Εν Άνδρω

Σπάνια φωτογραφία: ότι απέμειναν από τα Εμπειρικαίϊκα της Πλακούρας μετά τον βομβαρδισμό των Γερμανών το 1943.

Σαν σήμερα - 27 Απριλίου του 1941 - οι Γερμανοί κατέλαβαν την Αθήνα και ύψωσαν την σημαία με τον αγκυλωτό σταυρό στην Ακρόπολη. Με την επαίσχυντη αυτή πράξη βεβήλωσης ενός μνημείου του παγκόσμιου πολιτισμού, άρχισε ουσιαστικά η περίοδος της Κατοχής στην Ελλάδα. Μια περίοδος με πόνο, διώξεις, νεκρούς και καταστροφές.

Πάνω: οι Γερμανοί ανεβάζουν την σβάστικα στην Ακρόπολη. Κάτω: οι Γερμανοί αξιωματικοί στην Ακρόπολη. Ημερομηνία: 27 Απριλίου 1941... (φωτ. γερμανικά αρχεία).

Λίγες μέρες αργότερα γερμανικά και ιταλικά στρατεύματα έφτασαν στην Άνδρο. Οι Ναζί έστησαν το αρχηγείο τους στην Χώρα, ένα παρατηρητήριο στα υψώματα του Γαυρίου - στην περιοχή «βάρδια» - και φρουρά στην φάρο της Φάσας.

Το υπόλοιπο νησί επιτηρούσε ιταλική δύναμη, από μάλλον αδιάφορους στρατιώτες που επιδίδονται σε «πλιάτσικο» στους μπαξέδες, τα μποστάνια και τα ζωντανά των ορεινών χωριών.

Στην Άνδρο υπήρξε κάποια αντίσταση κατά των κατακτητών; Η απάντηση είναι ναι! Στο Μπατσί συνελήφθηκαν νέοι που έγραψαν συνθήματα στους τοίχους, και στο βόρειο μέρος του νησιού πυροβολήθηκε ένας Γερμανός - από αντάρτες που ήρθαν από την Εύβοια - με αποτέλεσμα να συλληφθούν αθώοι πολίτες ως αντίποινα που γλύτωσαν την βαρεία ποινή την τελευταία στιγμή. Υπήρξαν και μερικοί οργανωμένοι σε αντιστασιακές ομάδες και κυκλοφόρησαν φύλλα παράνομου τύπου.

 

 Τα κατεστραμένα Εμπειρικαίϊκα της Ρίβας σε φωτογραφία του Ανδρέα Εμπειρίκου μετά τον πόλεμο.

Οι Ναζί από την πρώτη στιγμή έβαλαν στο μάτι, τους θησαυρούς των πλούσιων αρχοντόσπιτων. Έκλεψαν ότι βρήκαν και τα μετέφεραν στην Γερμανία. Πίνακες, χρυσά αντικείμενα, έργα τέχνης, κοσμήματα, σπάνια έπιπλα χάθηκαν για πάντα και δεν βρέθηκαν ποτέ.

Στις 23 Σεπτεμβρίου του 1943, οι Γερμανοί για να αναγκάσουν την ιταλική φρουρά να παραδοθεί (η Ιταλία είχε ήδη συνθηκολογήσει) βομβάρδισαν την Χώρα από την θάλασσα. Επίκεντρο του βομβαρδισμού, ήταν τα Εμπειρικαϊκα της Ρίβας, εκεί που σήμερα βρίσκεται το μνημείο του Αφανή Ναύτη και τα Εμπερικαίϊκα της Πλακούρας εκεί που σήμερα είναι το μισοκατεστραμένο Ξενία. 

Τα Εμπειρικαίϊκα της Πλακούρας στις αρχές του 20ου αιώνα πριν την καταστροφή τους  (φωτ. Γερμανικό Ινστιτούτο).

Όλα τα υπέροχα αρχοντικά της οικογένειας Εμπειρίκου, έγιναν συντρίμμια. Τα πιο πολλά κάηκαν μαζί με τους θησαυρούς που περιείχαν, άλλα κατέρρευσαν και όσα έμειναν μισό κατεστραμμένα και κρίθηκαν κατεδαφιστέα. Ένα μεγάλο μέρος της σύγχρονης ιστορίας του νησιού είχε χαθεί.

Όμως διαπράχτηκε από τους Νάζι και ένα μεγαλύτερο έγκλημα εις βάρος της Ιστορίας και του πολιτισμού του τόπου. Μαζί με τα αρχοντικά, λαβώθηκε και το κάστρο. Το κάστρο της Χώρας της Άνδρου, που κτίστηκε από τον Μαρίνο Δάνδολο λίγο μετά την έλευση των Βενετών, το 1205, ήταν από τα πιο σημαντικά κάστρα του Αιγαίου. Σήμερα, αν και παραμένει από τα πιο σημαντικά αξιοθέατα του νησιού, είναι κι αυτό κατεστραμμένο.

Η «μαύρη» εκείνη μέρα για την Άνδρο ολοκληρώθηκε και με την καταστροφή του φάρου Τουρλίτη που αποτελούσε έμβλημα του νησιού. Ο φάρος πρωτολειτούργησε την 1η Ιανουαρίου του 1887 και ήταν καταδιοπτρικός Ε' τάξεως με φωτοβολία 11 ν. μίλια. Ήταν πύργος στρογγυλός ύψους 5 μέτρων. Βρισκόταν επάνω στον ομώνυμο βράχο αριστερά των εισερχομένων στο λιμάνι της Άνδρου. Το 1943 καταστράφηκε από βομβαρδισμό των Γερμανών. Το 1950, στα πλαίσια ανασυγκρότησης του φαρικού δικτύου, λειτούργησε ως αυτόματος ασετιλίνης αλλά σε σιδηρόπλεκτο οβελό επάνω στα ερείπια του παλαιού. Ξανακτίστηκε με δαπάνες της οικογένειας Αλέκου Γουλανδρή το 1994 σχεδόν 100 χρόνια από την ανέγερση του.

"Εν Άνδρω"