Του ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΠΑΣΑΝΤΗ

 

Έντμουντ Κίλι 5/2/1928 - 24/2/2022. Στην φωτογραφία στο σπίτι του στο Κολωνάκι. Απρίλιος 2004. Φωτογραφία Δ. Μπασαντής.

Με τον καθηγητή Έντμουντ Κίλι γνωριστήκαμε το 1986 μέσω μιας εξαιρετικής κυρίας της νεοελληνικής λογοτεχνίας, της Καίης Τσιτσέλη. Το Νοέμβρη του 1988 τον γνώρισα καλά καθώς βρέθηκα Visiting Fellow στο διάσημο Princeton University, στο Νιού Τζέρσυ. Μια ακαδημαϊκή υποτροφία που έφερε την υπογραφή του Κίλι. 

Διαμαντής Μπασαντής & Έντμουντ Κίλι. Κολωνάκι Απρίλιος 2004. Φωτογραφία Δ. Μπασαντής.

Ο Έντμουντ Κίλι ήταν από τους πρώτους που διόρθωσε τα πρώτα χειρόγραφά του διδακτορικού μου εκείνη την μακρινή εποχή. Ακόμα θυμάμαι τις κόκκινες διορθώσεις του πάνω στο μπλε χειρόγραφό. Ήταν ο πρώτος που με συμβούλεψε να κάνω αίτηση για Visiting Fellow στο τμήμα Hellenic Studies του Princeton University, όπου ήταν επικεφαλής. Ήταν αυτός που εξέτασε τον φάκελο με τα δημοσιεύματα και τις εργασίες μου και έκανε την εισήγηση για αποδοχή μου στο μεγάλο αμερικανικό πανεπιστήμιο, στο οποίο βρέθηκα με ακαδημαϊκή υποτροφία το φθινόπωρο του 1988.

Θυμάμαι πάντα την γενναιοδωρία και την απλότητα του. Το καλοκαίρι του 1986 μου δάνεισε δύο σπάνια βιβλία του από την βιβλιοθήκη του στο σπίτι του Κολωνάκι. Όταν ρώτησα πως θα τα επιστρέψω μου απάντησε με μια μεγαλειώδη απλότητα: "να τα πας στον αδελφό μου, τον Ρόμπερτ, στην αμερικάνικη πρεσβεία. Αυτός θα μου τα στείλει στην Αμερική..." Το αστείο ήταν πως ο Ρόμπερτ Κίλι ήταν τότε ο αμερικανός πρέσβης στην Ελλάδα. Πήγα λοιπόν μια ωραία μέρα στην πρεσβεία. Έφτασα μέχρι το γραφείο της γραμματέως του πρεσβευτή Ρόμπερτ Κίλι και έδωσα τα δύο βιβλία για τον Έντμουντ Κίλι. Τόσο απλά...

Έντμουντ Κίλι. Πρίνστον 1988. Φωτογραφία Δ. Μπασαντής.

Το διάστημα που βρέθηκα στο Πρίνστον εκτός της φιλοξενίας του μπορέσαμε και διατρέξαμε συζητώντας για ώρες τις νεοελληνικές αβεβαιότητες στην ιστορία και τις μεγάλες στιγμές στον πολιτισμό και στην νεοελληνική λογοτεχνία. Μιλήσαμε για το τραυματισμένο μετακλασικό τοπίο. Τους ανθρώπους. Για το "σκοτεινό κρύσταλλο" της Ελλάδας όπως έγραψε ο Λώρενς Ντάρελ...

Τη μέρα του αποχαιρετισμού, καθώς περπατάγαμε στους κήπους του πανεπιστημίου, γύρισα και του είπα - σχολιάζοντας το μεγάλο μεταφραστικό έργο του από τα ελληνικά στα αγγλικά: "δώσατε πολλά στην Ελλάδα". Κι καθηγητής Κίλι γύρισε και μου απάντησε με εκείνη την υπέροχη απλότητα: «Η Ελλάδα μου έδωσε πολύ περισσότερα από όσα εγώ». Τον κοίταξα ξαφνιασμένος και προσέθεσα: «Όμως κύριε καθηγητά εσείς δώσατε σε μένα μια μεγάλη ευκαιρία πέρα από κάθε άλλη πριν».

 

Δ. Μπασαντής - Princeton University, 1988. 

Γέλασε και είπε: «δεν μας κόστισε και πολύ. Μια επένδυση χαμηλού κόστους. Λίγων χιλιάδων δολαρίων, η οποία απέφερε μεγάλο κέρδος για εσένα, την ολοκλήρωση ενός διδακτορικού σου. Αλλά και για εμάς έναν νέο φιλέρευνο νέο συγγραφέα, που θα ανήκει για πάντα στην μεγάλη οικογένεια του πανεπιστημίου μας.» Τον κοίταξα έκπληκτος κι ευγνώμων.

Κατάλαβα τι εννοούσε μερικούς μήνες αργότερα όταν συνάντησα τον αμερικάνο δημοσιογράφο και συγγραφέα Axel Crause, editor της Herald Tribute, σε ένα διεθνές συνέδριο στη Ρόδο. Συστηθήκαμε. Κι ενθουσιάστηκε ιδιαίτερα μαθαίνοντας πως είχα περάσει ως Fellow από το Πρίνστον, του οποίου αυτός υπήρξε απόφοιτος. Με κάλεσε για ένα ποτό και μου είπε: "well my frend you are a Prinstonian, you are one of us" (λοιπόν φίλε μου είσαι του Πρίνστον, είσαι ένας από εμάς)...

Διαμαντής Μπασαντής, Μαίρη Κίλι και Έντμουντ Κίλι. Κολωνάκι 2004.

"Μάλιστα κύριε καθηγητά" του είπα το 2004 που βρεθήκαμε στην Ελλάδα "τα χρόνια που ακολούθησαν υπήρξα πάντα ευγνώμων που ήμουν ένας από εσάς". Ήμουν πάντα ένας από τους μαθητές του. Ακόμα θυμάμαι με υπερηφάνεια, που είπε στον εκδότη του πρώτου επικοινωνιακού βιβλίου μου στην Αθήνα όταν βρεθήκαμε το 1991: «ξέρεις ήταν μαθητής μου στο Πρίνστον..» Από όλα τα χαρτιά και τα πτυχία αυτή ήταν η μεγαλύτερη τιμή που μου έτυχε: υπήρξα μαθητής του Κίλι.

Ο καθηγητής Ε. Κίλι στο σπίτι του στο Κολωνάκι το 2004. Φωτογραφία Δ. Μπασαντής.

«Έκτοτε πέρασαν χρόνια. Κύκλοι άνοιξαν κι έκλεισαν. Κάποιες ανοιξιάτικες βραδιές που ο ορίζοντας θαμπώνει πίσω από τις πολυκατοικίες. Κάποιες ανοιξιάτικες βραδιές, που βυθίζομαι στις αβεβαιότητες αυτής της χώρας, η σκέψη επιστρέφει σ’ εκείνες τις παλιές διαδρομές. Και η Ελλάδα αρχίζει πάλι να «ταξιδεύει».. Αυτά έγραφα ενθυμούμενος συγκινημένος τις μεγάλες στιγμές που έζησα με τον καθηγητή Έντμουντ (Μάικ) Κίλι στο Πρίνστον το 1991 σε ένα χρονογράφημα σε γνωστή αθηναϊκή εφημερίδα. 

Τέλος θυμάμαι πάντα την τελευταία συγκινητική συνάντηση μας στο σπίτι του στο Κολωνάκι. Πάνε πια χρόνια. Μιλήσαμε ώρες. Βγάλαμε φωτογραφίες. Και μου χάρισε τον ογκώδη τόμο από την δίγλωσση ανθολογία της οποίας υπήρξε επιμελητής μαζί με άλλους σημαντικούς ελληνιστές: «A Century of Greek Poetry 1900-2000» (Ένας αιώνας ελληνικής ποίησης). Ήταν η κατάληξη των δωρεών του προς εμέ. Για όλα αυτά που απλόχερα μου χάρισε ο καθηγητής και σπουδαίος δάσκαλος Έντμουντ Κίλι όλα αυτά τα χρόνια καταθέτω εδώ δύο λόγια σαν ένα μικρό και ταπεινό αντίδωρο μνήμης, αγάπης και αποχαιρετισμού.

Ανθολογία: Ένας αιώνας ελληνική ποίηση 1900-2000, επιμέλεια Πίτερ Μπιν, Πίτερ Κόνστανταϊν, Έντμουντ Κίλι, Κάρεν Βαν Ντάικ. 

Το άγγελμα της «αναχώρησης» του σήμερα το πρωί με έκανε να νοιώσω ξαφνικά τόσο μόνος, τόσο λυπημένος, τόσο συγκινημένος. Μια ολόκληρη σπουδαία εποχή έφυγε μαζί του. Υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους ελληνιστές της εποχής μας, μια από τις πιο ορθάνοικτες καρδιές, με περίσσια αγάπης για τους νέους, τη ζωή και για την εκπαίδευση. Σκύβω στις φωτογραφίες μας, στις μνήμες μου και αναλογίζομαι - τώρα που πια δεν είμαι κι εγώ νέος - τους στίχους του Σεφέρη από «Το ναυάγιο της Κίχλης»: «Καθώς περνούν τα χρόνια και κουβεντιάζεις με λιγότερες φωνές,\ βλέπεις τον ήλιο μ’ άλλα μάτια…»

ΑΝΤΙΟ ΔΑΣΚΑΛΕ...

  

Έντμουντ Κίλι: «Έφυγε» ένας σπουδαίος φίλος της Ελλάδας

Της Μάρως Βασιλειάδου

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ

«Όλοι αυτοί οι Αμερικανοί και Βρετανοί συγγραφείς που ήρθαν στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του πολέμου ή αμέσως μετά ήταν κάτι παραπάνω από επισκέπτες – είτε έμειναν πολύ είτε λίγο. Παντρεύτηκαν τη χώρα για τις καλές και τις κακές στιγμές της, έζησαν μαζί της σε καιρούς ειδυλλιακούς, αλλά και σε εποχές απομυθοποίησης ή αναζωογόνησης, και παρέμειναν πιστοί στην πεποίθησή τους ότι η Ελλάδα είχε να προσφέρει δώρα ζωτικής σημασίας ως την τελευταία δεκαετία αυτού του αιώνα. Η ιστορία τους είναι μια άλλη ιστορία, εν μέρει και δική μου», έγραφε ο Εντμουντ Κίλι στο βιβλίο του «Αναπλάθοντας τον Παράδεισο. Το ελληνικό ταξίδι 1937-1947» (εκδ. Εξάντας).

Αυτός ο μεγάλος φίλος της χώρας μας, ο διανοούμενος που εντρύφησε σε μερικές από τις πιο γόνιμες εποχές της πολιτιστικής μας ιστορίας, ο εραστής του ελληνικού τρόπου ζωής, του τοπίου και της κουλτούρας μας, έφυγε χθες από τη ζωή σε ηλικία 94 ετών. Γιος διπλωμάτη, γεννημένος από Αμερικανούς γονείς στη Δαμασκό το 1928, έζησε στη Θεσσαλονίκη του Μεσοπολέμου για λίγα χρόνια πριν επιστρέψει στην Αμερική. Όμως ποτέ δεν ξέχασε την Ελλάδα, κι ερωτεύτηκε τη γλώσσα μας. Έκανε το διδακτορικό του πάνω στον Καβάφη και στον Σεφέρη, μετέφρασε το έργο του Αλεξανδρινού ποιητή κι έγινε φίλος και μεταφραστής του Ελληνα νομπελίστα. Έκανε τη χώρα μας δεύτερη πατρίδα του, και μαζί με την Ελληνίδα σύζυγό του μοίραζαν τον χρόνο τους εδώ και στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Εραστής του ελληνικού τρόπου ζωής, του τοπίου και της κουλτούρας μας, ο Εντμουντ Κίλι έφυγε χθες από τη ζωή σε ηλικία 94 ετών. Ήταν ποιητής, μυθιστοριογράφος και μεταφραστής. Έγραψε επτά μυθιστορήματα, πολυάριθμα δοκίμια και επίσης μετέφρασε Ρίτσο, Ελύτη και Σικελιανό. Ήταν όμως και εξαιρετικός πανεπιστημιακός δάσκαλος. Απόφοιτος των πανεπιστημίων του Πρίνστον και της Οξφόρδης, δίδαξε επί σαράντα χρόνια αγγλικά, δημιουργική γραφή και νεοελληνική λογοτεχνία στο αμερικανικό πανεπιστήμιο. Δημιούργησε και διηύθυνε επί δεκαετίες το τμήμα Ελληνικής Λογοτεχνίας του πανεπιστημίου και για ένα διάστημα υπηρέτησε ως διευθυντής στο Πρόγραμμα Δημιουργικής Γραφής και στο Πρόγραμμα Ελληνικών Σπουδών. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Νεοελληνικών Σπουδών και δύο φορές χρημάτισε πρόεδρός της.

Τιμήθηκε πολλάκις με σημαντικά βραβεία για το συγγραφικό και μεταφραστικό έργο του. Το 1992 εξελέγη εταίρος της Αμερικανικής Ακαδημίας Γραμμάτων και Επιστημών. Στα ελληνικά κυκλοφορούν τέσσερα μυθιστορήματά του, μεταξύ αυτών το «Αναπλάθοντας τον Παράδεισο», μια θαυμάσια σύνθεση προσωπικών αναμνήσεων, λογοτεχνικής κριτικής και ερμηνευτικής αφήγησης για τη θρυλική γενιά του ’30.