ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΟ: Μπορεί να σωθεί η ιστορική Φάμπρικα του Εμπειρίκου...

 

Στην φωτογραφία μέρος της προβιομηχανικής κατασκευής του υδρόμυλου της Φάμπρικας όπως σώζεται σήμερα μέσα στο μισογκρεμισμένο κτήριο (φωτ. Εν Άνδρω).

Με την Φάμπρικα των Εμπειρίκων ασχολήθηκα επισταμένα όταν πριν τέσσερα χρόνια με προσκάλεσε η αρχιτέκτων Ελένη Σαλουβάρδου σε μια ημερίδα στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (Μάρτιος 2014). Εκεί μίλησα για την ποιότητα του ηλεκτρομηχανολογικού εξεπλισμού της. Δεν είμαι φυσικά ειδικός στο θέμα. Απλώς έτυχε κάποτε και ήμουν γείτονας με τον αλευροβιομήχανο Παναγιώτη Δάκο. Σε μια από τις συζητήσεις μας μού είχε πει για την ιδιαίτερη σχέση της οικογένειας του με την Άνδρο και την Φάμπρικα των Στενιών. Και μού εξιστόρησε για το πως βρέθηκε ο εξοπλισμός της Φάμπρικας από την Άνδρο στο εργαστάσιο του πατέρα του στον Αυλώνα της Αττικής. 

Στην φωτογραφία μέρος του τεράστιου εσωτερικού χώρου και της εναπομένουσας προβιομηχανικής κατασκευής του υδρόμυλου που ξεκίνησε την λειτουργία του το 1876. Δηλαδή πριν 142 χρόνια (φωτ. Εν Άνδρω).

Η Φάμπρικα ξεκίνησε από τον Κωνσταντίνο Εμπειρίκο το 1876. Έφτασε μέχρι την δεκαετία του 1930 πάντα στα χέρια των Εμπειρίκων. Μετά πέρασε στα χέρια των Γουλανδρήδων στη δεκαετία του 1930.  Η χήρα Γουλανδρή το 1938 πούλησε τις σύγχρονες μηχανολογικές εγκαταστάσεις στον αλευροβιομήχανο Σπύρο Δάκο στον Αυλώνα της Αττικής. Οι κυλινδρομηχανές αυτές ήταν τόσο καλής ποιότητας που λειτούργησαν από το 1938 μέχρι το 1965 στο μύλο του Αυλώνα. Αντικαταστάθηκαν όταν πια ξεπεράστηκε η τεχνολογία τους. Είχαν ξεπεράσει τα 50 χρόνια λειτουργίας τους (1912-1965). Τόσο καλής ποιότητας ήταν.

Στη φωτογραφία ο προβιομηχανικός εξοπλισμός με το τεράστιο γρανάζι της φτερωτής που κινούσε τα ζεύγη των μονολίθων της φωτογραφίας (φωτ. Εν Άνδρω).

Η Φάμπρικα είναι στην ποταμιά των Στενιών σε ένα σημείο όπου το νερό, που έρχεται από τις Εβρουσές, αποκτά λόγω της κλίσης του εδάφους δυνατή ροή. Εκεί το 1876 ο Κωνσταντίνος Εμπειρίκος έχτισε τον υδρόμυλο. Ένα πενταόροφο κτίριο με δίρριχτη στέγη και μια μεγάλη όρθια σιδερένια φτερωτή που κινούνταν με την υδατόπτωση και κινούσε έναν αλεστικό μηχανισμό με τέσσερα ζεύγη μυλολίθων. Όλη αυτή η κατασκευή σώζεται μέχρι σήμερα όπως φαίνεται στις τρεις παραπάνω φωτογραφίες μας.

Η φτερωτή της Φάμπρικας. Όπως λένε οι ειδικοί ήταν η μεγαλύτερη των Βαλκανίων στην εποχή της (φωτ. Εν Άνδρω).

Στη Φάμπρικα γινόταν επεξεργασία σιταριού που έφερναν με καΐκια από τη Ρουμανία. Τα καΐκια ήταν τον Εμπειρίκων, αλλά και άλλων ανδριωτών καραβοκυραίων (όπως π.χ. του καπετάν-Λάζαρου Καμπάνη που είχε παντρευτεί κόρη Εμπειρίκου). Ο μύλος αν και ξεκίνησε ως υδρόμυλος, το 1880 έγινε και ατμοκίνητος. Και το 1912 προστέθηκαν νέες υπερσύγχρονες ηλεκτρικές ελβετικές κυλινδρομυλικές εγκαταστάσεις τύπου Μπούλερ, ενώ ηλεκτροφωτίστηκε και το κτήριο. Η Φάμπρικα λειτούργησε μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930. 

Η Φάμπρικα όπως φαίνεται σήμερα από το μονοπάτι που οδηγεί από το γεφύρι του Λέοντα προς τα Γιάλια (φωτ. Εν Άνδρω).

Κατά την κατοχή λειτούργησε και πάλι με προβιομηχανικό τρόπο ως υδρόμυλος. Στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε. Το 1972 η στέγη, που διατηρείτο σε καλή κατάσταση, κάηκε από αμέλεια περιοίκων. Έκτοτε το κτήριο παρέμεινε ασκεπές. Παρόλα αυτά λόγω της καλής κατασκευής του έφτασε μέχρι σήμερα. Παρά την εγκατάλειψη του το μνημείο στέκει χωρίς στατικά προβλήματα αναμένοντας την αποκατάστασή του. Έχει κηρυχτεί διατηρητέο (ΦΕΚ 495/Β/9-7-1991).

 

Ότι έχει απομείνει από την τοιχοποιΐα της Φάμπρικας μετά την εγκατάλειψη της το 1950 και μετά την μεγάλη πυρκαγιά που την αποτελείωσε το 1972. Κοντά 70 χρόνια εγκατάλειψης και 45 χρόνια από μια πυρκαγιά που προκλήθηκε λόγω της εγκατάλειψης και της αδιαφορίας... Φωτ. Εν Άνδρω).

Η Φάμπρικα είναι σημαντικό μνημείο για την Άνδρο. Όμως, η αρχική της τοποθέτηση (δίπλα στη ρεματιά και σε δύσβατο σημείο μιας και αυτοί που την έκτισαν αναζήτησαν το νερό) αφήνει λίγα περιθώρια να αξιοποιηθεί σήμερα για πολλά πράγματα. Η έλλειψη δρόμου καθιστά εξαιρετικά αμφίβολη μια χρηματοδότηση για κάποια σημαντική χρήση (π.χ. συνεδριακό κέντρο). Ο ίδιος ο προβιομηχανικός σχεδιασμός ήταν αυτός που έκανε την λειτουργία της Φάμπρικας δύσκολη όταν έγινε βιομηχανική η χρήση της. Ο ίδιος αυτός αρχικός σχεδιασμός κάνει πολύ δύσκολη σήμερα και την διάσωση της. Εκτός εάν...

ΕΚΤΟΣ ΕΑΝ...

Η πρώτη σοβαρή νύξη επί πραγματικής βάσης για τη διάσωση της Φάμπρικας έγινε το 2014 στην μεγάλη ημερίδα του ΕΜΠ στην οποία μίλησαν πολλοί ερευνητές για την ιστορία και την αρχιτεκτονική αξία του μνημείου και κατάθεσαν εισηγήσεις για την προστασία και την ανάδειξη του. Μετά τις εκτενείς αναφορές στην προβιομηχανική και βιομηχανική κληρονομιά της Άνδρου, καθώς και στην ιδιαιτερότητα του μοναδικού αυτού μνημείου για το νησί, έκανε παρέμβαση ο καθηγητής Φιλιππίδης. Είπε ο καθηγητής - με δεδομένη την πολύ δύσκολη θέση του μνημείου στη ρεματιά και του απίθανου κόστους μιας επισκευής και συντήρησης του - πως ο μόνος που μπορούσε να σώσει την Φάμπρικα ήταν και ο μοναδικός γείτονας της: ο Γιαννούλης Καμπάνης. Μόνο αυτός θα μπορούσε να χρηματοδοτησει τη διάσωση της ως προσφορά στις Στενιές και στην Άνδρο.

Καθαρισμένο από δέντρα και αναρριχητικά φυτά το εσωτερικό του άδειου κέλυφους της Φάμπρικας (φωτ. Εν Άνδρω).

Η πρόταση Φιλιππίδη ακούστηκε με σκεπτικισμό. Ήταν όμως η μόνη με πραγματισμό. Ήταν η μόνη που είχε και μια λογική ακολουθία, καθώς η Φάμπρικα επί χρόνια είχε κλειδώθεί με πόρτα και λουκέτο από τον Γιαννούλη Καμπάνη. Ο Καμπάνης μέχρι σήμερα, επί 10ετία, κτίζει δίπλα της το σπίτι του και διαμορφώνει το κτήμα του. Προφανώς κάποτε με σκοπό την εξασφάλιση της ιδιοτικότητας του έκλεισε την εγκαταλειμένη επί δεκαετίες Φάμπρικα  Και για να αποφύγει την κατάρρευση των τοίχων της - που θα είχε κόστος για την δική του ιδιοκτησία - έκοβε κατα καιρούς δέντρα, θάμνους και αναρριχητικά, που φύτρωναν στο εσωτερικό της. Έτσθι διασώθηκαν και οι τοίχοι. Συνεπώς η πρόταση του καθηγητή Φιλιππίδη όλα αυτά ήταν και η μόνη που θα μπορούσε να έχει αντίκρυσμα.

 

 Η Φάμπρικα όπως φαίνεται από το κτημα του Γιαννούλη Καμπάνη σήμερα.Αν έφευγε ο πέτρινος μαντρότοιχος θα είχε το κτήριο μια προοπτική, αλλά και μια πρόσβαση από την πίσω μεριά (φωτ. Εν Άνδρω). 

Συνάντησα τυχαία τον Γιαννούλη Καμπάνη στην γέφυρα του SuperFerry II την Παρασκευή 16/2. Και βρήκα την ευκαιρία και τον ρώτησα: "τι σκεφτέται να κάνει με την Φάμπρικα". Η απάντηση: "είχε κάνει πριν τέσσερα χρόνια μια προμελάετη που μιλά για ένα κόστος απλής διάσωσης της τάξεως των 2 εκατομμυρίων ευρώ!" Για το κόστος αυτό είχε κάνει και σχετική συζήτηση με τον τότε δήμαρχο Άνδρου Γιάννη Γλυνό που είχε ενδιαφερθεί για το θέμα. (Την συζήτηση αυτή επιβεβαίωσε μετά από τηλεφώνημα και ο ίδιος ο πρώην δήμαρχος.) Ένα κόστος εξόχως απαγορευτικό για κάποιον κρατικό φορέα. "Το οποίο κόστος θα μεγάλωνε κατά πολύ αν προχώραγε κανείς πέρα από την διάσωση", εξήγησε ο Γ. Καμπάνης.

Πριν φύγει από την γέφυρα με κάλεσε, αν ενδιαφερόμουν, να πει τα υπόλοιπα στο σπίτι του. Επιπλέον να δω την Φάμπρικα καθαρισμένη και από κοντά. Πήγα την Κυριακή 18/2. Είχα την ευκαιρία να περπατήσω γύρω και μέσα στην Φάμπρικα επί δύο ώρες. Να την φωτογραφήσω όπως ποτέ πριν. Να απωτυπώσω εικόνες μοναδικές του παλιού προβιομηχανικού εξοπλισμού με τον οποίο ξεκίνησε και ο οποίος απέμεινε μέχρι σήμερα στο παλιό εγκαταλειμμένο κτήριο. Εικόνες που ίσως οι προηγούμενοι δεν είχαν την ευκαιρία να αποτυπώσουν μιας και η Φάμπρικα ήταν και είναι κλειστή σε επισκέπτες και περιφραγμένη από τον Γ. Καμπάνη.


Λεπτομέρεια από τον εξωτερικό μηχανολογικό εξοπλισμό και το μικρό κτήριο στο οποίο ήταν εγκατεστημένος (φωτ. Εν Άνδρω).

Κατά τη συνάντηση ο Γιαννούλης Καμπάνης εξήγησε πως εκτός της διάσωσης υπάρχει και μελέτη αποκατάστασης (έχει ήδη προχωρήσει). Η αποκατάσταση σε μουσείο θα έχει κόστος γύρω στα 8 εκατομμύρια ευρώ. Το συνολικό κόστος του έργου θα είναι γύρω στα 10 εκατομμύρια ευρώ (ανάλογα με το ποια θα είναι η τελική χρήση του μουσείου). Οι προδιαγραφές της μελέτης είναι βασισμένες στις απαιτήσεις του Υπουργείου Πολιτισμού. Και φυσικά θα εγκροθούν οι μελέτες και θα υπάρχει και επίβλεψη από το ΥΠΠΟ. Και κατέληξε: "θα είναι ένα μουσείο για τις Στενιές και την Άνδρο!"  Σχολίασα πως την ίδια ακριβώς φράση είχε χρησιμοποιήσει πριν τέσσερα χρόνια και ο καθηγητής Φιλιππίδης.

Μετά εξήγησε πως κκρεμεί μια δίκη για το ιδιοκτησιακό καθεστώς του παλιού κτηρίου. Μέχρι το 2016 το κτήριο δεν ενδιέφερε κανέναν. Ότι γινόταν γι' αυτό το έκανε αυτός: περιφράξη, κλείδωμα, κλάδεματα κλπ. Το 2016 εμφανίστηκε η Ευανθία Γουλανδρή, που ζει μόνιμα στο Λονδίνο, ως μοναδική κληρονόμος (παραιτήθηκε ο αδελφός της Μιχάλης από το μερίδιο του)  και έκανε αποδοχή κληρονομιάς μετά από 28 χρόνια! Υπήρχαν πλέον δύο συμβόλαια πια...

Λεπτομέρεια από την στήριξη της στέγης της Φάμπρικας (φωτ. Εν Άνδρω).

Το θέμα εκδικάζεται αυτές τις μέρες στη Σύρο. Αν το δικαστήριο αποφασίσει πως το κτήριο ανήκει στην Ε. Γουλανδρή αλλάζει το σκηνικό. Τα σχέδια για την Φάμπρικα της Ευανθίας Γουλανδρή, που δεν πρέπει να έχει έρθει στην Άνδρο δεκαετίες, είναι άγνωστα. Άγνωστο είναι και αν θα δωθούν χρήματα για συντήρηση και ανακαίνιση. Αν το δικαστήριο αποφασίσει πως ανήκει στον Γ. Καμπάνη το σχέδιο διάσωσης και αποκατάστασης προχωρά. Πάντως ο ίδιος ο Καμπάνης εξήγησε πως θεωρεί πως έχει δίκιο και θα πάει το θέμα μέχρι τέλους για να πραγματοποιήσει ένα σχέδιο που όπως φάνηκε τον έχει απασχολήσει πολύ εδω και χρόνια και είναι ετοιμος να χρηματοδοτήσει ο ίδιος.

Για πρώτη φορά μετά από 70 χρόνια εγκατάλειψης η Φάμπρικα του Εμπειρίκου έχει ελπίδα να ξεφύγει από την μοίρα της πλήρους κατάρρευσης. Μια μοίρα που περιμένει όπως φαίνεται το άλλο σημαντικό μνημείο των Στενιών: τον πύργο Μπίστη Μουβελα. Αναμένουμε το αποτέλεσμα της δίκης και ελπίζουμε το καλύτερο. για την ιστορική Φάμπρικα της Άνδρου..

Διαμαντής Μπασαντής

   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ΑΦΗΣΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

ΑΦΗΣΕ ΤΟ ΣΧΟΛΙΟ ΣΟΥ

  1. Σχολιάζετε ως επισκέπτης.
Attachments (0 / 3)
Share Your Location
There are no comments posted here yet
This comment was minimized by the moderator on the site

Η κυρια Γουλανδρη ερχεται καθε χρονο στην Ανδρο και επισκεπτεται την περιουσια της. Ουδεις εχει το δικαιωμα να κλειδωνει η να συντηρει η να καθαριζει την περιουσια της. Τα υπολοιπα ειναι λογια και κουβεντες που δεν θα επρεπε να γραφτουν απο σενα Διαμαντη για ενα ζητημα που δεν αφορα γειτονους και φυσικα εσενα.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ Δ. ΜΠΑΣΑΝΤΗ
Μηνά προτρέχεις. Τα στοιχεία τα έδωσαν οι αρχιτέκτονες που προσπαθούν χρόνια τώρα (από το 2014) να την κάνουν να ενδιαφερθεί για την Φάμπρικα. Υπάρχει αλληλογραφία ολόκληρη χωρίς απαντήσεις. Να μάθεις επίσης πως και το 2014 στην ημερίδα του ΕΜΠ ένα θέμα συζήτησης - υπάρχουν σχετικά βίντεο - ηταν η παντελής απουσία του ιδιοκτήτη. Αυτά τα λίγα και εξαιρετικά. Και μην γράφεις βιαστικά...
ΥΓ Η Φάμπρικα Μηνα είναι ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΔΙΑΤΗΡΗΤΕΟ ΜΝΗΜΕΙΟ και αφορά όλη την Άνδρο. Γι' αυτό έχουν γίνει και επιστημονικά συνέδρια.

Το σχόλιο επεξεργάστηκε περίπου 6 χρόνια πριν από το χρήστη enandro enandro
This comment was minimized by the moderator on the site

Αν σοβαρολογεί ο Κύριος Καμπάνης και καταφέρει να αναστυλώσει και να αξιοποιήσει αυτό το μνημείο, να ξέρει ότι θα είναι το μεγαλύτερο έργο που έχει κάνει στη ζωή του. Κι αν μείνει στην ιστορία του νησιού το όνομα του, θα είναι μόνο γι’ αυτό και τίποτα άλλο.
Όπως και τον Κύριο Λευτέρη Πολέμη θα τον μνημονεύουν όλοι για το έργο του στην Αγία Ειρήνη…

This comment was minimized by the moderator on the site

Ενταξει να σωθει και να γινει κατι χρησιμο αλλα αυτα τα χρηματα δεν θα ηταν καλυτερα να δοθουν για την δημιουργια Ναυτικης Ακαδημιας που θα αλλαζε την ζωη του νησιου βγαζοντας το απο την μιζερια οταν ο κυριος Καμπανης ειχε ενδιαφερθει και μου το ειχε αναφερει εμενα προσωπικα σε προεκλογικη εκδηλωση του Σουσουδη;?