Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

 

«Είμαι του ήλιου η θυγατέρα/ Η πιο απ’ όλες χαϊδευτή/ Χρόνια η αγάπη του πατέρα/ Σ΄αυτό τον κόσμο με κρατεί…/ Είμ’ η ελιά η τιμημένη…» Κωστής Παλαμάς (φωτ. Εν Άνδρω).

Η ελιά, ένα από τα πιο αγαπημένα δέντρα της Ελλάδος: από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα. Η ελιά και το λάδι: δύο από τις πιο σημαντικά διαχρονικά προϊόντα της Ελλάδας. Μια από τις σπουδαιότερες τροφές στον κόσμο. Η βάση της μεσογειακής διατροφής που δίνει καλή υγεία και μακροζωία. Η ελιά και το λάδι της: ένα από τα σημαντικά γεωργικά προϊόντα της Άνδρου.

 

"Τότε κάθισαν στης ιερής ελιάς τη ρίζα οι δύο τους…. η ελιά στο σπίτι, η ελιά στο συζυγικό κρεβάτι. Η ελιά παντού." Ομήρου Οδύσσεια, 5^η ραψωδία (φωτ. Εν Άνδρω). 

Μέχρι σήμερα η ελαιοπαραγωγή στην Άνδρο ήταν σε βιοτεχνικό επίπεδο. Μικρές γεωργικές καλλιέργειες οικογενειακού χαρακτήρα καλλιεργούσαν ελιές για το λάδι της χρονιάς. Τα ελαιοτριβεία μικρά και παλαιού τύπου έβγαζαν το λάδι και κρατούσαν ένα ποσοστό για να το πουλήσουν να βγάλουν τα έξοδα και ένα κέρδος για να ζήσουν οι ιδιοκτήτες. Με τον τρόπο αυτό δεν υπήρξε κίνητρο για συστηματική καλλιέργεια και πάρα πολλά ελαιόδεντρα στο νησί όταν βελτιώθηκε το εισόδημα εγκαταλείφθηκαν. Λάδι Άνδρου τυποποιημένο στην αγορά του νησιού δεν υπήρχε.

 

 Ο Γιώργος Κάρλος μπροστά στα δοχεία αποθήκευσης λαδιού στο ελαιοτριβείο του (φωτ. Εν Άνδρω).

Εδώ και αρκετά ένας νέο άνθρωπος, ο Γιώργος Κάρλος, λογιστής το επάγγελμα, κληρονόμος ενός μικρού παλαιού ελαιοτριβείου στο Βαρίδι (το είχε φτιάξει ο πατέρας του, που ήταν και παπάς, το 19980) έβαλε εμπρός για να φτιάξει στην Άνδρο ένα σύγχρονο ελαιοτριβείο και να φτάσει μέχρι την τυποποίηση του ανδριώτικου λαδιού, που λόγω κλίματος είναι πολύ καλής ποιότητας.

Οι δύο παραγωγοί ποζάρουν γελαστοί. Έχουν φέρει τις ελιές τους για να βγάλουν λάδι της χρονιάς. Μόλις έριξαν τις ελιές στον χώρο απ' όπου θα τις πάρει η ταινία για επεξεργασία (φωτ. Εν Άνδρω).

Ξεκινά η διαδικασία η ταινία παίρνει τις ελιές και τις ανεβάζει στα μηχανήματα για να αρχίσει η επεξεργασία 

Ως λογιστής κάθισε και τα έβαλε κάτω. Μελέτησε τις παραγωγικές δυνατότητες του νησιού σε ελιές. Και άρχισε σιγά-σιγά να ξετυλίγει το σχέδιο του. Αγόρασε οικόπεδο και κτίριο στην περιοχή του Ζαγανιάρη. Στην μελέτη που είχε κάνει είχε δει πως τα κύρια μέρη του νησιού που έχουν ελαιώνες ήταν στο Κόρθι και σε όλα σχεδόν τα χωριά του και η Χώρα κυρίως τα γύρω ημιορεινά χωριά της. Στην Κεντρική Άνδρο υπάρχουν ελαιόδεντρα κυρίως στο Απροβάτου και στην Παλαιόπολη. Στην Βόρεια Άνδρο τα ελαιόδεντρα είναι σχετικά λίγα και η ελαιοπαραγωγή είναι μικρή.

 

Ελαιώνες υπάρχουν στην περιοχή του Κορθίου, στην περιοχή του Πιτρφού και των Πέρα Χωριών και στην περιοχή του Απροβάτου και της Παλαιόπολης. Εδώ ελιές στην περιοχή του Μέσα Ρωγού στο Κόρθι (φωτ. Εν Άνδρω).

Το νησί έχει μια παραγωγή σήμερα γύρω στους 250-300 τόνους λάδι στις καλές χρονιές και γύρω στους 50-80 τόνους στις κακές χρονιές. Με αυτά τα δεδομένα η δουλειά σε ένα ελαιοτριβείο είναι από δύο μήνες τις καλές χρονιές μέχρι 20 εργάσιμες μέρες τις κακές χρονιές.

Άλλη μια εικόνα με ελιές στον Μέσα Ρωγό στο Κόρθι (φωτ. Εν Άνδρω).

Σήμερα το νησί έχει 5 ελαιοτριβεία όλων των τύπων. Στο Βαρίδι και στο  Άνω Γαύριο που καλύπτουν την τοπική οικογενειακή ελαιοπαραγωγή των χωριών της Βόρειας Άνδρου. Στο Απροβάτου που καλύπτει τις ανάγκες της τοπικής παραγωγής από το Μπατσί μέχρι την Παλαιόπολη. Στου Ζαγανιάρη που καλύπτει την περιοχή της Χώρας και μεγάλο μέρος του Κορθίου. Και ένα στις Χώνες που είναι κοντά στα κορθιανά χωριά από το Ρωγό μέχρι το Κοχύλου.

Το σύγχρονο ελαιοτριβείο στου Ζαγανιάρη. Διακρίνονται στο βάθος  δεξιά τα δοχεία μάλαξης του πολτού της ελιάς (φωτ. Εν Άνδρω).

Με βάση την παραπάνω χαρτογράφηση του νησιού που έκανε ο Γ. Κάρλος έστησε την επιχείρηση του που βασίζεται αποκλειστικά στη γη της Άνδρου και σε ένα από τα πλέον βασικά προϊόντα διατροφής, το λάδι, στον Ζαγανιαρη. Μόλις λίγα χιλιόμετρα μακριά από το μεσαιωνικό λιοτρίβι που διέσωσε και μετέτρεψε σε εξαιρετικό μουσείο της ελιάς ο Δημήτρης Χέλμης. Τυχαίο που το αρχαιότερο διασωζόμενο ως μουσείο λιοτρίβι της Άνδρου είναι στον Πιτροφό και το πλέον σύγχρονο βιομηχανικού τύπου ελαιοτριβείο είναι στου Ζαγανιάρη; Δεν νομίζω…

Πάνω το μηχάνημα φυγοκέντρισης που διαχωρίζει το νερό από το λάδι. Κάτω τα φίλτρα που διαχωρίζουν όλα τα άλλα συστατικά και στο τέλος δίνουν καθαρό λάδι (φωτ. Εν Άνδρω).

Ο Γ. Κάρλος ξεκίνησε στου Ζαγανιάρη το 1998. Άρχισε σταδιακά να εξοπλίζει με σύγχρονα μηχανήματα το ελαιοτριβείο. Μόνο τα μηχανήματα ήταν μια επένδυση της τάξεως των 500.000 ευρώ! Μπήκε και σε ένα ευρωπαϊκό πρόγραμμα και πήρε 150.000 ευρώ το 2010. Υπολογίζει να αποσβέσει την επένδυση σε 4-5 χρόνια. Έχει 1600 μικροπαραγωγούς πελάτες. Ανάμεσα τους μερικοί από την μεριά του Κορθίου έχουν σημαντικές εκτάσεις με λιόδεντρα. Το ζήτημα είναι, όπως μας τονίζει, η καλλιέργεια των δέντρων σην Άνδρο...

Πάνω το λάδι μπαίνει στα δοχεία των παραγωγών. Κάτω ζυγίζεται για να πάρει το 12% το ελαιοτριβείο (φωτ. Εν Άνδρω).  

 Όμως δεν σταμάτησε εκεί. Μετά 4-5 χρόνια σύγχρονης λειτουργίας ξεκινά από εφέτος τυποποίηση λαδιού με σκοπό την διάθεση του στην αγορά της Άνδρου. Ήδη έχουν εκδηλώσει ενδιαφέρον πολλοί έμποροι, ταβέρνες, ξενοδοχεία κλπ. Τα νέα μηχανήματα που προσέθεσε είναι της τάξεως των 100.000 ευρώ.

Τα μηχανήματα τυποποίησης. Θα ξεκινήσουν να δουλεύουν σε λίγες μέρες για πρώτη φορά (φωτ. Εν Άνδρω).

Όπως εξήγησε στόχος είναι η τυποποίηση 100 περίπου τόνων λαδιού τις καλές χρονιές. Αυτές αναλύονται σε 1.800 δοχεία 17 λιτρών, 4.000 δοχεία των 5 λιτρών και 50.000 δοχεία του ενός λίτρου. Παρά το γεγονός πως η εφετινή χρονιά είναι από τις κακές σχεδιάζει να ξεκινήσει σε 20-30 μέρες την τυποποίηση.

 

Όταν οι ελιές δεν κλαδέυονται, δεν βοηθούνται, δεν παράγουν μεγάλη ποσότητα λαδιού. Και το πρόβλημα στην Άνδρο είναι ότι στις περισσότερες περιπτώσεις έχει εγκαταληφθεί η καλλιέργεια και έτσι η ποσότητα λαδιού είναι μικρή.φωτ. Εν Άνδρω).

Με την τυποποίηση στοχεύει στην κάλυψη της εσωτερικής αγοράς της Άνδρου με καλής ποιότητας ελαιολάδου και συνάμα να δώσει κίνητρο μέσω του κέρδους στους αγρότες ή στους έχοντες ελαιόδεντρα να καλλιεργήσουν τα δέντρα τους. Γιατί μέχρι τώρα πολλοί λίγοι τα καλλιεργούν. Οι περισσότεροι απλώς μαζεύουν τις ελιές από τα δέντρα. Όμως χωρίς καλλιέργεια το δέντρο δίνει μικρή παραγωγή. Άρα η τυποποίηση θα αυξήσει το κέρδος και θα οδηγήσει στην αξιοποίηση των υπαρχόντων δέντρων και της γης της Άνδρου που έχει εγκαταλειφθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό. 

 

Ο Ερμής της Άνδρου

Το όνομα της ετικέτας του Γ. Κάρλου θα είναι «ΕΠΑΓΡΙΣ», που είναι η αρχαίο επίθετο αναφερόμενο στην Άνδρο. Σήμα του προτίθεται να είναι ο περίφημος Ερμής της Άνδρου, έργο των ελληνιστικών χρόνων. Στόχος του να περάσει με την τυποποίηση του λαδιού από την βιοτεχνική στη βιομηχανική διάσταση η ελαιοπαραγωγή στην Άνδρο. Και με τα οικονομικά κίνητρα που θα υπάρξουν να συμβάλει στην καλύτερη καλλιέργεια των ελαιοδέντρων στο νησί μας…

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Στα πλαίσια αφιερωμάτων του Εν Άνδρω στην γη της Άνδρου και στην παραγωγή τοπικών αγροτικών προϊόντων ετοιμάσαμε ένα αφιέρωμα σε δύο μέρη. Το πρώτο δημοσιεύεται σήμερα και αναφέρεται στην ελαιοπαραγωγή της Άνδρου σήμερα. Το δεύτερο θα δημοσιευτεί σε λίγες μέρες και θα εξιστορεί την ελαιοπαραγωγή της Άνδρου κατά τον 19^ο και τον 20^ο αιώνα. Με το πρώτο γνωρίζουμε την γη της Άνδρου σήμερα. Με το δεύτερο ανιχνεύουμε το χτες και την ζωή στο νησί μας.