Εν Άνδρω

Καλοκαιρινό αφιέρωμα στην Άνδρο τεύχους Δέκατα/εν Άνδρω

Από το μεγάλο αφιέρωμα του περιοδικού Δέκατα και της ιστοσελίδας "εν Άνδρω" που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες σε όλα τα βιβλιοπωλεία του νησιού (192 σελ.) με 27 κείμενα αποκλειστικά για την Άνδρο παραθέτουμε δύο σημαντικές αναφορές; την απαγγελία του ποιήματος Ανδρέα Εμπειρίκου "Τα αερόστατα" από τον γιό του Λεωνίδα Εμειρίκο (με το ποίημα αυτό ανοίγει το αφιέρωμα), καθώς και μερικά αποσπάσματα από την εκτενέσταση συνέντευξη του Λεωνίδα Εμπειρίκου (16 σελ.) για την ζωή και το έργο του πατέρα του Ανδρέα Εμπειρίκου:

α) Ο Λεωνίδας Εμπειρίκος διαβάζει Ανδρέα Εμπειρίκο

 

 

 

β) Αποσπάσματα από την συνέντεύξη "Στον αστερισμό του Ανδρέα Εμπειρίκου" (σελ. 108-122 περιοδικό Δέκατα/εν Άνδρω)

Τι σήμαινε η Άνδρος για τον πατέρα σου;

Ο πηγαιμός στην Άνδρο ήταν η μεγαλύτερη του χαρά. Εκεί του φεύγανε όλες οι έγνοιες και η κατάθλιψη του. Ο πατέρας μου είχε μια κατάθλιψη. Όχι τόσο εμφανή μέχρι την χούντα. Αλλά από την χούντα και μετά ήταν εμφανής. Η Άνδρος του άνοιγε την καρδιά. Όλη η Άνδρος. Αλλά επειδή μέναμε στο Μπατσί  η χαρά του πατέρα μου ήταν συνδεδεμένη στο μυαλό μου με το ξενοδοχείο Κρίνος που μέναμε. Και με τους ιδιοκτήτες του ξενοδοχείου που ήταν φίλοι μας....

 

Τι σημαίνει για σένα να επιστρέφεις στην Άνδρο, με όλο το προσωπικό συναισθηματικό φορτίο, αλλά και με όλο το φιλολογικό φορτίο για την Άνδρο που υπάρχει στο έργο του πατέρα σου;

Είναι μια εικόνα επιστροφής στον παράδεισο την οποία μου μετέδωσε ο πατέρας μου. Η ομορφιά της Άνδρου όπως την γνώρισα είναι συνδεδεμένη με τις καλύτερες στιγμές των παιδικών μου χρόνων, αλλά και με τις καλύτερες στιγμές και του πατέρα μου και της μητέρας μου. Είναι μια εικόνα συνδεδεμένη έξω από τα κακά του κόσμου αυτού. Το οποίο φυσικά δεν ισχύει στην πραγματικότητα και πολλά δυσάρεστα συνέβησαν και με εμάς και την Άνδρο. Όμως, και μόνο που πατάω το πόδι μου στην Άνδρο κατεβαίνοντας από το πλοίο μου έρχεται ο αέρας από το Άνω Γαύριο και ανοίγει η καρδιά μου...

 

Ποιο μέρος της Άνδρου θα ξεχώριζες εσύ; Και ποιο νομίζεις πως ξεχώριζε ο πατέρας σου;

Θα κάνω μια μικρή σύντομη περιοδολόγηση της σχέσης του πατέρα μου με την Άνδρο. Πρωτοπήγε σε ηλικία 5 χρονών από τη Σύρα, όπως την έλεγε. Γεννήθηκε στη Ρουμανία. Όμως 2-3 μηνών τον φέρανε στη Σύρο. Έμενε στη Συρο και τα καλοκαίρια πήγαινε είτε στην Άνδρο είτε στη Ρωσία, στην Κριμαία. Στην Άνδρο πήγαινε για διακοπές. Και σύμφωνα με ένα κείμενο που έχει γράψει, το νησί του ενέπνεε την αίσθηση αληθινού παραδείσου. Τότε πήγαινε στη Χώρα στο σπίτι της Μαρουλιώς Μαρή, το σπίτι του παππού του, το οποίο ήταν το σημερινό παλιό δημαρχείο. Εκεί έμενε στην Χώρα. Το σπίτι το κληρονόμησε η αδελφή του Πολυξένη Δροσοπούλου και το χάρισε στον Δήμο Άνδρου για να χρησιμεύσει ως δημαρχείο. Εκεί έμενε τόσο στην Χώρα όσο και στο σπίτι των μπαξέδων που είχε η κυρία Υπατία Μωραϊτη. με πολύ ωραίο κήπο γεμάτο φουρνούς. Επίσης και στο πατρικό της γιαγιάς του στα Αποίκια. Όταν μεγάλωσε πήγε και στα ορεινά χωριά παρακολουθούντας τον πατέρα του σε προεκλογική εκστρατεία. Ο πατέρας του εξελέγη αρκετές φορές βουλευτής Άνδρου με το κόμμα του Βενιζάλου. Εκείνη την εποχή οι πολιτικές περιοδείες γίνονταν μμε τα πόδια ή με μουλάρι. Ήταν 19 χρονών στην προεκλογική εκστρατεία του 1920 και ακολούθησ τον πατέρα του Λεωνίδα Εμπειρίκο σε πολλά ορεινά χωριά του νησιού. Μέχρι εκείνη την περίοδο το νησί το είχε γνωρίσει με το κότερο του πατέρα του που έπιανε στα διάφορα λιμάνια του. Το κότερο του παρτέρα του ήταν από τα μεγαλύτερα της εποχής του. Το έλεγαν  Νάρκισσο. Από τις πολιτικές περιοδείες εκείνης της εποχής υπάρχουν μια σειρά φωτογραφιών που έβγαλε ο ίδιος από την Βουρκωτή...

 

 

Τι σημαίνει για σένα να φέρεις το βαριά κληρονομιά ενός ανθρώπου που άφησε ένα μεγάλο ίχνος στα ελληνικά γράμματα; Αλλά και το φορτίο του ονόματος κιας κάποτε εκ των μεγαλύτερων εφοπλιστιών οικογενειών της Ελλάδας; Πως έχεις ενσωματώσει αυτά τα δεδομένα στη δική σου ζωή;

Είναι λίγο δύσκολο να απαντήσω. Θα επιχειρήσω να το πω αρκετά περιφραστικά. Με τον πατέρα μου είχα μια φιλική και ανοικτή σχέση. Κινύμαστε, άλλωστε, σε ένα κοσμοπολίτικο περιβάλλον πολύ πιο ευρύ από τα όρια της τότε μάλλον κλειστής Ελλάδας. Μπορώ να πω πως η παιδική ηλίκια μου στη δεκαετία του 1960 ήταν πολύ ευχάριστη. Δεν είχα καταλάβει το έργο του και το ρόλο του στα ελληνικά γράμματα μέχρι την ηλικία των 13-14 ετών. Ο λόγος ήταν πως δεν μιλούσε ποτέ για τον εαυτό του. Να το πω διαφορετικά: μιλούσε για τον εαυτό του λέγοντας αναμνήσεις και εμπειρίες. Αλλά δεν περιαυτολογούσε. Δεν έλεγε είμαι ποιητής. Δεν έλεγε πως έχω γράψει αυτό ή το άλλο. Δεν αναφερόταν στον εαυτό του. Δεν ήταν αυτοναφορικός. Η αυτοαναφορικότητα του ήταν από μηδαμινή έως ελάχιστη. Μπορούσε να μιλά για καθημερινά πράγματα και για αναμνήσεις. Δεν αναφερόταν στο έργο ή στην σημασία του.

Φαντάζομαι πως ήξερε τη σημασία του. Αλλά είχε και πολλές αποτυχίες. Γιατί η ψυχανάλυση που εισήγαγε στην Ελλάδα αναγκάστηκε μετά απο αστυνομικές πιέσεις να τη σταματήσει το 1951. Και τον υπερρεαλισμό του δεν τον δέχτηκαν. Ακόμα και με τον καλύτερο του φίλο, τον Νικόλαο Κάλα, έγινε μια ρήξη το 1938 που τον πλήγωσε πολύ...

 

...Ξέρεις δεν τον αναγνώριζαν στα ελληνικά γράμματα ακόμα και μετά την Κατοχή. Επίσης, καθυστερούσε να βγάλει τα έργα του λόγω ελευθεροστομίας κυρίως. Όλα αυτά είχαν ένα ψυχολογικό και συναισθηματικό αντίκτυπο. Για όλα αυτά δεν είχα καμία γνώση μέχρι δεκατεσσάρων χρονών. Από εκεί και πέρα έμαθα πάρα πολλά από τον πατέρα μου....

...Κάπως έτσι φτάνω σε ηλικία 14 ετών όταν αρχίζω να συνειδητοποιώ τη σημασία του πατέρα μου και της οικογένειας του, αλλά και τη σημασία του έργου του. Όμως μαζί με την κατανόηση του έργου του συνειδητοποιώ και στην κατάθλιψη του. Μαζί με την πνευματική κληρονομία του συνειδητοποιώ και την κληρονομιά της κατάθλιψης του.

Προς το τέλος της ζωής του, το 1975, αν και είμαι μόλις 17 ετών, είχα αρχίσει να καταλαβαίνω την κληρονομιά του. Όμως, όχι στο πραγματικό της μέγεθος. Σκέψου πως όταν σιγά-σιγά συνιδητοποίησα, νεαρός ακόμα, πως είχε ανακάλυψα πως είχε αφήσει το 90% του έργου του ανέκδοτο. Τόσο λόγω των προσωπικών δυσκολιών του όσο και λόγω του γεγονότος πως ήταν τότε πολύ δύσκολο να εκδοθούν ερωτικά λογοτεχνικά κείμενα.

Άλλωστε η έλευση της χούντας επιβράδυνε, λόγω των γενικότερων πιέσεων της και της λογοκρισίας τα όποια εκδοτικά σχέδια είχε. Δεν είναι τυχαίο πως ένα μικρό μέρος του έργου του εκδόθηκε στη δεκαετία του 1960, πριν την δικτατορία. Αν και τότε δεν ήταν επίσης πολύ εύκολο να εκδώσεις υπερρεαλιστικά και ερωτικά κείμενα...