Εν Άνδρω

 

Η μεταμεσονύκτια "πανσέληνος του χιονιού" πάνω από την Άνδρο:10/2/2020, "Σιωπές αγαπημένες της σελήνης" έγραφε ο Σεφέρης, 

Διαδρομές στην χειμωνιάτικη νύχτα της Άνδρου. Και η σκέψη ταξιδεύει πίσω σε παλιά πρόσωπα, σε ξεχασμένους ήχους, σε περασμένες στιγμές. Αναφορές άλλων εποχών. Ανάμεσα τους ο νους σταματάει σ' εκείνη τη στιγμή που ο Χάρης ρωτούσε: «Ποιος ξέρει το νόημα πίσω από όλα αυτά;»

Δεν είχα απάντηση. Τι να πεις στον μικρό αδελφό, που θα σάλπαρε σε λίγο στα άγνωστα  περάσματα του Αχέροντα. Μόνο ένα βουβό κλάμα. Και μια ευχή: να ξαναβρεθούμε κάποτε "εκεί που δεν έχει καθημερινές και σχόλες». Έφυγε την μέρα που ευθυγραμμίστηκαν όλα τα δυάρια: 2/2/2002. Πέρασαν 18 χρόνια.

Επέστρεψα στην Άνδρο, που αυτός δεν πρόλαβε. Έφτιαξα κι έζησα στο σπίτι, που αυτός ευχήθηκε. Και κάθε χρόνο στο μικρό εξωκλήσι - που έχτισαν οι παλιοί πριν 130 χρόνια  - γιορτάζω σιωπηλά την γιορτή του. Όσο ζούσε σχεδόν ποτέ δεν την πρόσεξα. Από τη μέρα που έφυγε πάντα την θυμάμαι. Ίσως γιατί όσο έχουμε κάτι δεν το καταλαβαίνουμε. Όταν το χάσουμε βιώνουμε την απώλεια. Εκ των υστέρων...

Κάθε χρόνο την μέρα που έφυγε πηγαίνω κι αφήνω εκεί που κείται μια μικρή πέτρα μνήμης. Σαν την τελευταία σκηνή από την συγκλονιστική «Λίστα του Σίντλερ». Παρακαταθήκη μιας άλλης κουλτούρας που επηρέασε βαθιά την δική μας. Ήταν ο αείμνηστος δάσκαλος Μάρτιν Έσλιν που έλεγε κάποτε στο Λονδίνο: "ο δυτικός πολιτισμός στηρίζεται στην αρχαιοελληνική θεώρηση του κόσμου, στο ρωμαϊκό δίκαιο για την οργάνωση της κοινωνίας και στην ιουδαιοχριστιανική ηθική. Έτσι μας δίδαξαν οι μεγάλοι δάσκαλοι της Εσπερίας όταν βαδίσαμε από την καθ’ ημάς Ανατολή όλη την απόσταση μέχρι την Δύση.

 "...Φαντάζομαι, εκείνος που θα ξανάβρει τη ζωή, έξω από τόσα χαρτιά, τόσα συναισθήματα, τόσες διαμάχες και τόσες διδασκαλίες, θα είναι κάποιος σαν εμάς, μόνο λιγάκι πιο σκληρός στη μνήμη. Εμείς, δεν μπορεί, θυμόμαστε ακόμη τί δώσαμε. Εκείνος θα θυμάται μονάχα τί κέρδισε από την κάθε του προσφορά..." Γιώργος Σεφέρης - ο Άντρας - Τετράδιο Γυμνασμάτων. 

Μας γύρισαν πίσω οι μνήμες. Άγκυρες μιας χαμένης πατρίδας. Πίσω στα πάτρια. Με άλλες εμπειρίες και γνώσεις, Με διαφορετικές εντυπώσεις. Αλλά και με πολλά φορτία απώλειας: προσώπων που αγαπήσαμε και πια δεν υπάρχουν και τόπων που ζήσαμε και πια είναι διαφορετικοί...

«Ποιος αλήθεια ξέρει το νόημα» αναρωτιέμαι πάλι κι εφέτος, καθώς οι αριθμοί ευθυγραμμίστηκαν παράξενα και πάλι στο δύο: 2/2/2020!!! Οι αριθμοί σημαδιακοί. Η συγκίνηση μεγαλύτερη, Η απώλεια σκληρότερη. Πήγαμε με τον μικρό Οδυσσέα κι ανάψαμε στο μνήμα του ένα από καιρό σβηστό καντήλι. Και κάψαμε λίγο λιβάνι. Στη μνήμη του. Και σήμερα βρέθηκα ακόμα μια φορά το μικρό εξωκλήσι του κήπου, που γιόρταζε. Όσο τους θυμόμαστε θα ζουν μου είπε κάποτε ένας ηλικιωμένος σε ένα κοιμητήριο. Όσο τους θυμόμαστε ζούμε κι εμείς αυτά που μαζί ζήσαμε. Ή, όπως είπε κάποτε ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές: "ζω για να θυμάμαι..."

Αλήθεια τι θα ήταν ο άνθρωπος χωρίς τις μνήμες του. Τι θα ήταν μια ζωή χωρίς αναμνήσεις. Μια αδιάκοπη προβολή του σήμερα στο μέλλον. Μια ασταμάτητη κίνηση προς τα εμπρός σε έναν κόσμο χωρίς αναφορές. Εμείς, αλλά χωρίς ότι αγγίξαμε, ότι ονειρευτήκαμε, ότι απογοητευτήκαμε, ότι αποδεχτήκαμε, ότι αναθεωρήσαμε. Δηλαδή, εμείς χωρίς... εμάς! Ή, όπως συνόψισε εύστοχα μια μέρα ο Λευτέρης στην Άνδρο: "τελικά είμαστε... τα λάθη μας!...". Με ξάφνιασε. Και πρόσθεσα: "Αλλά και τα σωστά μας"...

Αλήθεια τι θα ήταν ένας τόπος χωρίς ιστορία; Τι θα ήταν οι διαδρομές μας χωρίς τα οδόσημα της πορείας, της δικής μας και των άλλων πάνω του; Τι θα ήταν η Άνδρος χωρίς τους Βενετούς και τους Λατίνους, που ήρθαν, έζησαν εδώ, έγιναν ένα με τον τόπο και έστρεψαν το νησί ανατολικά φτιάχνοντας τους θαλάσσιους δρόμους μέχρι την Κωνσταντινούπολη και την Σμύρνη, μέχρι την Μαύρη Θάλασσα, την Αλεξάνδρεια, τον Δούναβη; Μια διαδρομή που άφησε τα ίχνη της στον τόπο, στις μνήμες και στις ψυχές. Είναι αυτά τα σημάδια στο τοπίο, στις πόλεις, στα σπίτια, που αποτυπώθηκαν στις ζωές μας και κυριάρχησαν στις μνήμες μας. Κυρίως στις πρώτες μνήμες που απλώνουν πίσω στην αβασίλευτη παιδική ηλικία τότε όπου ο κόσμος φάνταζε τόσο μεγάλος κι απέραντος, τόσο μαγικός και άγνωστος...

 "Θυμάμαι, γιατί τα ξαναζώ" έγραφε ο Μαρσέλ Προυστ...

«Πατρίδα μας είναι τα παιδικά μας χρόνια» διάβασα κάποτε σ' έναν τοίχο στο λόφο του Στρέφη.  Αν πατρίδα μας είναι οι τόποι που πρωτο-περπατήσαμε και  πρωτο-ονειρευτήκαμε, οι άνθρωποι που πρωτοζήσαμε τότε ο μικρός αδελφός ήταν μεγάλο μέρος μιας πατρίδας που έχασα.

Ένα από αυτά τα σημαδιακά βράδια του Φλεβάρη ταξιδεύοντας από την μια στην άλλα άκρη του νησιού βρέθηκα τυλιγμένος σε μια μουσική μακρινή κι απροσδόκητη. Ήταν ο Παντελής Θαλασσινός. Μιλούσε για χαμένες πατρίδες, για την παλιά Ελλάδα: "Βλέπει ο Θεός τ' Αϊβαλί και σταματάει ο νους του..." Ακούγοντας "τα σμυρνέικα τραγούδια" του Θαλασσινού βρέθηκα να διασχίζω ξαφνικά την Ιστορία του τόπου: από "την παλιά Ελλάδα" μέχρι την Άνδρο! Αλλά και από την παιδική ηλικία μέχρι την μέρα που ο "μικρός" - όπως τον έλεγε η μάνα - έφυγε... 

«Ποιος αλήθεια ξέρει το νόημα;» αναρωτιέμαι σήμερα πάλι ανήμερα της γιορτής του. Κι απάντηση δεν έχω...

Διαμ. Μπασαντής