Εν Άνδρω

Της Δανάης Μπασαντή

Γυναικεία μορφή. Νάξος 2400 π.Χ. Πουλήθηκε σε διεθνή δημοπρασία στη Νέα Υόρκη το 2010 για 17 εκατ. δολάρια!

Ένα Κυκλαδικό ειδώλιο που πωλείται σήμερα από ένα μεγάλο οίκο του εξωτερικού σε μια διεθνή δημοπρασία μοιάζει τόσο σιωπηλό μέσα στην γυάλινη προθήκη του. Το ταξίδι που έκανε μέχρι να φτάσει εκεί είναι άγνωστο. Δεν μπορεί να μας το πει. Τις περισσότερες φορές η προέλευση του αγνοείται. Και τα μόνα στοιχεία που γνωρίζουμε γι’ αυτό είναι όσα παρατηρούμε από την εξωτερική του εμφάνιση.

Όλοι το θαυμάζουν ως έργο τέχνης. Όμως τι πληροφορίες έχουμε για την ιστορία του; Πως μπορούμε να το συνδέσουμε με τον τόπο του και με το τοπίο του; Πως μπορούμε να το συνδέσουμε με τους ανθρώπους που το έφτιαξαν ή με τους ανθρώπους που ζουν στον τόπο που φτιάχτηκε;

"Ο αρπιστής της Κέρου", 2500 π.Χ. - Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Αθήνα

Οι διεθνείς δημοπρασίες αρχαιοτήτων όμως δεν πουλούν πάντα αυθεντικά έργα τέχνης. Πωλούν και κίβδηλα. Το ξέφρενο εμπόριο που έχει να κάνει με την άνοδο της τιμής αυτών των μοναδικών έργων τέχνης έχει οδηγήσει και στην αντιγραφή τους. Από όλες τις αρχαιότητες τα Κυκλαδικά ειδώλια είναι τα πλέον εύκολα αντιγράψιμα καλλιτεχνήματα της αρχαιότητας λόγω της καλλιτεχνικής λιτότητας τους. Μια μαρμάρινη αντιγραφή ενός εξ αυτών χρειάζεται περίπου 18 ώρες!

Το εξαιρετικό ντοκιμαντέρ του σκηνοθέτη Ανδρέα Αποστολίδη, «ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ», μας παρουσιάζει τον τρόπο που λειτουργεί το παράνομο εμπόριο ελληνικών αρχαιοτήτων από τον 19o αιώνα έως σήμερα, με έμφαση στις δυο τελευταίες δεκαετίες.

Το ντοκιμαντέρ είναι αποτέλεσμα πέντε χρόνων έρευνας από τους Ανδρέα Αποστολίδη και Νικόλα Ζηργάνο. Γυρίστηκε σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, στην Αγγλία, τη Νέα Υόρκη, την Ιταλία, τη Γενεύη, το Ισραήλ και τη Γερμανία. Ήταν μια συμπαραγωγή του Γιάννη Κασπίρη, του Ελληνικού Κέντρου Κινηματογράφου και της Ε.Ρ.Τ. που ολοκληρώθηκε το 2005.

Μέσα από τις συνεντεύξεις αναπτύσσονται απόψεις ανθρώπων που διαδραμάτισαν σημαντικούς ρόλους στο εμπόριο αρχαιοτήτων. Μιλούν συλλέκτες με σπάνιες και μεγάλες συλλογές, ο πρώην διευθυντής του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης ThomasHoving, αρχαιολόγοι έλληνες και ξένοι, πωλητές αρχαίων από γνωστούς οίκους του εξωτερικού. Όλοι αυτοί φωτίζουν από την δική τους σκοπιά ο καθένας το θέμα.

Ενδιαφέρουσα είναι η αντιπαράθεση των απόψεων και της στάσης τους απέναντι σε περιπτώσεις αρχαιοκαπηλίας. Κάπως έτσι αρχαιοπώλες, συλλέκτες, δημοπρασίες και μουσεία μοιάζει να μπλέκονται μέσα σ’ ένα κύκλωμα που στήνεται γύρω από αντικείμενα που είναι μάρτυρες πολιτισμού και ιστορίας με στόχο το κέρδος.

Τα ευρήματα της αρχαιολογικής έρευνας από την στιγμή που ανακαλύπτονται μέχρι να μπουν στους εκθεσιακούς χώρους ενός μουσείου περνούν από διάφορα στάδια μελέτης και συντήρησης. Καταγράφεται η γεωγραφική τοποθεσία τους, η ακριβής θέση στο χώρο που βρέθηκαν αλλά και πιθανά άλλα αντικείμενα που υπήρχαν γύρω τους. Αυτά τα στάδια μας είναι απαραίτητα έτσι ώστε να ανακαλύψουμε την κοινωνία και τον πολιτισμό της που κρύβουν μέσα τους αυτά τα αντικείμενα.

 Όταν οι τυμβωρύχοι και οι αρχαιοκάπηλοι επεμβαίνουν αποσπώντας τα αρχαία αντικείμενα από τον τόπο τους η ζημιά είναι ανεπανόρθωτη. Κομμάτια μιας ιστορίας χάνονται για πάντα. Τα αρχαιολογικά ευρήματα που μέσα από παράνομες διαδικασίες γίνονται αντικείμενα εμπορίας τέχνης, παύουν να έχουν υπόσταση ως κομμάτια ενός παζλ της ιστορίας και της πολιτιστικής ταυτότητας ενός τόπου και μιας εποχής. Γίνονται άψυχα αντικείμενα τέχνης που χάνουν τις αναφορές τους, την αφηγηματική τους ικανότητα, αλλά και την διαλεκτική τους αντιπαράθεση με το παρελθόν και το παρόν.