεπάλληλων κρίσεων. Παραμένουμε σύγχρονη χώρα με παθογένειες, ένα ευρωπαϊκό κράτος με πτυχές βαλκανικής καθυστέρησης.
Είναι υποχρέωση στη μνήμη των θυμάτων, το πένθος και η οργή που συγκλονίζουν την κοινωνία να μετασχηματιστούν σε ορμή δημιουργίας. Δεν χρειάζονται νέες τελετουργίες αγανακτισμένων στο Σύνταγμα, νέες επιδρομές καταστροφέων για να αποτελειώνουν ό,τι κατάφερε να διασωθεί. Ανάληψη ευθύνης χρειάζεται, όχι μόνο για το παρελθόν αλλά πρωτίστως, συγκεκριμένα, δεσμευτικά, για την επόμενη μέρα των υποδομών και την ασφάλεια των πολιτών που εξαρτώνται από αυτές.
Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, επισκέπτης καθηγητής στο Κολέγιο της Ευρώπης, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.
