Βασίλης Παϊτέρης: Πώς τραγούδησε τα «Λόγια Κλειδωμένα»
Γράφει ο Άγγελος Σφακιανάκης
Ο Άγγελος Σφακιανάκης θυμάται τη συνεργασία του με τον τραγουδιστή Βασίλη Παϊτέρη στο άλμπουμ «Πυρκαγιά με πυρκαγιά».
(Οι τσιγγάνοι ήταν πάντα μέρος μιας παλαιάς ελληνικής, αλλά και της διεθνούς κληρονομιάς της Ευρώπης. Οι γύφτοι κατ' εμάς ζουν αιώνες δίπλα μας και μαζί μας. Νομάδες της ζωής και των συναισθημάτων με τη δική τους μουσική παράδοση που μπόλιασε και μπολιάστηκε μαζί μας. Με τη δική τους φιλοσοφία και στάση ζωής. Ο εθνικός μας ποιητής Κωστής Παλαμάς είδε σε αυτούς κάτι από ένα πνεύμα ελευθερίας και μας άφησε παρακαταθήκη τον δικό του σπουδαίο "Δωδεκάλογο του Γύφτου". Στον Παλαμά "ο Γύφτος παρουσιάζεται ως σύμβολο της ελεύθερης, αδούλωτης ψυχής και της δημιουργικής δράσης που δε σταματάει πουθενά..."
Στα νεώτερα χρόνια υπήρξαν σημαντικοί λαϊκοί μουσικοί εκτελεστές ανάμεσα τους μπολιάζοντας το ελληνικό τραγούδι με τη δική τους φλόγα: από τον Κώστα Χατζή μέχρι τον Μανώλη Αγγελόπουλο. Τελευταίος χρονικά ο Βασίλης Παΐτέρης. Ο Παϊτέρης πρώτα συνάντησε τον ποιητή/στιχουργό Δημήτρη Χριστοδούλου και τον Μίκη Θεοδωράκη και αργότερα τον Άγγελο Σφακιανάκη στη Λύρα. Στο παρακάτω κείμενο ο Άγγελος Σφακιανάκης μιλά για τη γνωριμία και τις μουσικές διαδρομές που οδήγησαν τον Παϊτέρη στο να βγάλει δίσκο με τη Λύρα, να τραγουδήσει με την Αρβανιτάκη, να τον τραγουδήσει ο Νταλάρας και ο Παπακωνσταντίνου και να φτιάξει μια ξεχωριστή διαδρομή στο τραγούδι... - ΕΝ ΑΝΔΡΩ)
Πέρασε ένα μεσημέρι ο Ανδρέας Σπυρόπουλος, ο λαϊκός στιχουργός, από τη Λύρα και μου λέει, «να σου στείλω έναν τσιγγάνο; Λέγεται Παϊτέρης. Έχει ενδιαφέρον». Ήρθε ο Βασίλης Παϊτέρης την επομένη πρόσχαρος. Στην πραγματικότητα τον έστελνε, ο ποιητής Δημήτρης Χριστοδούλου. Είχανε ξεκινήσει μια συνεργασία. Κάποιος είπε στον Παϊτέρη, που συχνάζει ο ποιητής και πήγε και τον βρήκε σε μια καφετέρια στην Κολοκοτρώνη. Τον βρήκε να πίνει καφέ με τον Μίκη Θεοδωράκη.
Με τον γνωστό αυθορμητισμό, την άγνοια κινδύνου και την τσιγγάνικη επιμονή, τον έψησε να ακούσει μια κασέτα με παραδοσιακά τσιγγάνικα, ενώ ο Χριστοδούλου επέμενε, ότι τα δισκογραφικά, τα είχε εγκαταλείψει. «Είμαι γύφτος, κύριε Δημήτρη, βοηθείστε με»... Τους έκανε να τον συμπαθήσουν. Οι τσιγγάνοι είναι οι καλύτεροι πλανόδιοι πωλητές αυτό είναι γνωστό τοις πάσι.
Όμως ο Χριστοδούλου αναστατώθηκε από το υλικό, όπως μου ομολόγησε εκ των υστέρων. Συγκινήθηκε και έγραψε στίχους για τα τσιγγάνικα τραγούδια και μου τον έστειλε στη Λύρα. Ήρθε με μια κιθάρα και μου τραγούδησε το «Dui Dui-Δυο δυο». Βγήκανε στα παράθυρα από το Υπουργείο Οικονομικών, από απέναντι και χειροκροτούσαν. Είχε ένα βροντερό μέταλλο κι ένα πάθος για ξόδεμα. Συγκινητικές χαμηλές νότες και ψυχή διψασμένη για αναγνώριση. Το χειροκρότημα το εξέλαβα ως καλό οικονομικό οιωνό.
Κάναμε τον δίσκο «Ο ποιητής και ο τσιγγάνος». Για την ενορχήστρωση προτείνω στον Αχιλλέα Περσίδη, που είχε τρέλλα με τα φλαμέγκο και έπαιζε κιθάρα με τον Νταλάρα. Κάποιος έδωσε τον δίσκο στον Νταλάρα, πού με το εύστοχο του κριτήριο, τσίμπησε το «Dui Dui» και το συμπεριέλαβε το 1991, στο «Live με τον Βασίλη Παπακωνσταντίνου στο Αττικόν.
Κάλεσε τον Παϊτέρη και σε δύο καλοκαιρινές συναυλίες και το τραγούδησαν εξ αδιαιρέτου. Βρεθήκαμε και μου δήλωσε πως τον εκτιμά και ήθελε να τον βοηθήσει. Έτσι μετέφερα στην Λύρα την πρόθεση συμμετοχής του Γιώργου, αν ήταν αξιοπρεπής η παραγωγή. Γιατί ο Παϊτέρης μετά τον «Ποιητή και τον τσιγγάνο» ήρθε και κλάφτηκε στον Κυριάκο Μαραβέλια πως είναι λαϊκός τραγουδιστής και τι σχέση έχει με την ποίηση… και έκανε ένα δίσκο με λαϊκά «νυχτερινού προσανατολισμού». «Βασανάκι μου μεγάλο». Είπαμε, οι τσιγγάνοι είναι πολύ καλοί πλανόδιοι πωλητές, αλλά πολλές φορές δεν ξέρουν τι να πουλήσουν.
Πήρα έγκριση για ένα άνευ ορίων budget - τηρουμένων των αναλογιών της Λύρας - και κάλεσα τον φίλο Γιώργο Ανδρέου να αναλάβει την ενορχήστρωση και να εμπλακεί δημιουργικά. Θα γράφαμε στο Sierra. Μεγαλεία! Στόχος να ξαναφέρω τον Παϊτέρη στον ίσιο δρόμο, σε αυτό που ξεκινήσαμε, να τολμάει να τραγουδάει και τσιγγάνικα. Αυτή ήταν η ιδιαιτερότητά του. Να ξαναεισπράξει το αυθόρμητο χειροκρότημα από όλα τα «Υπουργεία». Έχω με συμβόλαιο για ένα δίσκο, ένα ακατέργαστο διαμάντι για να το αξιοποιήσω. Να του κάνω καριέρα.
Πήρα εκλεκτούς φίλους στιχουργούς και όλοι τον είχαν διακρίνει. Όλοι ήταν ευαισθητοποιημένοι. Ήταν ο καιρός του Τσιγγάνου. Λίνα Νικολακοπούλου, Γιάννης Σπυρόπουλος Μπαχ, Γιώργος Κρητικός και ο νεαρός τότε Βαγγέλης Κωνσταντινίδης. Εκτός του Νταλάρα, θέλουν να συμμετάσχουν, η Ελευθερία Αρβανιτάκη και η Μελίνα Κανά. Ψάχνω τραγούδια. Φέρνει τσιγγάνικες μελωδίες ο Παϊτέρης.
Τότε ήμουν παντρεμένος με την Ευσαΐα Ελένη Πολυχρονίδου. Προπονήτρια της Εθνικής ομάδας ρυθμικής γυμναστικής. Έψαχνε μουσικές για τις εμφανίσεις του Ensemble που διέπρεπαν διεθνώς. Έψαχνα μουσικές για τους δίσκους μου. Μόλις είχε επιστρέψει από Βαλκανικούς Αγώνες και είχε φέρει μετάλλια και άφθονο παραδοσιακό υλικό σε βινύλιo και κασέτες. Τα βράδια στο σπίτι επικρατούσε μια μουσική σχάση. Άλλα άκουγε ο ένας, άλλα ο άλλος, κι ο μικρός Αλέξανδρος να κοιμάται. Και ακούω από το διπλανό δωμάτιο ένα σλάβικο με ένα πανέξυπνο ακορντεόν και παθαίνω τον γνωστό «ξαφνικό έρωτα». Τι είναι αυτό; Ramoramo. Γιουγκοσλαβικό Παραδοσιακό. Δεν έχει ρεφρέν.
Το ακούω. Το ξανακούω. Το ονειρεύομαι. Παίρνω τον Βαγγέλη Κωνσταντινίδη. Του λέω την ιδέα για το θέμα του ρεφρέν. Είναι πολλές οι λέξεις που πρέπει να μπούνε. Είναι μια πρόκληση. Μην γράψεις για έρωτες. «Λόγια κλειδωμένα» μου λέει. Προχωράμε. Δοκιμάζουμε το ρεφρέν. Ο Παϊτέρης έχει πνευμόνια απνεϊστή. Βγάζει τα ρεφρέν με μια ανάσα καθότι άκαπνος. Ο Ανδρέου αναπτύσσει το θέμα για μπάντα πνευστών. Το τραγούδι παίρνει μορφή. Είμαι σίγουρος πως την έκπληξη και τη χαρά που μου έδωσε θα τη δώσει και σε πολλούς άλλους.
Ο Παϊτέρης μελοποιεί στίχο της Λίνας Νικολακοπούλου που γίνεται ντουέτο με την Ελευθερία Αρβανιτάκη. Πυρκαγιά με πυρκαγιά. Έρχεται ο Νταλάρας και τραγουδάνε το «Roma». Ένα ντουέτο με δύο διαφορετικούς μουσικούς κόσμους που έγραψε ο Γιάννης Σπυρόπουλος Μπαχ.
Βρίσκω και ένα Φλαμεγκοανδαλουσιάνικο, μια συνεργασία του Lebrijano με τον Pena και την Orchestra Andalusi de Tanger… Jibuli habibi, φέρτε την αγάπη μου. Γράφω τους στίχους και το τραγουδάει ντουέτο με την Κανά. Γράφουμε με τον Ανδρέου έναν ύμνο για τους τσιγγάνους που αγαπάμε. «Ταξίδι» που το χρωματίζει με τον καημό της φυλής ο Βασίλης Σαλέας.
Ο δίσκος έγινε κάτω από ιδανικές συνθήκες και τον βαφτίζω «Πυρκαγιά με πυρκαγιά». Τη φωτογράφηση θα την έκανε ο εξαίρετος Δημήτρης Κοιλαλούς. Θέλω να υπάρχει ένα άλογο. Όλοι οι δικοί μου οι τσιγγάνοι είχαν σχέση με άλογα. Πούλαγαν, αγόραζαν, καβάλαγαν, πόνταραν. Στη συνάντηση για τη φωτογράφηση, η Αργυρώ Σύριγγα που θα έκανε το artwork προτείνει να πάνε στους στάβλους του Ιπποδρόμου, που μπορεί να πάρει άδεια.
Οι «αλογομούρηδες» αναγνωρίζουν τον Παϊτέρη και οι πόρτες και τα άβατα ανοίγουν μονομιάς. Τον υποδέχεται ένα άλογο με ένα βαρβάτο φτέρνισμα και τον κάνει χάλια. Γούρι-γούρι λέει ένας τζόκεϊ. Χάρη στον Δημήτρη Κοιλαλούς έχουμε αυτές τις ατμοσφαιρικές φωτογραφίες.
Ο δίσκος κάνει εντύπωση. Η πρώτη παρουσίαση γίνεται στον Μελωδία από τον Οδυσσέα Ιωάννου. Όλα τα τραγούδια ακούγονται στα ράδια, αλλά αυτά τα κλειδωμένα λόγια, με την αισιοδοξία τους, ξεκλειδώνουν καρδιές, ψυχές και σώματα. Τα ράδια κατ’ απαίτηση του κοινού το παίζουν 5-7 φορές την ημέρα. Τον επόμενο χειμώνα ο Νταλάρας αρχίζει τις εμφανίσεις του με τα «Λόγια κλειδωμένα». Τα χορευτικά προγράμματα στα λαϊκά μαγαζιά είχαν για κορμό τα παλιά λαϊκά. Τα «Λόγια» μπαίνουν σε όλα τα λαϊκά προγράμματα και ανανεώνουν του χορού τα βήματα.
Καλώ τον Βασίλη Μπακόπουλο και στήνουμε γραφείο παραγωγής στη Λύρα για να του κάνω ένα πολυπρόσωπο βίντεοκλιπ, αλλά να μην μας στοιχίσει ο κούκος αηδόνι. Σκηνοθέτης ο Βασίλης Κωνσταντούλας. Παίζουμε παντού. Τραγούδι και κλιπ. Το καλοκαίρι η Λίνα τον βάζει στο πρόγραμμα της Ελευθερίας Αρβανιτάκη και περιοδεύει σε όλη την Ελλάδα. Την επόμενη χρονιά ο Βασίλης Παϊτέρης ξεκλειδώνει τα λόγια του και αλλάζει εταιρεία. Φεύγει από τη Λύρα.
