Εν Άνδρω

Του Γιώργου Δαρδανού

Ἡ Ἄνδρος ἀπὸ δῶ πάνω, τὸν Ἅγιο Πέτρο, ὅποια ὥρα, ἀλλὰ περισσότερο τὴν αὐγὴ καὶ τὸ σούρουπο, εἶναι ἕνα πανόραμα ποὺ κάθε ρωμιός, κάθε ρωμιά, πρέπει νὰ τὸ χορτάσει πρὶν κάνει τὸ μεγάλο ταξίδι. Ἀλλιῶς θά ’χει χάσει τὴ μισὴ χαρά, τὴ μισὴ εὐτυχία τῆς ζωῆς τοῦ κόσμου τούτου. Γιατὶ εἶναι μιὰ στιγμὴ λιτή, ευγενική, καθόλου κραυγαλέα, χωρὶς τουριστικὰ φούμαρα —ἔμψυχα καὶἄψυχα—, μιὰ στιγμὴ κλασική, ἀπέριττη, σὰν ποὺ ταιριάζει σὲ πρωτεϊκές, σὲἀρχαϊκές, δωρικές κοινωνίες, τέχνες καὶ φύση, ἢ καλύτερα ἀντίστροφα, φύση, κοινωνίες, τέχνες κτλ. Ἡ ζωή μου ἤτανε πάντα μιὰ φουρτούνα ὅλο σκαμπανεβάσματα, ἐκπλήξεις, λαχανιάσματα, καὶ ξαφνικὰ βρίσκομαι ἐδῶ πάνω, ἀνάμεσα Θεὸ καὶ Αἰγαῖο.

Χίλια εὐχαριστῶ στὸ Δαρδανέϊκο (Γιῶργο, Μπέττη, Κωστή) ποὺ μοῦ χάρισε τὴ γαλήνη-μάνα, ποὺ εἴθε νὰ μὲ βοηθήσει νὰ φτιάσω κάτι καλό, ἔστω καὶ νὰ σχεδιάσω πάνω στὰἀστραφτερὰ βότσαλα τοῦ Βιταλιοῦ λίγα μαβιὰἀμάραντα τῆς ἀμμουδιᾶς του.  

Δανάη Στρατηγοπούλου

Ιούλιος 1982

 

       Από το μπαλκόνι, στο σπίτι μου στον Άγιο Πέτρο, εκτός από τον Θεό και το Αιγαίο, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει στο παραπάνω κείμενό της η αείμνηστη Δανάη, κάτω ακριβώς και σε ευθεία γραμμή τριακοσίων περίπου μέτρων, αντικρίζω καθημερινά τον περίφημο Πύργο του Αγίου Πέτρου. Η βορεινή πλευρά του δεσπόζει ως καθαρή και ατόφια φιγούρα· η νότια πλευρά του, έχει υποστεί όλες τις αλλοιώσεις που συνεπάγεται ο νοτιάς στην Άνδρο, είναι ετοιμόρροπη. Σε μια, κυριολεκτικά, πέτρα κρατιέται ένα μεγάλο μέρος της. Κάθε πρωί και κάθε απόγευμα, βλέποντας από τόσο κοντά τον Πύργο δεν μπορώ παρά να κάνω την αυτοκριτική μου: Τι έκανα σήμερα για το υπέροχο και σπάνιο αυτό κτίσμα, το ανεκτίμητης αξίας μνημείο του κυκλαδικού πολιτισμού;

[…] Ὁἀείμνηστος ἰσάδελφος ἡμῶν φίλος Ἀντώνιος Μηλιαράκης, γράφων πρὸ πεντηκονταετίας περίπου περὶ τοῦ πύργου τοῦἉγίου Πέτρου, ἐρρήγνυεν ἔκτοτε τὴν κραυγὴν τοῦ κινδύνου, χωρίς οὐδένα ἀτυχῶς νὰ συγκινήσῃ. Τὸν κίνδυνον τοῦτον κατέστησεν ἔτι ἐμφανέστερον ὁἔκτοτε διαρρεύσας χρόνος ἡμισείας σχεδὸν ἑκατονταετηρίδος, καθ’ ὃν αἱ βλάβαι ἐπεξετάθησαν καὶἐπὶἄλλων σημείων. Ἐπικαλούμενοι καὶἡμεῖς τὴν σύντονον μέριμναν τῶν ἀμέσως ἁρμοδίων ἀρχαιολογικῶν ὑπηρεσιῶν, αἵτινες ἔκτοτε ἀσυγγνώστως ἠδιαφόρησαν, φρονοῦμεν ὅτι καὶ τὰ διάφορα Ἀνδριακὰ σωματεῖα, ἰδίως τὰἐν Ἀθήναις, ἐπιβάλλεται νὰ παρέμβωσι καὶ διὰ τῶν ἐνεργειῶν αὐτῶν νὰ συντελέσωσι τελεσφόρως ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τοῦ μόνου ἐν Ἄνδρῳἀρχαίου μνημείου, ὅπερ ὁ πανδαμάτωρ χρόνος ἄφησε μέχρι σήμερον ὄρθιον ἐν τῇ νήσῳ. Εἶνε τὸ εὐγενέστερον καὶ τιμητικώτερον στάδιον δράσεως. Θὰἦτο δὲἀληθινὸν ὄνειδος διὰ τοὺς συγχρόνους Ἀνδρίους, ἐὰν τὸ μοναδικὸν τοῦτο τῆς νήσου των μνημεῖον ἄφινον ἐπὶ τῶν ἡμερῶν των νὰ καταρρεύσῃἀναλγήτως. […]

Δημήτριος Πασχάλης

Άνδρος, 192

     Από τη δεκαετία του ’60, όταν πρωτοδιάβασα το παραπάνω κείμενο, αποφάσισα ότι εγώ ως σύγχρονος ανδριώτης, δεν θα ήθελα με τίποτα να βαρύνω τη συνείδησή μου με αυτό το «αληθινό όνειδος»: Χρόνια ολόκληρα προσπαθούσα και προσπαθούσα και εκ του αποτελέσματος διαπίστωσα ότι, στην Ελλάδα, αποτελεί άθλο το να κατορθώσει κανείς να πετύχει το αυτονόητο: Η αναστύλωση του Πύργου δεν θα έπρεπε να αποτελεί υλικό για πλείστα όσα άρθρα μου σε εφημερίδες και περιοδικά, πλείστες όσες επιστολές σε όλους τους φορείς και τις υπηρεσίες για πενήντα και βάλε χρόνια, αλλά, αντίθετα, κάτι που θα έπρεπε να έχουν κάνει από μόνες τους, χωρίς καμία απολύτως όχληση, οι αρμόδιες υπηρεσίες· Σκοπός της ζωής μου έγινε, λοιπόν, η ολοκλήρωση του έργου αυτού.

Τα εμπόδια που ανέκυψαν σε όλη αυτή την πορεία είτε από την γραφειοκρατία είτε από, τις περισσότερες φορές, την αδιαφορία των «αρμοδίων» ήταν τεράστια. Χρειάστηκε ιώβεια υπομονή και πείσμα αρβανίτικο για να τα καταφέρεις. Στο τέλος, βέβαια, αν τα διαθέτεις και τα δύο σε μεγάλες ποσότητες, θα νικήσεις.

Θα ήθελα εδώ να αναφέρω απλά δυο λόγια για τον Πύργο και για την σπουδαιότητά του για την αρχαία πολιτιστική μας κληρονομιά.

Τι είναι, λοιπόν, ο Πύργος του Αγίου Πέτρου;

Σχετικά με το χρόνο κατασκευής του πύργου, καθώς επίσης και με τη χρήση του, υπάρχουν διάφορες απόψεις. Σύμφωνα με τους ιστορικούς Ross, Weil, Bursian και Μηλιαράκη, χτίστηκε την εποχή των Πελασγών — οι τεράστιοι όγκοι της βάσης πρέπει να είναι πελασγικοί — για να χρησιμεύσει ως φρούριο για τους κατοίκους των οικισμών που βρίσκονταν μακριά από την οχυρή πόλη (Παλαιόπολη) ή κατ’ άλλους ως φρυκτωρία. Προς αυτή την άποψη συντελεί και η ύπαρξη πύργου στην απέναντι βουνοκορφή, στη θέση Ρέθι — βρέθηκε μόνο η βάση του. Το πιθανότερο είναι ότι έστελναν σήματα στον απέναντι πύργο, ο οποίος λόγω θέσης δεν είχε την ίδια θέα. Άλλες απόψεις παρουσιάζουν ως χρόνο κατασκευής του τον 4ο-5ο π.Χ. αιώνα. Νεότερες δε έρευνες θεωρούν ότι ο Πύργος του Αγίου Πέτρου υπήρξε νομισματοκοπείο.

Ένα τόσο σημαντικό κτίσμα δεν έπρεπε με τίποτα να αφεθεί στην τύχη του και να πέσει. Για τον σκοπό αυτό, κινητοποιηθήκαμε και κινητοποιήσαμε τους τοπικούς συλλόγους και τον τοπικό Τύπο. Τα κείμενα διαδέχτηκαν το ένα το άλλο, οι επαφές με παράγοντες και υπηρεσίες συνεχείς. Τα θέματα που ανέκυψαν πολλά. Η αναστύλωση του Πύργου έπρεπε να μπει στον προϋπολογισμό για να πάρει χρηματοδότηση από την Ε.Ε. Οι αρμόδιες υπηρεσίες δεν γνώριζαν αν η «φωτογραφική αποτύπωση» έπρεπε να γίνει από τοπογράφο, ή από μηχανικό-αρχιτέκτονα! Το Πολυτεχνείο δεν απαντούσε! Έπρεπε να υπάρχει δρόμος για να πάνε στον Πύργο! Δεν υπήρχαν χρήματα για τη μελέτη!

Όλα αυτά τα λύσαμε με υπομονή και προσπάθειες πολλών ετών, με υλικό και ψυχικό κόστος. Αλλά και πάλι βρήκαμε μπροστά μας εμπόδια όπως την αδιαφορία (και ίσως το προσωπικό όφελος;) κάποιων που έβαζαν διαρκώς άλλα έργα πριν από τον Πύργο. Έτσι στη θέση του χρηματοδοτήθηκε η Καλλιθέα της Ρόδου, για παράδειγμα.

Πάλι ξανά όλα από την αρχή!

Μέχρι και ο Αντώνης Σαμαράς ως Υπουργός Πολιτισμού, με παράκλησή μου, είχε επισκεφτεί τον Πύργο και είχε προτείνει την συνχρηματοδότηση του έργου από όλους τους φορείς του νησιού· το Δήμο, το Επαρχείο, τη Νομαρχία, την Περιφέρεια και το Υπουργείο Πολιτισμού. Οι  πολιτικάντηδες της περιοχής απάντησαν όμως στον Υπουργό ότι δεν του είχαν εμπιστοσύνη πώς θα υλοποιούσε την υπόσχεσή του και θα έφερνε σε πέρας το έργο αν έβαζαν χρήματα. Έτσι έμεινε εκεί το ζήτημα.

Η γνωριμία μου με τον ανδριώτη Τάκη Μαστραντώνη που ασχολείται με τη διαχείριση έργων πολιτισμού υπήρξε καταλυτική. Ο εξαιρετικός αυτός επιστήμων και άνθρωπος με έφερε σε επαφή με τον Καθηγητή Αρχαιολογίας κ. Βασίλη Λαμπρινουδάκη και τον συνεργάτη του Μηχανικό, κ. Ευάγγελο Καζολιά οι οποίοι ανέλαβαν να ολοκληρώσουν τη μελέτη αναστύλωσης του Πύργου. Ζητήσαμε την σχετική άδεια κι εγώ ανέλαβα εξ ολοκλήρου το κόστος της μελέτης.

Οι έρευνες ξεκίνησαν, προχώρησαν κι έφεραν στο φως ακόμη και το νταμάρι από το οποίο οι πρόγονοί μας πήραν τους ογκόλιθους που χρησιμοποίησαν για την ανέγερση  του Πύργου.

Ένα όνειρο ζωής βαίνει πια προς την υλοποίησή του