Εν Άνδρω

Του ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΠΑΣΑΝΤΗ

 

Ο Αντώνης Πολέμης το 2011 κοιτά την παλιά φωτογραφία του στο τυπογραφείο και αφηγείται για την Άνδρο που έφυγε (αρχείο Εν Άνδρω).

Ταξινομούσα βιβλία στα ράφια της βιβλιοθήκης. Κάπου ανάμεσα στην «Ιστορία της Νήσου Άνδρου» του Δημήτρη Πασχάλη, την «Ιστορία της Άνδρου» του Δημήτρη Πολέμη και στην «Άνδρο του Ανδρέα Εμπειρίκου» βρήκα στριμωγμένα δύο βιβλία.

Το πρώτο, οι «Φωνές της Άνδρου». Το δεύτερο το «Λεύκωμα». Και τα δύο του Αντώνη Πολέμη. Και τα δύο εκδόθηκαν μετά τον θάνατο του. Το πρώτο το 2012. Το δεύτερο το 2014.

Το πρώτο μου το είχε δώσει ένα πρωινό στην Χώρα ο γιός του Ηλίας Πολέμης. «Για τον πατέρα μου» είπε. Κι έφυγε βιαστικός. Κάτι έγραψα τότε σε μια ανάρτηση. Το άλλο μου το είχε δώσει η Ειρήνη Δάμπαση, διευθύντρια της Καΐρείου Βιβλιοθήκης. Αυτό το έβαλα μαζί σε μια άκρη συγκινημένος. Αλλά δεν το διάβασα. Δεν είχα κουράγιο να το ανοίξω.

Και τα δύο τα είχα διαβάσει στο πρωτότυπο το 2011 όταν με έψαξε και με νεανική λαχτάρα μου τα έδωσε να τα διαβάσω ο γλυκύτατος γέροντας Αντώνης Πολέμης. Θυμάμαι έβγαλε από την τσάντα ένα μάτσο σελίδες από παλιούς «Εξάντες». Τα χρονογραφήματα του. Και ένα μεγάλο δεμένο τετράδιο. Το λεύκωμα του. Μου τα εμπιστεύθηκε. "Μην τα χάσεις", μου είπε, "είναι τα τα πρωτότυπα"! Τα φυλλομέτρησα περιέργος. Τα διάβασα. Και του τα επέστρεψα αργότερα.

Πιο πολύ στάθηκα στο Λεύκωμα. Χρησιμοποίησα κάποιες σελίδες του στην Ιστορία της Άνδρου που έγραφα τότε με τον Σταμάτη Καμπάνη. Μαζί μου είχε δώσει και μια σειρά κάποια παλιά τηλεγραφήματα των Βαλκανικών Πολέμων που τα έβγαζε υπό τύπο εφημερίδας ο παππούς του Λουρέτζος Καραουλάνης.

Η Κατοχή με το πενάκι του Δομένικου Βαρδακώστα από το πρωτότυπο "Λεύκωμα" του Αντώνη Πολέμη (αρχείο Εν Άνδρω).

Τον κυρ- Αντώνη, πρακτικά, τον γνώρισα λίγο καιρό. Όμως από την αρχή νοιώσαμε σα γνωριζόμαστε χρόνια. Είχε διαβάσει άρθρα μου και ήξερε ένα από τα βιβλία μου. Είχαμε παράλληλα διαβάσματα και παραπλήσιες αναζητήσεις παρά την μεγάλη διαφορά της ηλικίας. Επιπλέον είχε την κοψιά, το σουλούπι και το περπάτημα του μακαρίτη πατέρα μου. Είχε την ίδια χροιά στη φωνή. Και την καταδέκτικότητα μιας άλλης εποχής. Όλα αυτά τον έκαναν τρομερά οικείο.

Αγαπούσαμε την Άνδρο και οι δύο. Αλλά για διαφορετικούς λόγους. Αυτός γιατί έζησε πάντα εδώ. Κομμάτι αυτής της γης. Μέρος μιας ιστορίας που ακούμπησε για πάντα επάνω της και έγινε ένα μαζί της. Εγώ γιατί όπου κι αν έφτασα "η πατρική Άνδρος" ήταν πάντα εκεί, "πέτρινη ανάμεσα στις γραμμές μου"! Κι όταν γύρισα το πρώτο που σκέφτηκα ήταν να γράψω μαζί με φίλους σπουδαίους κομμάτια της Ιστορίας της. Έτσι πρόλαβα – έστω και στο τέλος - και διέσωσα κάτι από τις ιστορίες του Αντώνη Πολέμη, μέρος κι αυτός της Ιστορίας αυτού του τόπου.

Τα κεφάλαια του "Λευκώματος" του Αντώνη Πολέμη ζωγραφισμένα με το πενάκι του Δομένικου Βαρδακώστα (αρχείο Εν Άνδρω).

Με αυτές τις σκέψεις άρχισα Δευτέρα πρωί στην Άνδρο να ξεφυλλίζω το «Λεύκωμα», του Αντώμη Πολέμη. Μια κάπως καθυστερημένη συνάντηση. Όπως πολλά πράγματα στη ζωή.

Διάβασα μερικές σελίδες που τις θυμόμουν στο χειρόγραφο του δεμένου τετραδίου του κυρ-Αντώνη. Είδα πάλι τις ζωγραφιές της εποχής του Δομένικου Βαρδακώστα. Μετά άνοιξα την «Άνδρος μέσα στον Χρόνο» που γράψαμε μαζί με τον σπουδαίο κορθιανό λογοτέχνη Σταμάτη Μ. Καμπάνη.

Από το "Λεύκωμα" του Αντώνη Πολέμη (Αρχείο Εν Άνδρω).

Μερικές σημαντικές σελίδες του βιβλίου οφείλονται σε υλικό που ο κυρ-Αντώνης, αυτός ο σπουδαίος συλλέκτης μνημών, φωτογραφιών, βιβλίων, αρχείων, άρθρων, τοπικών εφημερίδων, μας προσέφερε. Τους τις χρωστάμε έστω κι αν δεν πρόλαβε να τις διαβάσει ποτέ μιας και πέθανε την μέρα που βγήκε το βιβλίο…

 Κοίταξα μακριά το θαμπό Αιγαίο. Έκλεισα σιωπηλά το «Λεύκωμα» του κυρ=Αντώνη. Οι αναζητήσεις και τα όνειρα επτά νέων της Άνδρου σε μια σκοτεινή εποχή. Οι διαδρομές της Άνδρου μιας άλλης εποχής, σκληρής και δύσκολης, όπου μέσα στο σκοτάδι της οι νέοι έκαναν όνειρα. Όπως πάντα σε όλες τις εποχές κάνουν οι νέοι. Όπως κάνουν και οι σημερινοί νέοι, μέσα στο θολό τοπίο της δικής μας εποχής.

 

 Πόσοι ξέρουν πως ακόμα και αυτή την κλασική φωτογραφία του Μοσχάνθη στη Χώρα (δεκαετία 1950) την χρωστάμε στον μεγάλο συλλέκτη μνημών και ονείρων Αντώνη Πολέμη; "Την είχα στο πρακτορείο μας στην Χώρα", μου είπε συγκινημένος ένα καλοκαιρινό απόβραδο του 2011 καθώς την κοίταζε...

Κάθε γενιά οι μνήμες και τα όνειρα της. Κάθε γενιά και οι συλλέκτες των μνημών και των ονείρων της. Ένας συλλέκτης μνημών και ονείρων της δικής του γενιάς ήταν και ο κυρ-Αντώνη Πολέμης, που κάποτε μάς τα εμπιστεύθηκε με τόση γλυκύτητα και σεμνότητα...

O Αντώνης Πολέμης στο "Τυπογραφείο Καραουλάνη-Πολέμη" στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη το 2011 (φωτ. Εν Άνδρω).

Με συγκίνηση ξαναδιαβάζω ή βλέπω ζωγραφισμένα στο "Λεύκωμα" τα όνειρα μιας άλλης γενιάς. Επτά νέοι μιας άλλης πια μακρινής εποχής που έφυγε αποτυπωμένα έτσι ωραία σε αυτό το βιβλίο, που επιμελήθηκε η κόρη του, ζωγραφισμένα με το τόσο ξεχωριστό πενάκι του σημαντικού ανδριώτη ζωγράφου Δομένικου Βαρδακώστα.

Μια στιγμή μετέωρη στον χρόνο τα όνειρα του ανθρώπου, τα όνειρα μιας γενιάς. Φευγαλέα. Όπως η μέρα. Εφήμερα. Όπως η καθημερινότητα. Αλλά και αιώνια όπως αιώνια είναι η αδιάκοπη συνέχεια της ζωής σε αυτό τον ξεχωριστό τόπο…

ΥΓ Στην Ερατώ Καΐρη που έζησε δίπλα του μια ζωή και κρατά ζωντανή την μνήμη του...