ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Η Καΐρειος Βιβλιοθήκη Άνδρου
Του ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΠΑΣΑΝΤΗ
Πρώτη φορά έγραψα για την Καΐρειο Βιβλιοθήκη τον Νοέμβριο του 2004. Η χώρα τότε ζούσε τα μεθεόρτια των Ολυμπιακών Αγώνων. Ξαναγράφω ακόμα μια φορά σήμερα, καλοκαίρι του 2015. Η χώρα ζει τα μεθεόρτια δύο μνημονίων και πορεύεται μέσα από "μάχες" με την "εταίρο" της Γερμανία για το τρίτο! Όλα αυτά τα χρόνια η Άνδρος πέρασε από την προσμονή της τουριστικής ανάπτυξης στην αγωνία της τουριστικής διάσωσης.
Στο μακρύ αυτό διάστημα πρωθυπουργοί εναλλάχθηκαν στην χώρα και δήμαρχοι ήρθαν και πέρασαν από την Άνδρο. Μαζί τους πέρασε και η "αιωνιότητα" της ολιγόχρονης εξουσίας τους. Μαζί τους πέρασαν και συνεχίζουν να περνούν λόγια μεγάλα και υποσχέσεις ακόμα μεγαλύτερες.
Εμείς όμως είμαστε ακόμα εδώ γράφοντας και περιγράφοντας τον κόσμο, αλλά και το νησί αυτό που μας χάραξε και το χαράξαμε. Και μαζί μας ζωντανή είναι και η Καΐρειος Βιβλιοθήκη Άνδρου, αυτό το σημαντικό ανδριώτικο δημιούργημα που συνεχίζει αθόρυβα και παραγωγικά την πορεία του μέσα στον χρόνο. Αφήνοντας κάθε καλοκαίρι εκτός της συνεχούς παρουσίας της και από ένα σημάδι της σημαντικής παρουσίας της στην Άνδρο: με τις εκδόσεις της, αλλά και με τις εκθέσεις της. Πολλά τα σημάδια της Καΐρείου όλα αυτά τα χρόνια. Πολλές και οι εκδόσεις της. Αλλά και εξίσου πολλές και οι εκθέσεις της.
Γράφουμε εδώ για την εφετεινή φωτογραφική έκθεση της. Αλλά και συνάμα γραφουμε για να θυμίσουμε και τις προηγούμενες που έγιναν εδώ και τόσα χρόνια. Γράφουμε για την εφετεινή πρόσκληση, αλλά και για τόσε ςπροσκλήσεις και προκλήσεις που μας χάρισε όλα αυτά τα χρόνια η Καΐρειος Βιβλιοθήκη.
Γράφουμε για το εφετεινό κρίσιμο καλοκαίρι, αλλά και για τα τόσα καλοκαίρια που η Καΐρειος Βιβλιοθηκη ήταν εδώ δίπλα μας γραφοντας την δική της ιστορία σε ένα νησί που αγωνίζεται να ξαναβρεί τον δρόμο του σε μια εποχή δύσκολη. Σε ένα νησί που πάλαιψε πολλά χρόνια στα δύσκολα. Σε μια χώρα που έζησε ακόμα περισσότερα χρόνια δύσκολα.
Αν η Ιστορία διδάσκει η ιστορία της Καΐρείου Βιβλιοθήκης διδάσκει πως με την θέληση και το μεράκι κάποιων ανθρώπων γράφττηκε μια μικρά ιστορία. Μια μικρή ιστορία που αποτελεί σημαντική ψηφίδα στη Ιστορία αυτού του νησιού: είναι η ιστορία της Καϊρείου Βιβλιοθήκης.
Αγαπήστε την γιατί είναι κομμάτι της μνήμης και Ιστορίας του νησιού μας. Επισκεφθείτε την αυτής και τις εκθέσεις της γιατί αποτελεί μέρος της κιβωτού της Ιστορίας της Άνδρου. Και μην ξεχνάτε πως σε καιρούς χαλεπούς όπως οι σημερινοί η Ιστορία διδάσκει και αποτελεί αποκούμπι για να παίρνουμε δύναμη.
(Το κείμενο που ακολουθεί γράφτηκε και δημοσιεύτηκε το φθινόπωρο του 2004 στην κυριακάτικη εφημερίδα ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ. Ήταν η πρώτη φορά που έγραψα για την Καΐρειο Βιβλιοθήκη Άνδρου. Και ήταν η ευκαιρία να γνωριστώ με την υπεύθυνη της Βιβλιοθήκης Ειρήνη Δάμπαση, αλλά και εμμέσως με τον αείμνηστο κτήτορα της Δημήτρη Πολεμη, που ασθενούσε τότε. Έκτοτε τα χρόνια πέρασαν, ο Δημήτρης Πολέμης "έφυγε", η εννιάχρονη τότε Μυρτώ μεγάλωσε και σήμερα είναι φοιτήτρια στο πανεπιστήμιο. Τη θέση της στο παιδικό τμήμα της Καΐρείου Βιβλιοθήκης πήρε σήμερα ο δεκάχρονος Οδυσσεάς. Η ζωή συνεχίζεται. Η Καΐρειος Βιβλιοθήκη συνεχίζει να είναι πάντα εδώ.)
Αναφορά στην Καΐρειο Βιβλιοθήκη Άνδρου - εφημερίδα Απογευματινή - Νοέμβριος 2004
"-Tι είναι αυτό το όμορφο κτίριο;
Καθώς στρίβω με το αυτοκίνητο το μάτι της μικρής Μυρτώς πέφτει στο γωνιακό νεοκλασικό κτίριο με το οποίο αρχίζει ο κεντρικός δρόμος της Χώρας στην Άνδρο.
-Είναι η Καΐρειος Βιβλιοθήκη, απαντώ. Για να εισπράξω αμέσως περισσότερα ερωτήματα. Και συνειδητοποιώ πως πολλά από τα παραπάνω ερωτήματα δεν είναι μόνο ενός παιδιού. Αλλά είναι και για πολλούς που ασχολούνται με τα πολιτιστικά μας πράγματα. Άραγε, πόσοι ξέρουν τον σημαντικό Ανδριώτη στοχαστή και αγωνιστή Θεόφιλο Καΐρη για το μεγάλο πνευματικό έργο του; Άραγε πόσοι έχουν ακούσει για την Καΐρειο Βιβλιοθήκη και για την δράση της;
Οι ερωτήσεις και οι απορίες της μικρής κόρης μου με φέρνουν για δεύτερη φορά μετά από χρόνια στη βιβλιοθήκη που φέρνει Έτσι, αν και είχα έρθει στην Άνδρο για δουλειά οι ερωτήσεις της μικρής κόρης μου με φέρνουν για δεύτερη φορά μετά από χρόνια στη βιβλιοθήκη που φέρει το όνομα ενός από τους πλέον σημαντικούς διανοούμενους της επανάστασης του 1821: του Θεόφιλου Καΐρη.
Στη διάρκεια της επίσκεψης είχα την ευκαιρία να έχω μακρά συζήτηση με την διευθύνουσα του ιδρύματος Ειρήνη Δάμπαση, ενώ η Μυρτώ «χάθηκε» με απέραντη ικανοποίηση στην παιδική βιβλιοθήκη. Έτσι, η συζήτηση κράτησε αρκετή ώρα και έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσω την πολυποίκιλη και σημαντική δράση της βιβλιοθήκης, αλλά και το πόσο ψηλά είναι στην Άνδρο το κίνητρο της χορηγίας. Κάπως έτσι έγινε η Άνδρος γνωστή ως το νησί των μουσείων. Καιρός να την γνωρίσουμε και ως το νησί του Θεόφιλου Καΐρη και της βιβλιοθήκης του.
****
Ο Ανδριώτης φιλόσοφος Θεόφιλος Καΐρης το όνομα του οποίου φέρει η βιβλιοθήκη υπήρξε εκ των διδασκάλων του Γένους και προσωπικός φίλος του Αδαμαντίου Κοραή. Ως μέλος της Φιλικής Εταιρείας κήρυξε την επανάσταση στην Άνδρο τον Μάιο του 1821. Το 1836 ίδρυσε ανώτερη σχολή στην Άνδρο που δίδασκε ο ίδιος φιλοσοφία, φιλολογία, μαθηματικά και αστρονομία. Το 1852 δικάστηκε σαν αιρετικός και φυλακίστηκε στις φυλακές της Σύρου όπου και πέθανε τον επόμενο χρόνο (1853).
Όπως περιπετειώδης υπήρξε η ζωή του Θεόφιλου Καΐρη το ίδιο περιπετειώδης υπήρξε και η βιβλιοθήκη την κατέλειπε. Η προσωπική βιβλιοθήκη του άρχισε να σχηματίζεται στην Άνδρο από το 1830 και συνεχίστηκε ο εμπλουτισμός της μέχρι το θάνατό του.
Με τον θάνατο του κατέλειπε μεγάλη συλλογή βιβλίων στον Δήμο Άνδρου που είχε διάφορες περιπέτειες. Το 1929 μεταφέρθηκαν στο Γυμνάσιο του Δήμου και μόλις το 1960 μεταφέρθηκαν σε ειδική αίθουσα του Δήμου Άνδρου που ονομάσθηκε Δημοτική Βιβλιοθήκη. Τέλος, το 1987 δημιουργήθηκε η Καϊρείος Βιβλιοθήκη Άνδρου και στεγάστηκε σε νεοκλασικό κτίριο που δωρίθηκε από την εφοπλιστική οικογένεια Καμπάνη.
Σήμερα η Βιβλιοθήκη αποτελεί ένα σπουδαίο και ζωντανό πνευματικό ίδρυμα της Άνδρου και δικαίως φέρει το όνομα του Θεόφιλου Καΐρη, ο οποίος υπήρξε πρακτικά ο ιδρυτής της. Χρηματικά στηρίζεται σε δωρεές χορηγών και σε βοήθεια κατά καιρούς που λαμβάνει από το Υπουργείο Πολιτισμού. Εκτός των βιβλίων του Θεόφιλου Καΐρη κατέχει και άλλες σπάνιες παλαιές εκδόσεις και δυσεύρετα βιβλία τον οποίων ο αριθμός ξεπερνά τους 50.000 τίτλους. Επίσης περιλαμβάνει χειρόγραφα και εκτενέστατο αρχείο που περιλαμβάνουν άνω των 1000 φακέλων, πολλά από τα οποία αναφέρονται στην πλούσια ναυτιλία της Άνδρου, αλλά και των ειρηνοδικείων της. Ακόμα έχει στην κατοχή της πολλά έργα τέχνης (εικόνες, πίνακες, συλλογή αρχαίων αγγείων και αγαλματιδίων κλπ). Τέλος στη βιβλιοθήκη λειτουργεί και σύγχρονο δανειστικό τμήμα, καθώς και τμήμα παιδικού βιβλίου.
Η μέχρι σήμερα δράση της πολυποίκιλη και εξαιρετικά ενδιαφέρουσα συνεισφέρει όχι μόνο στην τοπική κοινωνία, αλλά και στην ελληνική. Για παράδειγμα εκδίδει αρκετά εξειδικευμένα περιοδικά και δελτία όπως τα «Ανδριακά Χρονικά», το «Πέταλον» και η «Άγκυρα». Όλα παρουσιάζουν σημαντικό ιστορικό υλικό, έρευνες και αναλύσεις, που σχετίζονται με την Άνδρο. Επίσης, έχει εκδώσει 36 επιστημονικές πραγματείες με λαογραφικό, φυσιολατρικό και καλλιτεχνικό περιεχόμενο στη σειρά Ανδριακά μελετήματα. Για παράδειγμα αναφέρουμε τα φυσιολατρικά βιβλία του Γιώργου Σπέη «Θουρίδες και μελισσοκηπία – Η μελισσοκομία στην Άνδρο και τα παράγωγα της» (2003), και των Άννα Πετροχείλου, Κωνσταντίνου Παντούλα, Θεόδωρου Κιτσέλη, «Το Σπήλαιο του Αλαδινού» (2004), καθώς και την καλλιτεχνική μελέτη των Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά και Γιώργου Καραδέδου «Μαρμάρινα Τέμπλα της Άνδρου, (σελ. 288, 2001). Μάλιστα είναι τόσο ενδιαφέρουσες και σημαντικές μερικές μελέτες του ώστε «Τα Ιστιοφόρα της Άνδρου» βραβεύθηκε το 1992 από την Ακαδημία Αθηνών.
Στο εύλογο ερώτημα πως και μπορεί και έχει τόσο μεγάλη εκδοτική παραγωγή η απάντηση είναι απλή: με χορηγίες. Πολλές ανδριώτικες επιφανείς οικογένειες και ιδρύματα συνεισφέρουν στην εκδοτική δραστηριότητα αυτού του ζωντανού κύτταρου που λέγεται Καΐρειος. Και μάλιστα συνεισφέρουν τόσο γενναιόδωρα ώστε η βιβλιοθήκη το 1999 κατάφερε και επεκτάθηκε σε ένα ακόμα εξαιρετικό νεοκλασικό κτίριο το οποίο χρησιμοποιεί για τις εκθέσεις της. Το νέο αυτό κτίριο εγκαινίασε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας το 2002, καθώς μαζί με την έκθεση παλαιών χαρτών της Άνδρου και των Κυκλάδων.
Πολλά είναι τα συνέδρια και τα συμπόσια που έχουν γίνει αυτά τα χρόνια με την βοήθεια ή την ευθύνη της βιβλιοθήκης που αφορούν επιστημονικά και καλλιτεχνικά θέματα. Ανάμεσα τους τα πιο γνωστά είναι αυτά που αφορούν τον Ανδριώτη ποιητή Ανδρέα Εμπειρίκο. Είναι χαρακτηριστικό πως το εφετινό καλοκαίρι (2004) διοργανώθηκε εκεί έκθεση φωτογραφιών του Ανδρέα Εμπειρίκου με πρωτοφανή επιτυχία και εκδόθηκε και σχετικό φωτογραφικό βιβλίο με την χορηγία του Κληροδοτήματος του Ανδριώτη εφοπλιστή Μωραϊτη". - Απογευματινή 2004
