Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

 "Η ψυχή της Κρήτης είναι τα βουνά της", έλεγε ο κρητικός παπά-Μανώλης, στο Συνετί. Το επανέλαβε και στο τηλέφωνο, καθώς ανέβαινα για τα Ανώγεια. Το έλεγε και πριν χρόνια και ο φίλος Ολύμπιος από τον Αξό. Έτσι με το που έφτασα - με το Superferry - στην ανεξάντλητη Κρήτη έκανα στροφή κι άρχισα να ανεβαίνω προς τον Ψηλορείτη...

ΖΑΡΟΣ

 Πρώτη στάση ο κατάφυτος ο Ζαρός στους πρόποδες του πιο ψηλού βουνού της Κρήτης. Εκεί που σμίγει η πέτρα με τα δέντρα εκεί και οι πηγές του Ζαρού. Εκεί και οι πηγές για το ομώνυμο νερό. Στα 400 μέτρα υψόμετρο είναι η όμορφη τεχνητή λίμνη του Ζαρού. Το νερό που βγάζουν οι παραδίπλα πηγές πολύ. Σε δύσκολες χρονιές βγάζουν 400 κυβικά νερό την ώρα. Σε καλές χρονιές 750 κυβικά την ώρα. Εφέτος ήταν μια καλή υδρολογικά χρονιά. Η λίμνη γεμάτη νερό και εκατοντάδες Κυπρίνους. Σπεσιαλιτέ της περιοχής οι... πέστροφες! Τις εκτρέφουν λίγο πιο πέρα. Με το νερό αρδεύουν και την πεδιάδα της Μεσαράς και εμφιαλώνουν το γνωστό νερό "Ζαρός"...

ΑΝΩΓΕΙΑ

Δεύτερη στάση τα Ανώγεια. Ανηφορίζοντας το πέτρινο φαράγγι βρίσκεσαι σ' ένα τοπίο εντυπωσιακό. Τραχύ. Άγριο. Σε προϊδεάζει ανάλογα. Μετά το τοπίο πρασινίζει και πάλι.. 

 Πρώτη εικόνα φτάνοντας στα Ανώγεια ένα μεγάλο γκράφιτι με τον Νίκο Ξυλούρη και μερικούς στίχους του Γιάννη Ρίτσου από το "Καπνισμένο Τσουκάλι": εμείς αδερφές δεν τραγουδάμε για να ξεχωρίσουμε από τον κόσμο εμείς τραγουδάμε για να σμίξουμε τον κόσμο...

 Όλες οι ταβέρνες εδώ σερβίρουν το παραδοσιακό "αντικρυστό" (αρνί ή κατσίκι). Και όλες διακοσμημένες με τον λυράρη και τραγουδιστή των Ανωγείων και της Κρήτης, το Νϊκο Ξυλούρη, που "έφυγε" πρόωρα κι άφησε πίσω του έναν μύθο και τον Ψαραντώνη...

 Στην κεντρική πλατεία του Πέρα Χωριού ("εκεί που ζουν οι αετοί" είπε ένας νέος που ρωτήσαμε) μνημείο το σπίτι του Ξυλούρη να θυμίζει το πέρασμα του από αυτόν τον τόπο και την Ελλάδα που τραγούδησε κάποτε...

 

 Οι κάτοικοι πίνουν τον καφέ και συζητάνε τα τρέχοντα. Η φιλοξενία ακόμα και σήμερα την εποχή του άκρατου καταναλωτισμού παροιμιώδης: "κάτσε φάε-πιές κι αν έχεις πλήρωσε! Αν δεν έχεις δεν πειράζει! Την άλλη φορά που θα ξανάρθεις"! Αυτό είπε ταβερνιάρης όταν ζητήσαμε να πληρώσουμε με κάρτα! Όταν πήγαμε και πήραμε χρήματα από το ΑΤΜ δήλωσε: "μα δεν βαρέθηκες να πας ένα χιλιόμετρο δρόμο για να πληρώσεις!!!" Αυτούς τους ανθρώπους δεν τους βρίσκεις πουθενά αλλού. Παρά μόνο στην Κρήτη...

 Όπως δεν βρίσκεις πουθενά αλλού εύκολα αυτό το ιστορικό αγγλικό Triumph! Περιποιημένο. Πλυμένο. Σινιαρισμένο! Του κουτιού. Κι ας είναι πάνω από μισό αιώνα αμάξι. 

 Όπως δεν βρίσκεις πουθενά αλλού και το θρυλικό γαλλικό DCV του Λουδοβίκου των Ανωγείων με το οποίο διαφημίζει τα Υακίνθεια που επιμελείται στο τέλος Ιουλίου. 

 Ανώγεια Κρήτης: άνθρωποι υπέροχοι κοντά στις κορφές του Θεού...

 Άνθρωποι προκομμένοι. Καμιά στάλα νερού δεν πάει χαμένη εδώ πάνω σκέφτεσαι καθώς βλέπεις την λιμνοδεξαμενή που μαζεύει το νερό της βροχής και του χιονιού για το μακρύ καλοκαίρι του Θεού που πάντα ακολουθεί...

ΝΙΔΑ & ΙΔΑΙΟΝ ΑΝΤΡΟ

 Όσο πιο ψηλά ανηφορίζεις τραβώντας για το οροπέδιο της Νίδας και το Ιδαίο Άντρο τόσο πιο πολλά "όζα" (ζώα) βλέπεις. Όπως αυτά τα ξαφνιασμένα γίδια που σε κοιτάνε απορημένα: "που βρέθηκαν τούτοι εδώ πάνω" αναρωτιούνται... 

 

 Σε όλη την διαδρομή δεν υπάρχει ταμπέλα ή πινακίδα που να μην είναι πυροβολημένη!  Από τις Γωνιές μέχρι τα Ανώγεια και από εκεί μέχρι την κορυφή του Ψηλορείτη όλες οι πινακίδες διάτρητες. Στις περισσότερες δεν φαίνεται πια η ένδειξη. Κάτι ήθελαν να πουν, αλλά πέθανε! Σε ξαφνιάζουν κάτι πολύ μεγάλες τρύπες. "Από τι να έγιναν αυτές; Από οπλοπολυβόλο;" Το πιο παράξενο είναι πως μερικές παρά το ότι λείπουν κομμάτια ολόκληρα κάτι ακόμα λένε που δεν το βλέπεις πουθενά...  

 Και τα εντυπωσιακά "Μιτάτα". Οι πέτρινες καλύβες των βοσκών που διατηρούν χειμώνα καλοκαίρι την θερμοκρασία σταθερή στο εσωτερικό τους. Η αρχιτεκτονική των βουνών της Κρήτης...

 

 Οροπέδιο Νίδας. Ένα από τα μεγαλύτερα της Κρήτης σε ύψος 1450 μέτρα. Η καρδιά του Ψηλορείτη, όπως λένε. Τα πρόβατα κατά εκατοντάδες βόσκουν μες το κατακαλόκαιρο...  

 Οι τριγύρω κορυφές πέτρινες, άγριες κι επιβλητικές είναι χιονισμένες συχνά ως τις αρχές του καλοκαιριού. Ένα ξεχωριστό τραχύ τοπίο. Το όνομα του οροπεδίου προέρχεται από τις λέξεις «Στην Ίδα», που σημαίνει «στον Ψηλορείτη». Τοπίο απόκοσμο. Μυστικιστικό. Τοπίο που ενέπνευσε θεούς και θνητούς στην μυθολογία και στην ιστορία. Στο άδειο ξεχασμένο πάρκινγκ κοντά στο Ιδαίον Άντρο - όπου καταλήγει ένας κακοτράχαλος χωματόδρομος χιλίων μέτρων - το μοναδικό αυτοκίνητο που κατάφερε και σκαρφάλωσε μέχρι εκεί. Όλοι οι ξένοι τουρίστες έφταναν με τα πόδια...

 Το σπήλαιο Ιδαίο Αντρο στα 1500 μέτρα στον Ψηλορείτη, το ψηλότερο βουνό στην Κρήτη που φτάνει τα 2456 μέτρα. Στο Ιδαίο Άντρο γεννήθηκε και ανατράφηκε ο Δίας. Το σπήλαιο έχει ανασκαφεί αρκετές φορές. Μια από αυτές άφησε πίσω της τις μικρές ράγες με το βαγονέτο. 

 Η λατρεία του Δία ξεκίνησε εδώ από τα Μινωικά χρόνια. Ο ίδιος ο Μίνωας ερχόταν εδώ να τιμήσει κάθε 9 χρόνια τον θεό της βλάστησης, που την θέση του πήρε λίγο αργότερα ο Κρηταγενής Δίας. 

 Αφήνουμε το Ιδαίο Άντρο και βάζουμε πλώρη για το αστεροσκοπείο του Πανεπιστημίου Κρήτης σε μια πέτρινη κορφή στα 1750 μέτρα υψόμετρο. Τοπίο εξωγήινο. Πέτρινο. Σκληρό. Απότομο. Σαν από άλλο πλανήτη. Κάτι σαν μικρό Πάλομαρ στα άγρια κρητικά βουνά.  

Ο δρόμος απίστευτος. Πέτρινος. Απότομος. Άσφαλτος που κατά διαστήματα έχει διαλύσει το χιόνι. Νεκρή φύση; Όχι. Ακόμα κι εκεί βρίσκεις κατσίκια. Παντού βρίσκεις κατσίκια στην Κρήτη. Ακόμα και στην κορφή του Ψηλορείτη. Το πως ζουν το ξέρουν αυτά και ο θεός της Κρήτης...

 Η Ίδη ή Ψηλορείτης έχει το προνόμιο να βλέπει τον ήλιο πριν την ανατολή. Αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι αστρονόμοι του πανεπιστημίου Κρήτης κι έφτιαξαν το αστεροσκοπείο τους στα 1750 μέτρα υψόμετρο. Εκεί που η ατμόσφαιρα είναι καθαρή και όπως μπορεί κάποιος να δει φαίνεται σχεδόν όλη την Κρήτη, οι Νότιες Κυκλάδες και μερικές φορές μέχρι και ο Ταΰγετος στην Πελοπόννησο. Εκεί ψηλά στο μπαλκόνι του θεού οι αστρονόμοι παρατηρούν τα ουράνια φαινόμενα τις μεγάλες ξάστερες καλοκαιρινές νύχτες...