Εν Άνδρω

Του ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΠΑΣΑΝΤΗ

Ήτανε, μια φορά κι έναν καιρό ένα νησί, που ήτανε αγροτικό κι απόμακρο από την θάλασσα, που το κύκλωνε. Οι άνθρωποι του ζούσαν από όσα τους έδινε η γης τους κι από όσα έρχονταν με άλλα πλοία από άλλα μέρη. Όργωναν, θέριζαν, καλλιεργούσαν τη γη και βοσκούσαν τα ζώα τους. Ελάχιστα ασχολούνταν με την θάλασσα και τις διαδρομές της, με τις προκοπές της και τα ταξίδια της. Το νησί - όπως καταγράφεται και σε επίσημο έγγραφο του νεοελληνικού κράτους που μόλις ξεκίναγε το 1830 - ήταν η Άνδρος. Και οι κάτοικοι της ήταν άνθρωποι που έζησαν, κατέληξαν ή βρέθηκαν στο νησί από άλλα μέρη μέσα από τους δύσκολους αιώνες της πειρατείας, της Βενετίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Κάπως έτσι ξεκινά η ναυτική εποποιία της Άνδρου. Μια διαδρομή μοναδική, που μοιάζει σαν παραμύθι...

 

Και είναι κάπως σαν παραμύθι το πως αυτό το απόμακρο νησί κατάφερε από το 1830 μέχρι το 1844 - σε μόλις 14 χρόνια - και στράφηκε με ορμή στη θάλασσα κι απέκτησε και ναυτικούς και καράβια. Και μετά πως έγινε και οι ναυτικοί και τα καράβια του μέχρι το 1857 πολλαπλασιάστηκαν και ταξίδεψαν στην Κωνσταντινούπολη και στην Αλεξάνδρεια, αλλά και σε όλη την Μαύρη Θάλασσα και την Μεσόγειο. Κι εμπορεύτηκαν τα αγροτικά προϊόντα τους, αλλά και τα αγροτικά προϊόντα άλλων τόπων. Κι αυξήθηκε το βιός τους και μεγάλωσαν τα κέρδη τους, αλλά και τα όνειρα τους. Και δεν έμειναν μόνο εκεί. Αλλά συνέχισαν δημιουργώντας μια ναυτική οικονομία στον τόπο τους, εξαπλωνόμενοι επιχειρηματικά και ναυτιλιακά με τα ιστιοφόρα τους πολύ πέρα από την Μεσόγειο. Μέχρι το 1860 είχαν φτάσει στην Αμερική και στις Ινδίες. 

Και από τα ιστιοφόρα πέρασαν σταδιακά από την δεκαετία του 1880 και μετά στα ατμόπλοια. Πέρασαν στην τεχνολογία του ατμού και άνοιξαν νέους ναυτικούς δρόμους και στα μεγάλα ναυτικά φορτία. Μέχρι το 1900 οι ανδριώτες επεκτάθηκαν με τα πλοία τους ανοίγοντας γραφεία και τοποθετώντας εμπορικούς ανταποκριτές στα μεγάλα ναυτικά κέντρα της εποχής: το Λονδίνο και τη Νέα Υόρκη. Συνάμα στον τόπο τους επένδυσαν φτιάχνοντας μια πρώτη αγροτική βιομηχανική μονάδα (την Φάμπρικα) επεξεργασίας αλεύρων, που έφερναν από τη Ρουμανία. Και εξαπλώθηκαν πολύ οικονομικά με συνεργασίες και συνέργειες πρωτόγνωρες. Αλλά κα με συνεταιρισμούς και ασφαλιστικές καλύψεις πρωτοποριακές. 

 

Μέσα σε μερικές δεκαετίες του 19ου αιώνα η Άνδρος από ένα περιθωριακό αγροτικό νησί με ανθρώπους αποκομμένους από την θάλασσα και τα "πλούτη" της. Και κατάφερε μεταξύ 1877 και 1890 κι απέκτησε ναυτικό χαρακτήρα, αλλάζοντας την κοινωνία της και δημιουργώντας μια αστική τάξη, που αν και έγινε και κοσμογυρισμένη κράτησε την εθνικότητα και την ταυτότητα της, Οι άνθρωποι δεν ξέχασαν τις ρίζες τους και τις αναφορές τους. Και το έδειξαν με χορηγίες ξεχωριστές στον γενέθλιο τόπο τους με έργα όπως υδραγωγεία, δίκτυα νερού, σχολεία. Αλλά και με μνημεία θαυμαστά, όπως ο Τουρλίτης, ο ξεχωριστός πέτρινος φάρος, που έστησαν στο ακρόπρωρο της Χώρας. Σύμβολο της ναυτοσύνης τους και του δυναμισμού τους.

 

Και αυτό το αγροτικό νησί όπου δεν υπήρξε το ψάρι στην παραδοσιακή κουλτούρα και στην κουζίνα του και μέτραγε μια χούφτα ψαράδες στον 19ο αιώνα κατάφερε και ταξίδεψε στη θάλασσα και σε όλο τα μήκη και το πλάτη του κόσμου με τα πλοία του. Και όχι μόνο αυτό, αλλά οι άνθρωποι του ήταν οι πρώτοι στην Ελλάδα, που άνοιξαν νέους θαλάσσιους δρόμους για το Νέο Κόσμο με τα υπερωκεάνια κατά την πρώτη δεκαετία του 20ου αιώνα. 

 

Ήταν ένα θαύμα το πως η Άνδρος διέγραψε αυτή τη μοναδική διαδρομή μέσα σε 80 μόλις χρόνια. Ήταν μια θαλασσινή εποποιία. Και αυτή την ναυτική εποποιία εξιστορεί με στοιχεία, φωτογραφίες, αναφορές και ντοκουμέντα το βιβλίο, που παρουσιάσαμε το βράδυ της Παρασκευής 19 Σεπτεμβρίου 2025 στο πάντα φιλόξενο καφέ ΛΑΑΣ, μπροστά σε φίλους, αναγνώστες, κατοίκους κι επισκέπτες της φθινοπωρινής Άνδρου. 

Σε μια εποχή δύσκολη για τα γράμματα, το βιβλίο και τη γνώση. Αλλά και πότε υπήρξε "βασιλική οδός" προς τη γνώση; Ποτέ είναι η απάντηση. Ανέκαθεν η γνώση της ιστορίας και η αυτογνωσία η δικιά μας πέρασαν από ατραπούς. Γι' αυτό και όπως λένε και οι Γραφές πολλοί μεν οι κλητοί, ολίγοι δε οι εκλεκτοί. Και το βράδυ της τρικυμισμένης Παρασκευής του Σεπτέμβρη, όπου μπλέξανε απαγορευτικά, καράβια κι άνθρωποι, όσοι βρεθήκαμε στο Γαύριο, νοιώσαμε κάπως "ευλογημένοι", γιατί ήμασταν εκεί. Και γιατί "διαβήκαμε" μαζί ένα ξεχωριστό μονοπάτι αυτογνωσίας, αλλά και ιστορίας αυτού τόπου...

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το βιβλίο πωλείται στα βιβλιοπωλεία της Άνδρου και με παραγγελία στα βιβλιοπωλεία ανά την Ελλάδα, καθώς και με παραγγελία στο ίντερνετ από τον εκδοτικό οίκο "Νέα Διάσταση".