Εν Άνδρω

Του ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΠΑΣΑΝΤΗ

Χώρα Άνδρου, πρωινό Μεγάλης Παρασκευής, Απρίλης 2025

Αυτή η Μεγάλη Εβδομάδα μοιάζει διαφορετική. Μπορεί τα πλοία να έρχονται γεμάτα, όμως το κλίμα είναι λίγο θαμπό. Θες γιατί ο καιρός είναι άλλοτε λίγο ψυχρός, άλλοτε συννεφιασμένος, άλλοτε φωτεινός κι άλλοτε όπως σήμερα χαλαρός. Θες γιατί οι άνθρωποι μοιάζουν φορτωμένοι και μπερδεμένοι. Έφτασε Πάσχα και όλοι μοιάζει να ψάχνονται...

Ένα απόβραδο μιλούσα με έναν νέο άνθρωπο. «Δύσκολα τα πράγματα», σχολίασε. «Φταίει ο καιρός, φταίει η κρίση, αλλά φταίμε κι εμείς. Δυσκολευόμαστε στην Άνδρο να χαμογελάσουμε στον πελάτη. Δυσκολευόμαστε να πούμε την καλή κουβέντα. Τα κάνουμε όλα λίγο σκυθρωπά. Ενώ στα άλλα νησιά είναι πιο  χαρούμενοι. Πιο χαμογελαστοί. Πρέπει να αλλάξουμε. Αν θέλουμε τουρισμό πρέπει να δεχόμαστε τους άλλους με τις διαφορές και τις παραξενιές τους. Αλλά εδώ εμείς δυσκολευόμαστε ακόμα και μεταξύ μας. Πως να δεχτούμε τους άλλους;» Ήταν μια στοχαστική κουβέντα. Καλό σημάδι. Μόνο μέσα από την αυτογνωσία μπορείς να πας μπροστά. Τέλειωσα το πoτό τον καληνύχτισα κι έφυγα.

Την επομένη βρέθηκα με μια φιλική παρέα. Ξαφνικά κάποιος σχολίασε:  «Νομίζω πως δεν μπορούμε να τα βρούμε εύκολα σε κάποιες περιοχές της Άνδρου. Οι άνθρωποι είναι πιο δύσκολοι στις σχέσεις από ότι σε άλλες». Αναλογίστηκα τις διαφορές μας σε αυτό το νησί;

- Στο Γαύριο  και στο Μπατσί ο τουρισμός εδώ και 30 χρόνια άλλαξε τον χαρακτήρα των ανθρώπων και της κοινωνίας. Οι κάποτε εσωστρεφείς αρβανίτες ξανοίχτηκαν να «συναντήσουν» τους ξένους που καταφθάνουν τα καλοκαίρια. Αλλά και οι νέοι κάτοικοι που ήρθαν στην περιοχή κι έφτιαξαν τα παραθεριστικά σπίτια τους (κοντά στο λιμάνι για να μπορούν να πηγαινοέρχονται) επέδρασσαν κι αυτοί. Όλοι μαζί διεύρυναν τους παλιούς παραδοσιακούς δεσμούς και άλλαξαν τους ρυθμούς της κοινωνίας και του χώρου. Η παλιά περίκλειστη κοινωνία χάθηκε. Στη θέση της δεν υπάρχει ακόμα κάτι κοινωνικά σταθερό. Εκτός αν θεωρήσουμε ως σταθερά το κέρδος…

- Στο κάποτε απομονωμένο Κόρθι οι περισσότεροι  έφυγαν. Άδειασαν τα χωριά. Η αγροτική κοινωνία φθίνει. Η ανάγκη έκανε του Κορθιανούς να πάνε μακριά. Αλλά η αγάπη για τον τόπο τους έκανε να επιστρέφουν συνεχώς. Και όπως συμβαίνει στους μικρούς και κλειστούς τόπους οι κάτοικοι είναι δεμένοι μεταξύ τους. Αλλά και λίγο δύσπιστοι με τους πιο πέρα στο νησί. Αυτό βοηθά την μεταξύ τους επικοινωνία. Αλλά δεν βοηθά την επικοινωνία με τους άλλους.

- Στην περιοχή της Χώρας όλα άλλαξαν. Κάποτε η πόλη ταξίδεψε με τη ναυτιλία μακριά. Οι αντιθέσεις που δημιουργήθηκαν με τις άλλες περιοχές ήταν μεγάλες. Όμως, εδώ και δεκαετίες η ναυτιλία, όπως και η αστική τάξη, που αυτή δημιούργησε, δεν μένουν πια εδώ.  Έχουν αλλάξει έδρα. Ελάχιστοι από τους παλιούς αστούς και τις παλιές ναυτικές οικογένειες έρχονται στο νησί. Μόνο το καλοκαίρι για μερικές μέρες. Χάθηκαν οι παλιές αντιθέσεις. Έμεινε μια ανάμνηση σε μερικούς. Κάποιοι προσπαθούν να διατηρήσουν μια επίπλαστη επιφάνεια αστικότητας. Όμως η ζωή σήμερα είναι διαφορετική. Η Χώρα όσο πάει χάνει κινούμενη μεταξύ μιας προ πολλού παρελθούσης αστικότητας και μιας μικροαστικής καθημερινότητας.

Ότι απομένει είναι τα  κληροδότημα, τα μουσεία κι ο απόηχος μιας αστικής Άνδρου που έσβησε. Υπάρχει βεβαίως η Καΐρειος, τα ιδρύματα και οι εκθέσεις. Αλλά έχει χαθεί εκείνο που τα καθόριζε. Ατυχώς, τα μεγάλα έσβησαν κι έμεινε η μανιέρα! Η παλιά σοβαρότητα αντικαταστάθηκε από την σοβαροφάνεια. Η παλιά οικονομική και κοινωνική συγκρότηση δεν υπάρχει και ακόμα δεν διαμορφώθηκε μια νέα.

Άνδρος, Γερακώνες, πρωινό Μ. Παρασκευής, Απρίλης 2025

Μιλούσα ένα βράδι με μερικούς. Είχαν απόψεις για όλα και για τους άλλους. Το αξιοπερίεργο όμως ήταν πως δεν είχαν επεξεργαστεί καμία άποψη. Απλώς πρόβαλαν απόψεις σα να τις είχαν βρει στον δρόμο. Σα να έσκυψαν και τις μάζεψαν.

Δύσκολο να καταλάβουν πως οι απόψεις πρέπει να είναι η κατάληξη διαδρομών γνώσης, πείρας, παιδείας, μέσα στον χρόνο. Αδύνατον να καταλάβουν πως προηγείται των απόψεων η αυτογνωσία και η ενδελεχής παρατήρηση. Ότι ήθελε σκέψη τους κούραζε. Προτιμούσαν εύκολες ρετσέτες και απόψεις φαστ-φουντ...

Ας μην απορούμε λοιπόν γιατί η Άνδρος χωρισμένη στα τρία πελαγοδρομεί χωρίς να αποφασίζει που θέλει να πάει. Παραμένει μετέωρη. Μια κοινωνία απολίτικη, απόσυρσης, απόρριψης του διαφορετικού και του νέου. Μια κοινωνία ολοένα και μεγαλύτερων ηλικιών, που όλα μετατρέπονται σε «προσωπικά». "Προσωπικές" χαρακτηρίζονται και οι όποιες προσπάθειες ή πρωτοβουλίες για το πως θα εξελιχθεί το νησί. Κάπως έτσι χάνονται στα ρηχά του "προσωπικού" η όποια αξιολόγηση και το μέτρο...

Μιλώντας με ορισμένους διαπίστωσα πως θεωρούν ένα π.χ. καλογραμμένο και επεξεργασμένο κείμενο σαν αποτέλεσμα της τύχης, της στιγμής ή έστω κάποιου "ταλέντου". Δεν μπορούν να δουν πίσω από το κείμενο το καταστάλαγμα της εμπειρίας και της συσσωρευμένης γνώσης. Δεν μπορούν να δουν την επίπονη δουλειά ως αξιοποίηση του ταλέντου για να φτάσεις σε ένα καλό αποτέλεσμα.

Δύσκολο να εξηγήσεις σε ανθρώπους που αυτοσχεδιάζουν στο facebook πως δεν αρκούν οι "απόψεις". Δεν αρκεί η ευκολία του να αραδιάζουν λέξεις, φράσεις, περιγραφές, αλλά χρειάζεται προσπάθεια για να κατανοήσεις τις πληροφορίες, να τις συνθέσεις για να φτάσεις στην γνώση. Έτσι, μιλάνε όλοι τριγύρω για "ιστορία" και για "πολιτισμό", ενώ αγνοούν και τα δύο. Κι ας είναι και τα δύο το σπουδαιότερα προϊόντα προς εξαγωγή του νησιού. Αλλά πως να εξάγεις αυτό που δεν ξέρεις;

Έτσι κάνουν "καριέρα" στο facebook οι φωνασκούντες και οι υβρίζοντες, οι κοροϊδευόντες και οι αφορίζοντες. Με τις εξαπλουστευμένες και τις "ξεκούραστες" απόψεις, που δεν χρειάστηκε ποτέ να αποδείξουν τίποτα. Επιχειρούν με την άγνοια τους να "διδάξουν" αυτά που δεν έμαθαν και που δεν ξέρουν. Και μιλάνε και γράφουν χωρίς στο τέλος να μένει τίποτα.

Κάπως έτσι φτάσαμε με τις τόσες αβασάνιστες «απόψεις» να ταξιδεύουμε, όλοι μαζί και χώρια, χωρίς μπούσουλα, και... χωρίς άποψη! Και βεβαίως κάπως έτσι δυσκολευόμαστε να ξεκολλήσουμε ως κοινωνία από το χθες και να μετακινηθούμε προς ένα κάποιο αύριο. Και κάπως έτσι η κοινωνία και ο τόπος καταλήγουν να μην επιτυγχάνουν κι αφήνουν τα χρόνια να περνούν. Και πάντα στο τέλος φταίνε... οι "άλλοι"! Φταίνε... οι "μεγάλοι"! Ωραία που τα έλεγε - πριν ένα σχεδόν αιώνα - εκείνος ο γέρο ποιητής όταν έγραφε στους ΜΟΙΡΑΙΟΥΣ: "Φταίει το ζαβό το ριζικό μας!/ Φταίει ο Θεός που μας μισεί!/ Φταίει το κεφάλι το κακό μας!..."