Εν Άνδρω

 

Έχουν περάσει αρκετά χρόνια από τότε που πρωτόγραψα για την Καΐρειο Βιβλιοθήκη. Ζούσε ο Δημήτρης Πολέμης. Το κείμενο δημοσιεύθηκε Ιούνιο 2005 στην εφημερίδα Απογευματινή και ήταν αφορμή να γνωρίσω τον αδελφό του Αυγουστίνο Πολέμη και την Ειρήνη Δάμπαση. Τον Αύγουστο του 2005 πέθανε ο Δημήτρης Πολέμης. Η εξόδιος ακολουθία έγινε στα Απατούρια σε ένα μικρό ξωκλήσι.

Έκτοτε πέρασαν χρόνια και μου δόθηκε η ευκαιρία πολλές φορές να γράψω για την Καΐρειο και το έργο που επιτελούσε και επιτελεί στην Άνδρο. Έργο ξεχωριστό και μοναδικό. Η «κιβωτός» γνώσης της Άνδρου που δημιούργησε ο Δημήτρης Πολέμης συνέχισε να υπάρχει και να διαφυλάττει μεγάλα κομμάτια της ιστορίας αυτού του νησιού σε μορφή χειρογράφων, βιβλίων, φωτογραφιών, πινάκων, αντικειμένων.

 

Και όχι μόνο συνέχισε να υπάρχει, αλλά και με τις εκθέσεις της προσπάθησε να προβάλλει ότι είχε η ίδια ή το νησί μας. Η Καΐρειος ήταν και είναι μια «κιβωτός» γνώσης για όλυς και συνεχίζει να πλέει είτε στις νηνεμίες είτε στις καταιγίδες των καιρών.

Έχουν πια περάσει 12 χρονια από τον θάνατο του δημιουργού της και 30 χρόνια από την ίδρυση της Καϊρείου Βιβλιοθήκης Άνδρου. Σε αυτά τα χρόνια η Βιβλιοθήκη κατάφερε να γίνει κεντρικό σημείο αναφοράς για όλους όσους ήθελαν οτιδήποτε είχε σχέση με την Άνδρο: πληροφορίες, βιβλία, υλικό κλπ. Μια παρουσία μάλλον αθόρυβη, αλλά πάντα πολύ δημιουργική. Ήταν εκεί με τους ανθρώπους της έτοιμους παντα να βοηθήσουν σε οτιδήποτε.

Ενδεικτικά, πριν δύο χρόνια ήμουν ομιλητής σε μια ιστορική εκδήλωση μνήμης για τον Αλέξανδρο Καΐρη, γόνο των Καΐρηδων της Μεσαριάς (των Παρόδιων Καΐρηδων). Την εκδήλωση διοργάνωσε ο Σύλλογος της Μεσαριάς. Ο Αλέξανδρος Καΐρης υπήρξε μια σπουδαία και άγνωστη μορφή της Εθνικής Αντίστασης. Για τη ζωή του είχα διαβάσει στο βιβλίο του αείμνηστου συμπολεμιστή του Ρήγα Ρηγόπουλου, με τον οποίο κάποτε βρέθηκα κοντά.

Με αναφορά το βιβλίο του Ρήγα έψαχνα μήπως έβρισκα ένα βιβλίο με κείμενα του Αλέξανδρου Καΐρη. Θυμάμαι την έκπληξη και την χαρά όταν ρωτώντας στην Καΐρειο μου είπαν πως το είχαν. Αγόρασα πέντε να τα δώσω στον Διονύση Ρηγόπουλο , τον γιό του Ρήγα. Αυτή ήταν και είναι η Καΐρειος μια αέναη μνήμη για όλα όσα ξέρουμε. Ή, δεν ξέρουμε. Για όλα όσα ψάχνουμε και δεν βρίσουμε πουθενά αλλού…

 

Προχτές το πρωί τα βήματα με ξαναέφεραν στην είσοδο της. Είχα ένα-δύο μήνες να πάω. Και είχα πολύ καιρό να γράψω γι΄ αυτήν. Μια εσωτερική παρόρμηση με έσπρωξε να μπω μέσα. Μπήκα κι ήταν σαν να ήμουν εκεί πάντα. Το περιβάλλον οικείο. Οι άνθρωποι φιλικοί. Ρώτησα για το βιβλίο «Ιστορία της Άνδρου» του Δημήτρη Πολέμη που είχε εκδοθεί στα αγγλικά και το είχα δει στο βιβλιοπωλείο.

Αυτό ήταν. Σε ένα λεπτό η Ειρήνη Δάμπαση και η Μαρία Χαλά είχαν φέρει μπροστά μου τέσσερις νέες εκδόσεις για την Άνδρο της Καϊρείου. Τα ξεφύλλισα με περιέργεια. Από μια μεγάλη ή μικρή ιστορία για την Άνδρο το καθένα...

Παραθέτω δύο λόγια. Μόνο για να δείτε τι έργο κάνει η μοναδική Βιβλιοθήκη, που χωρίς αυτή η Άνδρος θα ήταν φτωχότερη και θα έψαχνε την ιστορία και τις διαδρομές της σε άγνωστες ατραπούς και σε ανεξερεύνητα μονοπάτια.

(α) History of Andros by Demetrios I. Polemis, Translated by Dafni Dimitridou, ed. Kaireios Library, pp 241, Andros 2016

Υπάρχει πλέον ένα βιβλίο στα αγγλικά για την ιστορία της Άνδρου. Αρκετοί ξένοι επισκέπτες, αλλά και αλλοδαποί παραθεριστές της Άνδρου ήθελαν πάντα ένα βιβλίο στα αγγλικά. Τώρα χάρη στην Καΐρειο το έχουν. Είναι κι αυτό μια μορφή εξωστρέφειας της Άνδρου για την οποία πολλά ακούμε...

Η Ιστορία της Άνδρου του Δημήτρη Πολέμη θεωρείται έργο κομβικό για τον πλούτο ων στοιχείων του και για την οργάνωση του υλικού του. Βυζαντινολόγος ο ίδιος έδωσε σημαντικό βάρος στη βυζαντινή περίοδο της Άνδρου και γόνος μεγάλης αστικής εφοπλιστικής οικογένειας ήταν πολύ καλός γνώστης της νεώτερης και της ναυτικής ιστορίας του νησιού.

Το Ενετικό μέρος της ιστορίας του είναι σε έκταση σχετικά περιορισμένο. Κάτι που έδωσε την ευκαιρία σε επόμενους που ασχολήθηκαν με την ιστορία της Άνδρου να το καλύψουν.

Η Ιστορία του Δημήτρη Πολέμη στα ελληνικά ήταν γραμμένη σε μια στρωτή καθαρεύουσα που κυριαρχούσε την εποχή που αυτός σπούδαζε (δεκαετία 1960). Από αυτή την άποψη για πολλούς νεώτερους αναγνώστες που δεν ήταν εξοικειωμένοι με αυτήν είχε μια δυσκολία. Η μετάφραση όμως είναι σε στρωτά αγγλικά κάνοντας το βιβλίο βατό για τον αγγλόφωνο αναγνώστη.

(β) όπου ην κήπος – Η μεσογειακή νησιώτικη οικονομία της Άνδρου σύμφωνα με το οθωμανικό κτηματολόγιο του 1670 του Ηλία Κολοβού, εκδ. Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης & Καΐρειος Βιβλιοθήκη, σελ. 317, Ιούλιος 2017.

Ο Ηλίας Κολοβός διδάσκει ιστορία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ανάμεσα στα ενδιαφέροντα του είναι και η οθωμανική περίοδος της Άνδρου.

Το βιβλίο του βασισμένο σε οθωμανικά αρχεία της Άνδρου καταγράφει και περιγράφει την αγροτική οικονομία του νησιού σύμφωνα με το οθωμανικό κτηματολόγιο του 1670. Η χρονιά είναι σημαντική γιατί ήδη είχαν περάσει 100 χρόνια από την προσχώρηση της Άνδρου στην Οθωμανική διοίκηση και τα αρχεία έδιναν μια αρκετά πιστή εικόνα της παραγωγής του νησιού.

Είναι ένα βιβλίο για ειδικούς. Η εισαγωγή του δίνει μια ανάγλυφη εικόνα μιας εποχής χαμένης για πάντα. Από αυτή την άποψη και η εισαγωγή, αλλά και το βιβλίο, «φωτογραφίζουν» μια στιγμή στον χρόνο του νησιού. Και είναι μια αναφορά πάνω στην οποία μπορεί κανείς να ακουμπήσει για να καταλάβει την εξέλιξη που ακολούθησε στη νησιώτικη οικονομία μας.

(γ) Beekeeping on the Island of Andros – An ethnographic approach by George Speis, ed. Kaireios Library & Eva Crane Trust, pp.181, Andros 2016.

Πρόκειται για ένα ακόμα ενδιαφέρον εθνογραφικού περιεχομένου βιβλίο που έγραψε για την μελισσοκομία της Άνδρου ο Γιώργος Σπεης το 2003 με τίτλο «Θουρίδες και Μελισσοκήπια – Η μελισσοκομία στην Άνδρο και τα παράγωγα της» και το είχε εκδώσει η Καΐρειος Βιβλιοθήκη. Την επόμενη δεκαετία ένας αγγλικός οργανισμός που ασχολείται με την μελισσοκομία το βρήκε πολύ ενδιαφέρον και χρηματοδότησε την μετάφραση του στα αγγλικά.

Είναι και αυτό ένα εξειδικευμένο βιβλίο που όμως δείχνει το έντονο ενδιαφέρον των μελετητών και των ειδικών για την Άνδρο, την πανίδα και την χλωρίδα της, τα ήθη και τα έθιμά της.

(δ) Ο Δημήτρης Ι. Πολέμης και η ιστορία της Άνδρου, του Δημήτρη Ι. Κυρτάτα, εκδ. Καΐρειου Βιβλιοθήκης, σελ. 100, Άνδρος 2016.

Μια ενδιαφέρουσα σειρά άρθρων για τον ιστορικό Δημήτρη Πολέμη στην επέτειο των 10 χρόνων από τον θάνατο του (2005-2015), που εκδόθηκε το 2016 από την Καΐρειο Βιβλιοθήκη σε επιμέλεια του Δημήτρη Κυρτάτα, που υπογράφει και δύο από τα κείμενα (Δημήτρης Πολέμης & Θεόφιλος Καΐρης). Στο συλλογικό βιβλιαράκι συνεργάζονται, επίσης, με κείμενα τους οι ιστορικοί: Νικόλαος Πετρόχειλος (Αρχαία Άνδρος), Γιώργος Πάλλης (Βυζαντινή Άνδρος), Μαρίνα Κουμανούδη (Λατινοκρατία), Ηλίας Κολοβός (Τουρκοκρατία), Πόπη Πολέμη (Δημήτρης Πολέμης)

Διαμαντής Μπασαντής