Εν Άνδρω

Γράφει ο ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ

Οπτικό παιχνίδισμα της τεχνολογίας στο μουσείο Εscher

Η ζωή είναι αλλού. Τίτλος από ένα κορυφαίο μυθιστόρημα του σπουδαίου Τσέχου συγγραφέα Μίλαν Κούντερα. Η ζωή είναι αλλού, λοιπόν. Ίσως να μην είναι εδώ ή εκεί που βρισκόμαστε ή που βρεθήκαμε. Ίσως να μην είναι στην Άνδρο που αγαπήσαμε ή στην Χάγη όπου ζει η Μυρτώ. Ίσως να είναι κι εκεί και εδώ, αλλά και πάρα πέρα. Γιατί η ζωή δεν είναι ευθύγραμμη, δεν είναι επίπεδη. Είναι τεθλασμένη και σε περισσότερα επίπεδα.

Το θέμα με τη ζωή είναι το που είσαι, το που ήσουν και το που θα είσαι αύριο, εσύ και οι άλλοι που αγάπησες. Η ζωή είναι μια συνεχή κίνηση γνώσης και δυνατοτήτων. Αλλά και οπτικών και προοπτικών, αισθήσεων και ψευδαισθήσεων. Όλα αυτά σκεφτόμουν, ένα βροχερό πρωινό στην Χάγη, στο χειμερινό παλάτι της βασίλισσας Έμμας, πολύ μακριά από την Άνδρο και τις γνώριμες εικόνες της, διατρέχοντας το μοναδικό έργο του κορυφαίου ολλανδού καλλιτέχνη Maurits Cornelis Escher...

ΧΑΓΗ - Μουσείο Εscher

Παιχνίδισμα καθρεφτισμάτων. Το σύγχρονο και το παραδοσιακό στο μουσείο Εscher

Το έργο του Έσσερ στηρίζεται στις γωνίες και στις προοπτικές που αυτές διαμορφώνουν στον χώρο. Στηρίζεται στην αίσθηση, αλλά και στην ψευδαίσθηση που κυριαρχεί στην οπτική. Η ζωή είναι αλλού, λέει και ο Έσσερ. Η ζωή είναι σε ένα παιχνίδισμα της σκέψης, και της φαντασίας. Κι εμείς είμαστε αλλού κάθε φορά που η δημιουργική σκέψη παιχνιδίζει: είτε στο ηλιόλουστο Αιγαίο είτε στις απεικονίσεις προοπτικών και ψευδαισθήσεων, ένα βροχερό πρωινό στη Χάγη...

 

Οπτικές ψευδαισθήσεις του χώρου

Ο Έσσερ ανακάλυπτε κάθε μέρα τον υπέροχο κόσμο, που άπλωνε γύρω του. Η ψευδαίσθηση και η έκπληξη βρίσκονται διαρκώς στο επίκεντρο της ματιάς του. Το δωμάτιο της ψευδαίσθησης στην παραπάνω φωτογραφία στηρίζεται στο ιδιότυπο επικλινές πάτωμα του, που άλλοτε σε απομακρύνει και μοιάζεις μικρός από την οροφή κι άλλοτε σε πλησιάζει και δείχνεις μεγάλος. Ένα οπτικό παιχνίδι, μια ψευδαίσθηση στον χώρο...   

Το αστικό περίγραμμα της σύγχρονης Χάγης

Δείτε την παραπάνω εικόνα: η σύγχρονη Χάγη. Έτσι όπως φαίνεται καθημερινά από τις μεγάλες τζαμαρίες στο διαμέρισμα της Μυρτώς. Και μετά δείτε το βίντεο που συνθέσαμε από μια σχεδόν τρισδιάστατη ταινία του μουσείου Έσσερ, που αποτυπώνει την μοντέρνα διάσταση του αστικού περιγράμματος της Χάγης. Ένα παιχνίδισμα γραμμών, προοπτικών, ομοιομορφίας, που καταλήγει στο σύγχρονο αστικό τοπίο της πόλης. Βλέποντας το καθημερινά καταλήγεις να το αποδέχεσαι και να μην μπορείς να το ξεχωρίσεις ως τέτοιο λόγω της εξοικείωσης, που επιβάλει η καθημερινότητα. Όντως η ζωή είναι αλλού. Μερικές φορές η μοναδικότητα των σχημάτων είναι και μπροστά στα μάτια μας, όμως δεν μπορούμε να τα ξεχωρίσουμε λόγω συνήθειας...

Διαμορφώσεις και αποτυπώσεις του αστικού τοπίου - Βίντεο του Εν Άνδρω από το μουσείο Εscher.

ΧΑΓΗ - Mauritshuis 

Το παραδοσιακό σκηνικό του 17ου αιώνα της Χάγης

Αυτή την φορά η περιπλάνηση στις πόλεις και στα μουσεία της Ολλανδίας ήταν διαφορετική. Κάποτε έφτανα μέχρι εδώ ως επισκέπτης. Κι ήξερα πως θα έμενα επισκέπτης μέχρι το τέλος. Τώρα όμως ήταν διαφορετικά. Η μόνιμη διαμονή και εργασία της Μυρτώς στην Χάγη και στο Άμστερνταμ δημιούργησε μια άλλη στάση. Πλέον πήγες μέχρι εκεί για να γνωρίσεις τη ζωή του παιδιού σου εκεί. Μπαίνεις πια στη σύνθετη καθημερινότητα εκείνης της χώρας. Ζεις την καθημερινότητα μαζί της: στο σπίτι, στους δρόμους, στη δουλειά της. Και ξαναγνωρίζεις το παιδί σου στο περιβάλλον μιας άλλης χώρας.

Mauritshuis μουσείο. Χάγη.

Ακόμα και στα μουσεία βλέπεις με άλλα μάτια εκείνη την χώρα, την ιστορία και τον πολιτισμό της. Κι όχι σαν απλός επισκέπτης. Αλλά σαν ένα μέρος της εκεί ζωής. Αφού εκεί είναι η ζωή του παιδιού σου. Το παιδί σου, που πια ταξιδεύει μακριά χωρίς εσένα. Εσύ είσαι ο παρατηρητής της ζωής του. Ή, όπως έγραψε ο μεγάλος Λιβανέζος ποιητής Χαλίλ Γκιμπράν: "εμείς είμαστε τα τόξα, τα παιδιά μας είναι τα βέλη, πάνε στο αύριο χωρίς εμάς"...

Με αυτές τις σκέψεις έφτασα στο πανέμορφο μουσείο Mauritshuis στη Χάγης. Θαυμάζεις το παλάτι και τους υπέροχους πίνακες του Ρέμπραντ. Θαυμάζεις ακόμα μια φορά το "μάθημα ανατομίας" στον πίνακα του πατριάρχη της Ολλανδικής ζωγραφικής...

Κοιτάς την αυτοπροσωπογραφία του Ρέμπραντ. Του 17ου αιώνα. Όμως διαβάζεις και την ιστορία του κτιρίου. Το έχτισε ο Ολλανδός κυβερνήτης της Βραζιλίας Maurits στις αρχές του 17ου αιώνα. Το παλάτι χτίστηκε με χρήματα από την 8χρονη παραμονή του Maurits και το εμπόριο σκλάβων στην Βραζιλία!!! Το μέγιστο της τέχνης (ζωγραφική και αρχιτεκτονική) συνυπάρχουν εδώ με το μέγιστό της απανθρωπιάς (εμπόριο σκλάβων). Δύο ακραίες καταστάσεις την ίδια ιστορική περίοδο. Οι ακραίες συνυπάρξεις της ζωής...

Μετά περνάς στον Βερμέερ. Κι εδώ 17ος αιώνας. Ο περίφημος πίνακας του: "το κορίτσι με το μαργαριταρένιο σκουλαρίκι". Οι Ολλανδοί θεωρούν τον πίνακα αυτόν την δική τους Μόνα Λίζα. Ίσως να έχουν δίκιο. Ο Βερμέερ έζησε μόνο 43 χρόνια. Όμως κατέλειπε ένα υπέροχο έργο, που άντεξε και αντέχει κοντά 300 χρόνια. "Ουκ εν τω πολλώ το ευ..." όπως έλεγαν και οι αρχαίοι...

Ο Βεμέερ είναι από τους πλέον αγαπητούς ζωγράφους της Φλαμανδικής Σχολής. Έζησε - την σύντομη ζωή του - από την αρχή μέχρι το τέλος στο Ντελφτ. Ξεχώριζε για το υπέροχο φως που κυριαρχεί στους πίνακες του. Ζωγράφισε την ύπαιθρο, την πόλη και ως λιμάνι της εποχής του στο Ντελφτ. Αφοσιωμένοι αγρότες, έμποροι και θαλασσοπόροι - από τότε μέχρι σήμερα - οι Ολλανδοί. Δεν θα μπορούσε να έλειπαν από το μουσείο εξαιρετικοί πίνακες που αποτυπώνουν την καθημερινότητα τους. Σε αυτή την ξεχωριστή χώρα (που είναι η μόνη που έχει και νυχτερινή ζωή στη Βόρεια Ευρώπη) ζουν την δική της καθημερινότητα δεκάδες χιλιάδες νέοι Έλληνες επιστήμονες. Διαμορφώνοντας τη ζωή τους μέσα στο περιβάλλον της. Η ζωή τους είναι αλλού. Κι εμείς είμαστε αλλού...

ΧΑΓΗ - Kunstmuseum

Και από την παράδοση και την ιστορία πάμε στη σύγχρονη ζωή και στη μοντέρνα Ολλανδία, που ανακαλύπτεις ένα βροχερά πρωινό Παρασκευής στο Kunstmuseum της Χάγης.  Το μουσείο κτίστηκε στη δεκαετία του 1930. Αποτυπώνει τις αρχιτεκτονικές αναζητήσεις του μοντερνισμού εκείνης της σημαντικής εποχής. Έχεις την περιέργεια να δεις τους Ολλανδούς ζωγράφους του μοντερνισμού. Και καταλήγεις στο τέλος σε μια έκπληξη για την ανέλιξη και την εξέλιξη του μεγάλου Ολλανδού ζωγράφου Μοντριάν, που η διαδρομή του περιγράφει όλο τον δρόμο από την απεικονιστική στην αφηρημένη ζωγραφική. Από τα παραδοσιακά σχήματα και περιγράμματα του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα στον τετραγωνισμό και στον μοντερνισμό της σύγχρονης ζωής στις μεγαλουπόλεις.

Ξεκινάμε πάλι με την παράδοση. Το μουσείο στεγάζει και την σπουδαία ολλανδική κεραμική με πορσελάνες που αναπτύχθηκαν στην Ολλανδία με επίκεντρο το Ντελφτ. Και έφτασαν σε πολύ υψηλό επίπεδο ανταγωνιζόμενες τις κινέζικες του είδους κατά τον 19ο αιώνα. Ξαφνιάζει το λεπτεπίλεπτο, το ταλέντο και η επιμονή των Ολλανδών καλλιτεχνών. 

Οι δύο παραπάνω πίνακες, ο μύλος και η ελιά, είναι από την πρώτη περίοδο του Μοντριάν

Και μετά αυτό που εκπλήττει τον επισκέπτη είναι το πως ένας καλός ζωγράφος, όπως ο Πητ Μοντριάν, που ξεκίνησε από τον μετακλασικό ιμπρεσιονισμό, ξεπέρασε κάθε προσδοκία και αναδείχθηκε σε έναν από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της αφηρημένης ζωγραφικής και από τους πλέον επιδραστικούς ζωγράφους του 20ου αιώνα. Οι αρχικοί πίνακες του - όπως βλέπει κανείς στο μουσείο - είχαν αναφορές στον ιμπρεσιονισμό. Όμως η επαφή του με τα μοντέρνα ρεύματα ζωγραφικής στο Παρίσι τον οδήγησαν στην οριστική ρήξη με την εικονική ζωγραφική των ρεαλιστικών αναπαραστάσεων.

Οι πίνακες του άρχισαν μετά το 1019 να περιέχουν αφηρημένες γεωμετρικές συνθέσεις, ένα είδος πλέγματος που διακόπτεται από την παρουσία έγχρωμων γεωμετρικών όγκων, συνήθως παραλληλόγραμμες και τετραγωνικές επιφάνειες. Τα σχήματα του εμπεριέχουν αφηρημένες απεικονίσεις ενός αστικού περιβάλλοντος που εξελίσσεται ραγδαία μέσα από τις γεωμετρικές αρχιτεκτονικές κατασκευές. Από ημι-παραδοσιακός ζωγράφος ξέφυγε στην περιπλάνηση στα σχήματα και στα περιγράμματα των σύγχρονων μεγαλουπόλεων. Ξέφυγε από το παραδοσιακό Άμστερνταμ και τα σχήματα του και περιπλανήθηκε στο πρωτοποριακό Παρίσι και μετά στην τοπιογραφία της Νέας Υόρκης. Πρωτεύουσας του μοντερνισμού του 20ου αιώνα. 

Ο Μοντριάν έζησε στο Άμστερνταμ, στο Παρίσι, στο Λονδίνο και στη Νέας Υόρκης. Στη Νέα Υόρκη θα φτάσει στο τέλος της διαδρομής του και θα παραμείνει μέχρι το τέλος της ζωής του. Στην Αμερική δημιουργεί μερικά από τα περισσότερο γνωστά έργα του, όπως ο παραπάνω πίνακας. Οι πίνακες αυτής της αμερικάνικης περιόδου, με την πολυχρωμία τους και την συνθετότητα τους θεωρούνται από τους πλέον επιδραστικούς πίνακες της αφηρημένης τέχνης.

Μια τελευταία ματιά στο υπέροχο αίθριο του μουσείου. Τα πολλαπλά τετράγωνα σχήματα των τραπεζιών και των καρεκλών, τα πολύχρωμα ρούχα των επισκεπτών, παραπέμπουν σε κάτι από τα τετράγωνα, πολύχρωμα σχήματα του Πιτ Μοντριάν. 

Βλέποντας την παραπάνω φωτογραφία αναρωτιέσαι: Ποιος απεικονίζει ποιον; Η τέχνη τη ζωή; Ή, η ζωή την τέχνη; Και ακόμα: Πόσο η τοπιογραφία της ζωής και της εποχής επηρεάζουν την τέχνη. Ο Ρέμπραντ και ο Βερμέερ ανήκουν στην εποχή τους. Την αποτύπωσαν μοναδικά. Και έτσι την ξεπέρασαν. Έγιναν διαχρονικές αναφορές της ζωής. Μετέφεραν την ζωή τους αλλού. Στο μέλλον. Ο Μοντριάν ευτύχισε να αποτυπώσει την εξέλιξη από τον ιμπρεσιονισμό στο αφηρημένο των σύγχρονων σχημάτων εποχών και καταστάσεων. Αναζήτησε κάθε φορά τη ζωή αλλού. Τέλος ο Έσσερ το πρόβαλε το σήμερα στο αύριο. Η ζωή είναι αλλού, όπως είπε ο Κούντερα. Απλώς το αλλού για να το αντιληφθείς πρέπει να μπορείς να ξεπερνάς τα εφήμερα, που σε κατατρίβουν. Και να μπορείς κάποιες στιγμές να ζεις την τέχνη, αλλά και να ατενίζεις τα παιδιά μας στο αύριο.