Εν Άνδρω

 Του Διαμαντή Μπασαντή

Η πύλη έμοιαζε σαν εικόνα που άνοιγε στον παράδεισο. Μια βαριά σιδερένια έντονα διακοσμημένη πόρτα, διάπλατα ανοιγμένη. Πίσω της ένα απέραντο πράσινο. Με μια ονειρική μικρή λίμνη στη μέση και μερικά διακριτικά σιντριβάνια. Στο βάθος ένα μεγάλο νεοκλασικό μνημείο. Όλα θύμιζαν ένα ονειρικό πάρκο ή μια στιγμή από έναν κόσμο αρμονικό και γαλήνιο,  απαλλαγμένου από τις ματαιότητες και τις μικρότητες που συχνά ζούμε.

Έφτασα ως εκεί με την παρότρυνση του Αλεσάντρο - Ιταλού φίλου από τα χρόνια της νιότης -, ο οποίος έχει βιωματική σχέση με την Ιστορία, καθώς ο πατέρας του υπήρξε ηγετική μορφή των Ιταλών παρτιζάνων κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτός με προέτρεψε ένα βράδυ στη Ρώμη:

• «Να πας να δεις και την σύγχρονη ιστορία της Ιταλίας. Την Ρώμη την ξέρεις. Έχεις έρθει τόσες φορές. Πήγαινε στο Anzio, εκεί που έγινε η μεγάλη απόβαση των Αμερικανών για την κατάληψη της Ρώμης. Πήγαινε στο γειτονικό Nettuno που έχει ένα από τα πλέον εμβληματικά στρατιωτικά κοιμητήρια στον κόσμο. Η Ιταλία έχει και πιο σύγχρονες ιστορίες να σου πει.»

Κάπως έτσι βρέθηκα την μεθεπομένη με τον 15χρόνο Οδυσσέα στην πύλη του αμερικάνικου στρατιωτικού κοιμητηρίου του Nettuno. Ίσως λόγω της ολόλαμπρης μεσογειακής μέρας μια παράξενη αδιέξοδη αίσθηση με κυρίευε και μια ερώτηση τριβέλιζε τη σκέψη:

• Τι γύρευα σε αυτό το μέρος; Τι αναζητούσα να βρω 76 χρόνια μετά τις σκληρές μάχες που έγιναν εδώ τον χειμώνα του 1944; Τι έψαχνα ανάμεσα σε κομμάτια μνήμης που οι περισσότεροι θέλουν να ξεχάσουν; Σε μνήμες που ελάχιστα μεταφέρουμε πια στις νεώτερες γενιές.

Με αυτές τις παράξενες και αντιφατικές σκέψεις πέρασα την πύλη που πάνω της έγραφε διακριτικά «Σικελία-Ρώμη». Στο κοιμητήριο ήταν οι Αμερικάνοι νεκροί από τις δύο μεγάλες συμμαχικές αποβάσεις και τις μάχες που δόθηκαν για την κατάληψη της Σικελίας και της Ρώμης.

Ιστορίες παλιές που οι πολιτικώς ορθοί δεν θέλουν να ξέρουν και οι πολιτικώς λοξοί θέλουν να θυμούνται μονόπλευρα. Λόγω αυτής παράξενης αποστροφής των πρώτων και της εμμονικής ματιάς των δεύτερων χάθηκε εδώ και χρόνια τόσο η ιστορική αντίληψη όσο και η πραγματική αποτύπωση του πολέμου.

Περπάτησα μέχρι το μνημείο. Οι χιλιάδες σταυροί στα άκρα στοιχημένοι, σαν οι νεκροί στρατιώτες να συνέχιζαν την στρατιωτική διάταξη μέχρι σήμερα! Ανάμεσα στους σταυρούς διάσπαρτα και μερικά «άστρα του Δαβίδ». Εβραίοι Αμερικάνοι που έπεσαν κι αυτοί στα πεδία των μαχών.

Δεν είχα κουράγιο να κοιτάξω από κοντά τους σταυρούς. Ήταν η τέταρτη φορά στη ζωή μου σε στρατιωτικό νεκροταφείο.  Η πρώτη στο γερμανικό νεκροταφείο του Μάλεμε. Η δεύτερη στο συμμαχικό νεκροταφείο της Σούδας. Η τρίτη στον Γράμμο. Στο στρατιωτικό νεκροταφείο του εθνικού στρατού. Και η τέταρτη στο αμερικάνικο στρατιωτικό νεκροταφείο στο Nettuno, 3-4 χιλιόμετρα από το Άντζιο και 60 χιλιόμετρα από την Ρώμη.

Το γερμανικό στο Μάλεμε με σόκαρε. Νέοι από 19 μέχρι 24 χρονών. Δεν ήξεραν γιατί χάθηκαν. Το συμμαχικό με συγκίνησε. Νέοι από 30 μέχρι 35 οι περισσότεροι. Αυτοί ήξεραν τι γύρευαν και γιατί. Ασχέτως αν δεν τα κατάφεραν. Στο Νεστόριο, στον Γράμμο, ήταν συγκλονιστικό. Ο άνθος της Ελλάδας. Νέοι από 19 μέχρι 25. Αυτοί από την μια μεριά. Και από την άλλη μεριά τίποτα! Χάθηκαν οι νεκροί και τα ονόματα τους στα βουνά. Ποιος να μάζευε τους ηττημένους σε έναν εμφύλιο σπαραγμό;

Στο αμερικάνικό νεκροταφείο σεβασμός, τάξη, απλότητα και σοβαρότητα. Με μια λέξη εντυπωσιακό και τραγικό. Εντυπωσιακό για το μέγεθος, την σπουδαία αρχιτεκτονική και το συγκινητικό μνημείο. Όμως και συνάμα τραγικό για το απίστευτο πλήθος των σταυρών. Δεκάδες χιλιάδες. Δεν είχα κουράγιο να πλησιάσω και να διαβάσω ονόματα, ηλικίες, πόλεις. Μόνο έναν Τζων, ετών 19, από Νέα Υόρκη, που μου διάβασε έκπληκτος και σοκαρισμένος 15χρόνος Οδυσσέας. Απομακρύνθηκα. Ο μικρός χάθηκε διαβάζοντας ονόματα. Κάποια στιγμή ήρθε και μου είπε:

• Απίστευτο. Μέσος όρος ηλικίας 25 χρόνια. Από 19 μέχρι 34 σχεδόν όλοι…

Τι να πεις; Τι πρόλαβαν κι έζησαν; Σκληρά ερωτήματα κατά κύματα σε ένα τοπίο γαλήνιο και ήρεμο σαν παράδεισος. Και το το μνημείο. Κάτι από Άγνωστο Στρατιώτη στην Ελλάδα, αλλά και κάτι περισσότερο. Όμως στο τέλος και μια παγερή και απρόσωπη ματιά όπως όλα τα κενοτάφια/μνημεία. Στη μέση του μια στρογγυλή κιονοστοιχία και στην άκρη της δύο νέοι στρατιώτες να βαδίζουν άοπλοι και αγκαλιασμένοι προς το επέκεινα. Στα πόδια του συμπλέγματος ένα στεφάνι με κόκκινα λουλούδια. Ότι πιο συγκινητικό.

Δεν άντεξα. Έβγαλα δύο φωτογραφίες και γύρισα να φύγω. Κατηφορίζοντας μια βουβή συγκίνηση. Και θυμήθηκα τους σπουδαίους και αβάστακτα τραγικούς στίχους από το ποίημα «Ελένη» του Γιώργου Σεφέρη:

«...Τόσα κορμιά ριγμένα
στα σαγόνια της θάλασσας στα σαγόνια της γης·
τόσες ψυχές
δοσμένες στις μυλόπετρες, σαν το σιτάρι.
Κι οι ποταμοί φουσκώναν μες στη λάσπη το αίμα
για ένα λινό κυμάτισμα για μια νεφέλη
μιας πεταλούδας τίναγμα το πούπουλο ενός κύκνου
για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη...»

Αναλογίστηκα την τραγική πραγματικότητα του πιο αδυσώπητου πολέμου στην Ιστορία, που έγινε για να ξαναμοιραστεί ο κόσμος και που κατέληξε 76 χρόνια μετά στο απροσδόκητο της σημερινής πραγματικότητας. Λες κι όλα έγιναν "για ένα πουκάμισο αδειανό, για μιαν Ελένη". Ποταμοί αίματος και λάσπης "για μια νεφέλη"! Κατηφόρισα κοιτάζοντας πάλι το επιβλητικό μνημειακό συγκρότημα στο στρατιωτικό νεκροταφείο του Nettuno. Μόλις 3-4 χιλιόμετρα μακριά από το Anzio. Εκεί που  δόθηκαν μερικές από τις αιματηρότερες και πιο αδιέξοδες μάχες του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου...

Στο σημείο αυτό με έβγαλε από τους στοχασμούς ξαφνιάζοντας με το κουδούνισμα του τηλεφώνου. Σκόρπισε το ποίημα και οι σκέψεις. Ήταν ο αγαπητός παπα-Μιχάλης της Θεοσκεπάστου από την Άνδρο. Χαμογέλασα το σήκωσα κι είπα:

• Εδώ που με βρίσκεις μόνο ελληνικά θέλω να μιλήσω. Και μόνο τον παρήγορο λόγο ενός μορφωμένου ιερέα έχω διάθεση να ακούσω. Πήρες την κατάλληλη στιγμή. Κατευθύνομαι φορτισμένος συγκινησιακά προς την έξοδο του αμερικάνικου στρατιωτικού νεκροταφείου στο Άντζιο. Συλλογιέμαι τα ανθρώπινα, τις περιπλοκές της ζωής και την τραγικότητα της Ιστορίας.

Μιλήσαμε ώρα με τον παπα-Μιχάλη. Και καθώς μιλάγαμε περπατούσα ασυναίσθητα προς την θάλασσα. Αναζητούσα στην αλμύρα της μια ανάσα από το συγκινησιακό φορτίο της μέρας, την αδιέξοδη ματιά στα ανθρώπινα και τις βαριές μνήμες ενός αιώνα που άλλαξε τόσες φορές τον ρου της Ιστορίας.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Επιστρέφοντας στην Άνδρο συζήτησα τα παραπάνω με τον φίλο Παντελή. Άρχισε να μου λέει πως ο παππούς του ήταν στην Ελληνική Ορεινή Ταξιαρχία που πολέμησε και μπήκε πρώτη στο Ρίμινι όταν έσπασε η πανίσχυρη Γοτθική Γραμμή των Γερμανών το 1944. Έψαξα και βρήκα φωτογραφίες από το Ρίμινι και την εξιστόρηση της απόβασης στο Άντζιο. Όλα μαζί τα αποθέτω εδώ σαν ιστορικό αποτύπωμα του χθες, αλλά και σαν αναφορά σε όλους όσους έδωσαν τις μεγάλες μάχες και τους έχουμε ξεχάσει, ενώ δεν θα έπρεπε...

22/01/1944: Απόβαση στο Άντζιο! Η συμμετοχή του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού

Αποσπάσματα από το βιβλίο του Αντιναυάρχου ε.α. Αρ. Γιαννόπουλου

Το "Κρήτη" στο Άντζιο

Η απόβαση στο Άντζιο (Anzio) της Ιταλίας έγινε στις 22 Ιανουαρίου 1944. Στην επιχείρηση αυτή του Συμμαχικού Στόλου έλαβαν μέρος τα ελληνικά αντιτορπιλικά «Κρήτη» και «Θεμιστοκλής», καθώς και τα αρματαγωγά «Σάμος», «Λήμνος» και «Χίος». Η απόβαση αυτή έγινε για να πλευροκοπηθεί η γραμμή αντίστασης των Γερμανών, που κρατούσαν σθεναρά στην κεντρική Ιταλία. 

Την πρώτη μέρα της απόβασης, 3.000 οχήματα και 36.500 άνδρες κατέλαβαν ταχύτητα την ακτή σε βάθος 7 μιλίων και πλάτος 15 μιλίων και εγκατέστησαν ένα ισχυρό προγεφύρωμα. Ενισχύσεις κατέφθαναν συνεχώς όλη τη μέρα κι ένας ασφαλής, όσο γίνεται, θαλάσσιος διάδρομος είχε σχηματισθεί σε απόσταση 20 μιλίων από την ακτή, προστατευόμενος από δεκάδες συνοδών πλοίων, με ισχυρό αντιαεροπορικό και ανθυποβρυχιακό οπλισμό.

Η προέλαση προς Ρώμη ανεκόπη... 

Ο Αμερικανός Στρατηγός Λούκας, μετά την αναπάντεχη από πλευρά αιφνιδιασμού και χωρίς απώλειες δημιουργία του προγεφυρώματος, έχασε πολύτιμο χρόνο αναμένοντας τη γραφειοκρατική οργάνωση του προγεφυρώματος για να προχωρήσει προς της Ρώμη. Οι Γερμανοί βρήκαν το χρόνο και ανασυγκροτούνται, καθηλώνουν τους Αγγλοαμερικανούς στις θέσεις τους κι ετοιμάζονται για τη γενική επίθεση με σκοπό να τους πετάξουν στη θάλασσα. Αυτή ήταν η διαταγή του Χίτλερ.

Το ελληνικό εκστρατευτικό σώμα της Ορεινής Ταξιαρχίας στην Ιταλία τον Σεπτέμβριο του 1944

Οι Αμερικανοί υπέδειξαν στο Στρατηγό Λούκας ότι το λιγότερο που είχε να κάνει ήταν να παραιτηθεί για λόγους υγείας. Το σωστότερο, όμως, να αυτοκτονήσει. Δεν έπραξε ούτε το ένα ούτε το άλλο, αλλά δέχθηκε να αντικατασταθεί τέσσερις μέρες μετά την απόβαση στο ‘Αντζιο. Όλα αυτά όμως, έχουν τις επιπτώσεις τους στην έκβαση του αγώνος.

 

Κι έτσι το Άντζιο που προς στιγμήν φάνηκε ότι θα συντόμευε το δρόμο προς το Βερολίνο μέσω Ρώμης μεταβλήθηκε σε αιματηρό πεδίο μαχών του Β’ παγκοσμίου πολέμου. Οι Γερμανοί επιτίθενται λυσσωδώς, ενώ 150 χιλιάδες Αγγλοαμερικανοί, υποστηριζόμενοι από δεκάδες πολεμικών πλοίων και αεροπλάνων, συνωθούνται σε μια έκταση 200 τετραγωνικών χιλιομέτρων γύρω από το ‘Αντζιο.

Ο αγών την 1ην Μαρτίου κατέληξε σε ισοπαλία, αφού δεν μπόρεσαν οι μεν Αμερικανοί να προχωρήσουν, οι δε Γερμανοί να τους πετάξουν στη θάλασσα. Επιγραμματικώς και με χιούμορ ο Τσώρτσιλ γράφει: Στο ‘Αντζιο νομίσαμε ότι βγάλαμε μία τίγρη. Στην πραγματικότητα όμως ήταν μία ξεβρασμένη φάλαινα.