Εν Άνδρω

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ

 

Στη Νορβηγία και στη Σουηδία αγαπάνε τα πλοία και την ιστορία τους. Τα συντηρούν και τα διατηρούν όσο μπορούν. Κι όταν πια δεν μπορούν τα κάνουν ότι σκεφτεί κανείς: από νεανικούς ξενώνες μέχρι εστιατόρια, από τουριστικά σκάφη μέχρι παραθαλάσσια μνημεία στα λιμάνια τους. Μερικά όμως τα έχτισαν μέσα σε μουσεία και τα έκαναν τεράστια μουσειακά εκθέματα. Επισκεφθήκαμε δύο από αυτά τα μουσεία: ένα στην Στοκχόλμη κι ένα στο Όσλο. Παρακάτω περιγράφουμε με την βοήθεια των οδηγών των μουσείων τρεις απίστευτες ιστορίες. Η πρώτη η σουηδική ιστορία ξεκινά με ένα εθνικό φιάσκο το 1628 με την βύθιση με το ξεκίνημα του το μεγαλύτερου πλοίου της εποχής έξω από το λιμάνι της Στοκχόλμης. Οι δύο επόμενες, οι νορβηγικές, ολοκληρώνονται με δύο θρυλικές επιτυχίες του Ρόαλντ Αμούνσδεν μεταξύ 1906 και 1912 

Το πλοίο "Vasa" στη Στοκχόλμη και η ιστορία του

 

Όταν σάλπαρε από τη Στοκχόλμη το 1628, το σουηδικό πολεμικό «Βάσα» θεωρείτο το πιο μεγάλο, πιο πολυτελές με τον πιο προηγμένο πολεμικό πλοίο της εποχής του. Το πλοίο, που ναυπηγήθηκε με εντολή του Σουηδού βασιλιά Γουσταύου Β′ Αδόλφου, είχε μήκος 68 μέτρα και ήταν εξοπλισμένο με 64 πυροβόλα, σε δύο σειρές. Ωστόσο, το πλοίο είχε το πιο άδοξο τέλος στην ιστορία όλων των πλοίων καθώς μόλις 20 λεπτά μετά τον απόπλου του και σε απόσταση λιγότερο από ένα χιλιόμετρο από το λιμάνι βούλιαξε μόνο του, συμπαρασύροντας στον θάνατο 30 από τους επιβαίνοντες του.

 

Η απρόσμενη βύθιση του έχει μείνει στην ιστορία ως ένα τεράστιο φιάσκο της ναυπηγικής σημειώνουν οι ειδικοί. Μετά από μια δυνατή ριπή ανέμου, το πλοίο έγειρε στη μία πλευρά και άρχισε να μπάζει νερά από ανοιχτές θυρίδες των κάτω πυροβόλων. Το πλοίο  βυθίστηκε μπροστά σε ένα ενθουσιώδες κοινό που είχε συγκεντρωθεί για να γιορτάσει το πρώτο ταξίδι του. Το συμβάν μέσα σε αυτές τις συνθήκες πήρε διαστάσεις εθνικής καταστροφής.

 

Το αξιοπερίεργο είναι πως εξαιτίας των ψυχρών και με χαμηλή περιεκτικότητα οξυγόνου, νερών της Βαλτικής, προστατεύτηκε από τα βακτήρια και τα σκουλήκια που συνήθως καταστρέφουν τα ξύλινα ναυάγια. Και τα αξιοπερίεργα συνεχίστηκαν όταν ένας Σουηδός ερασιτέχνης ερευνητής αρχαιολόγος,  ο Anders Franzén, ξεκίνησε την αναζήτηση του Βάσα, το οποίο ανακάλυψε το 1956. Με δική του επιμονή έγιναν έρευνες στο σημείο που το εντόπισε και το πλοίο ανελκύστηκε το 1961. Είχε μείνει κάτω από το νερό 333 χρόνια! Οι ειδικοί εκτίμησαν πως το 98% του ξύλου του είχε διατηρηθεί στα υφάλμυρα νερά της Βαλτικής, κάτι που το καθιστά το καλύτερα διατηρημένο πλοίο του 17ου αιώνα στον κόσμο.

Για την κατασκευή του πλοίου χρειάστηκαν δύο χρόνια, περίπου. Είχε τρία κατάρτια για δέκα πανιά, 52 μέτρα ύψος από την κορυφή του καταρτιού έως την καρίνα, 60 μέτρα μήκος από την πρύμνη έως την πλώρη και ζύγιζε 1.200 τόνους. Μαζί με το πλοίο ανασύρθηκαν 14.000, περίπου, ξύλινα αντικείμενα, μεταξύ των οποίων υπήρχαν και 700 γλυπτά. Η διαδικασία διατήρησης αυτών των αντικειμένων έγινε ξεχωριστά, ενώ στη συνέχεια  τοποθετήθηκαν και πάλι επάνω στο πλοίο, στις αρχικές τους θέσεις.  

 

Τα πολεμικά πλοία του 17ου αιώνα δεν ήταν απλώς πολεμικές μηχανές, αλλά πλωτά παλάτια. Τα γλυπτά που διασώθηκαν έφεραν ίχνη από επίχρισμα χρυσού και βαφή. Από τις αναλύσεις που έγιναν με σύγχρονες μεθόδους, προκύπτει ότι ήταν βαμμένα με ζωντανά χρώματα επάνω σε κόκκινο φόντο. Τα γλυπτά αυτά αναπαριστούν λιοντάρια, βιβλικούς ήρωες, Ρωμαίους αυτοκράτορες, θαλάσσια όντα, αρχαίες ελληνικές θεότητες και πολλά άλλα. Σκοπός τους ήταν να δοξάσουν τον Σουηδό Μονάρχη και να εκφράσουν τη δύναμη, την πνευματική του καλλιέργεια και τις πολιτικές του πεποιθήσεις. Το πλοίο φυλάσσεται πλέον στο Μουσείο Βάσα (Vasa Museum), το οποίο δημιουργήθηκε ειδικά για αυτό τον σκοπό, και άνοιξε τις πύλες του για το κοινό το 1990. 

Τα πλοίο "Fram" στο Όσλο και οι ιστορίες του

  

Το Fram (που σημαίνει "Forward" ή «Εμπρός») είναι το πιο γνωστό και το μοναδικό ιστιοφόρο που χρησιμοποιήθηκε για εξερεύνηση από τους Νορβηγούς και στους δύο πόλους, τον βόρειο και το νότιο, τόσο στον Αρκτικό κύκλο όσο και στην Ανταρκτική, από τους Νορβηγούς εξερευνητές Fridtjof Nansen, Otto Sverdrup, Oscar Wisting, and Roald Amundsen μεταξύ των ετών 1893 και 1912.

Το πλοίο καθελκύστηκε στις 26 Οκτωβρίου 1892. Στόχος του Χάνσεν ήταν να φτάσει με αυτό στον Βόρειο Πόλο. Τελικά είναι το μόνο ιστιοφόρο στην ιστορία που κατάφερε τόσο οντά στον Βόρειο Πόλο φτάνοντας μέχρι τις 85° 57' βόρειο πλάτος.

Στη συνέχεια το πλοίο εξερεύνησε τον καναδικό αρκτικό κύκλο και τα αρκτικά νησιά του μέχρι το 1902 χαρτογραφώντας 260,000 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Τέλος μεταξύ 1910 και 1912 το Fram χρησιμοποιήθηκε από Roald Amundsen στην εξερεύνηση του Νοτίου Πόλου. Το πλοίο – αφού του προστέθηκε μηχανή ντίζελ – για την εξερεύνηση της Ανταρκτικής. Το πλοίο έφτασε κι εκεί μέχρι τις 78° 41' νότιο πλάτος. Από εκεί και πέρα ο Αμούνσδεν συνέχισε μέχρι το Νότιο Πόλο με έλκηθρα και σκυλιά.

Από το 1912 το πλοίο παροπλίστηκε μέχρι το 1920. Τότε τρεις νορβηγοί, οι Lars Christensen, Otto Sverdrup and Oscar Wisting πήραν την πρωτοβουλία συγκροτώντας την Επιτροή Διάσωσης του Φραμ να το συντηρήσουν ξεκινώντας την προσπάθεια να φτιάξουν ένα μουσείο για το πλοίο. Το κατάφεραν και το 1935 και δημιουργήθηκε το μουσείο του Φραμ όπου βρίσκεται το πλοίο μέχρι σήμερα.

Το πλοίο "Gjøa" και η ιστορία του

 

Όμως στο μουσείο Fram εκτός το ομώνυμο πλοίο εκτίθεται και ένα μικρότερο. Είναι το πρώτο πλοίο που διέσχισε το Βορειοδυτικό Πέρασμα (Northwest Passage). Ο Roald Amundsen (ο οποίος είχε ηγηθεί στο ταξίδι του ”Fram” προς το Νότιο Πόλο) και ένα πλήρωμα έξι ακόμα ατόμων κατορθώνουν αυτό το μοναδικό επίτευγμα σε ένα τριετές ταξίδι που ολοκληρώθηκε το 1906.

Το Gjøa εκτίθεται στο ίδιο κτήριο με το Fram αλλά έχει δικό του ξεχωριστό χώρο όπου έχει αφιερωθεί στην ιστορία του. Το Γιόα είναι ένα μικρό αλιευτικό πλοίο, εντελώς διαφορετικό από τα μέχρι τότε επιβλητικά βρετανικά πολεμικά πλοία, που είχαν επιχειρήσει να διασχίσουν το Βορειοδυτικό Πέρασμα. Όμως, το μικροσκοπικό σκάφος με το μικρό βύθισμα αποδείχτηκε ιδανικό μέσο μεταφοράς για τον Αρκτικό Ωκεανό με τα αναρίθμητα στενά περάσματά του, τους βράχους και τις ξέρες του.

Στις 16 Ιουνίου 1903, ο Αμούνδσεν και το πλήρωμά του ξεκίνησαν το μακρύ ταξίδι από το Όσλο για την Αρκτική της Βόρειας Αμερικής ακολουθώντας την ανατολική πορεία. Έπειτα από δύο και πλέον χρόνια, στις 27 Αυγούστου 1905, το πλήρωμα του Γιόα είδε ένα φαλαινοθηρικό το οποίο είχε έρθει στον Αρκτικό Ωκεανό από τη δυτική πλευρά, μέσω του Βερίγγειου Πορθμού. Σχετικά με αυτή τη συνάντηση, ο Αμούνδσεν έγραψε: «Είχαμε διαπλεύσει το Βορειοδυτικό Πέρασμα. Εκείνη τη συγκεκριμένη στιγμή το παιδικό μου όνειρο γινόταν πραγματικότητα . Τα μάτια μου γέμισαν δάκρυα». 

 Το μνημείο του Ρόαλντ Αμούνσδεν και των συντρόφων του στο Όσλο έξω από τα μουσεία των πλοίων. Όπως μου εξήγησε ένας επισκέπτης από την Ασία που βρεθήκαμε εκεί: "υπάρχει μια θέση να σε βγάλω ανάμεσα τους μιας κι έφτασες μέχρι εδώ εξερευνώντας τις ίδιες διαδρομές για δεύτερη φορά μετά 30 χρόνια".