Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή 

"Αν κοιτάξεις για πολλή ώρα την άβυσσο, στο τέλος και η άβυσσος θα κοιτάξει εσένα...". "Αυτό έγραφε ο Νίτσε", εξηγούσε χτες βράδυ μετά την παράσταση ο δεκαεξάχρονος στον πατέρα του. Και συμπλήρωσε: "Στην παράσταση του Ορέστη κάποια στιγμή η Ηλέκτρα λέει το ίδιο παραλλάσσοντας μόνο τη λέξη άβυσσό με τη λέξη τίποτα! Δηλαδή οι αρχαίοι τραγικοί χιλιάδες χρόνια πριν είχαν φτάσει στο ίδιο συμπέρασμα!" Και κατέληξε: "Μα τι πολιτισμό είχαν;" ΅Εκεί σταμάτησε κι έμεινε χαμένος στις σκέψεις του: κάπου μεταξύ Νίτσε και Ευριπίδη. Ο πατέρας του απάντησε: "η ελληνική αρχαιότητα υπήρξε κλασική γιατί έθεσε όλα τα ερωτήματα που μάς ακολουθούν μέχρι σήμερα..." 

Το ερώτημα της αβύσσου κυνηγά τον μητροκτόνο Ορέστη και την Ηλέκτρα στην τραγωδία του Ευριπίδη και στην παράσταση που με ιδιαίτερο τρόπο έστησε ο Κακλέας, η οποία παίχθηκε χτες βράδυ στην Άνδρο μετά την Επίδαυρο. Έχει αυτό το καλό το φεστιβάλ Άνδρου: μεταφέρει κλασικές παραστάσεις στο νησί. Προνόμιο ιδιαίτερο. Μιας και δεν χρειάζεται να πας στην Επίδαυρο ή κάπου αλλού να δεις μια σημαντική παράσταση. Φέρνει αυτό κάποιες από τις σημαντικές παραστάσεις στο νησί. Και μαζί με αυτές και τα μεγάλα ερωτήματα τους.

Και μπορεί κάπως έτσι ένας στοχαστικός δεκαεξάχρονος της Άνδρου, αντί "να μας γαμάει τα λύκεια...", όπως τραγούδησε ο Σαββόπουλος πριν πολλά χρόνια για την γενιά των εξεγερμένων δεκαεξάρηδων του Τσίπρα, να ρωτάει για τη σχέση Νίτσε και Ευριπίδη. Άλλες εποχές. Άλλες γενιές. Λιγότερη κινηματική εξέγερση, περισσότερη σκέψη και περίσκεψη. Ιδίως μετά τις κινητοποιήσεις που οδήγησαν στην πολιτική άβυσσό μεταξύ 2012-2015. Και τότε η Ελλάδα αναταράχθηκε από άκρη σε άκρη και κόντεψε να γίνει ότι και στην τραγωδία του Ευριπίδη όταν ο Ορέστης αποφασίζει να λύσει τα εσωτερικά του διλήμματα και τα πολιτικά αδιέξοδα του Άργους με το σπαθί σκορπίζοντας θάνατο παντού, γκρεμίζοντας μαζί με τους Ατρείδες και το Άργος.

Κι ενώ όλα δείχνουν πως επέρχεται η άβυσσος, μέσα από τον το αίμα και την καταστροφή, στο τέλος έρχεται ο "από μηχανής θεός", ο Απόλλωνας, και σώζει τον Ορέστη, την Ηλέκτρα, τον Πυλάδη και την Ελλάδα της παράστασης από τον όλεθρο. Μήπως κάπως έτσι δεν σώθηκε - με κάποιο άγνωστο από μηχανής θεό - και η Ελλάδα του Τσίπρα από την "ηρωική και καταστροφική Βαρουφάκειο έξοδο του Μεσολογγίου" το 2015; 

Με αυτές τις σκέψεις πατέρας και γιος συνέχισαν την κουβέντα περί της αβύσσου, περί της αρχαιότητας, περί της επικαιρότητας και περί της παράστασης, η οποία τους είχε εμπνεύσει αυτή την απροσδόκητη συζήτηση για το χτες και το σήμερα. Μια συζήτηση για την κοινωνία, την πολιτική και την τέχνη. Μια συζήτηση με μια άλλη γενιά που αντί "να μας γαμάει τα λύκεια" θέτει αλλά ερωτήματα κι έχει άλλες αγωνίες. Άλλες αναζητήσεις. Σ' έναν κόσμο που απλώνει και τείνει να συμπεριλάβει "τις ζωές των άλλων" με διαφορετικό τρόπο. Ο κόσμος αλλάζει, οι εποχές αλλάζουν, οι εκφράσεις αλλάζουν. 

Όμως τα βασικά ερωτήματα που έθεσαν οι αρχαίοι κλασικοί παραμένουν πάντα κι αναζητούν απαντήσεις σε μια νέα εποχή και μια νέα γενιά. Πολύ πιο εθνικής, αλλά και πολύ πιο οικουμενικής, από τις προηγούμενες. Ζούμε σε έναν οικουμενικό κόσμο. Άρκεσε μια παγκόσμια πανδημία να αντιληφθούμε τη ζωή πιο οικουμενικά. Άρκεσε η κλιματική αλλαγή να αναζητήσουμε πιο οικουμενικές λύσεις. Κινούμενοι σε μια νέα εθνική ενότητα. Βασισμένη περισσότερο στην αίσθηση του "ανήκειν". Και λιγότερο σε τυπικά χαρακτηριστικά. Στο νέο κόσμο μας τα αιώνια και διαχρονικά ερωτήματα της αβύσσου γύρω και μέσα μας επανέρχονται αέναα. Αλλά πλέον τίθενται σε διαφορετικό περιβάλλον. Και οι απαντήσεις ενίοτε διαφέρουν. Κάθε εποχή και οι δικές της απαντήσεις μπροστά στην άβυσσο...

Ήταν μια παράσταση που το κείμενο καθήλωνε. Το παίξιμο ακολουθούσε το κείμενο. Η μουσική συνέβαλε στη δραματοποίηση. Ο θίασος είχε ενότητα. Κι όλο μαζί το θέαμα ήταν «μίμησις πράξεως σπουδαίας και τελείας μέγεθος ἐχούσης,,, δι᾽ ελέου και φόβου περαίνουσα την των τοιούτων παθημάτων κάθαρσιν» όπως είπε ο Αιστοτέλης. Ή, για να το συνοψίσουμε στα δικά μας όπως πολύ ωραία συμπέρανε ο δεκαεξάχρονος καθώς ταξίδευε με το αυτοκίνητο για το σπίτι: "τώρα κατάλαβα γιατί οι αρχαίοι είχαν τον θεσμό των θεωρικών, που έφερε ο Περικλής, κάνοντας την παιδεία της αρχαίας Αθήνας κτήμα όλων". 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Όλες οι φωτογραφίες είναι του Εν Άνδρω και είναι από την παράσταση της Άνδρου...