Εν Άνδρω

Γράφει ο ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΜΠΑΣΑΝΤΗΣ

Απομεσήμερο. 2 Απριλίου 2025. Ανηφορίσαμε στην Πανάχραντο. Το πέτρινο μοναστήρι λίγο πιο κάτω από την κορυφή των Γερακώνων. Ένα σημάδι της ιστορίας στην Άνδρο. Αναφέρεται ως χρόνος κτίσης το 961 όταν ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Φωκάς εκστράτευσε εναντίον των Σαρακηνών στην Κρήτη. Έταξε περνώντας από Άνδρο πως θα κτίσει μοναστήρι στην Πανάχραντο αν γυρίσει νικητής από την Κρήτη. Νίκησε, γύρισε και θεμελίωσε το μοναστήρι. Αυτά λέει ο απόηχος του περάσματος του αυτοκράτορα από την Άνδρο. Αλλά και αυτά επιβεβαιώνει και το κτίσιμο της μονής που οι θεμελιώσεις του είναι βυζαντινές και παραπέμπουν γύρω στον 11ο αιώνα, καθώς λένε οι ειδικοί. Απόηχος και ιστορία συναντώνται...

Έκτοτε πέρασαν 10 αιώνες και 64 χρόνια. Το πέτρινο σημάδι της ιστορίας και της ορθόδοξης θρησκείας είναι εκεί να θυμίζει το πέρασμα του αυτοκράτορα από την Άνδρο. Το είναι εκεί όμως είναι μια κουβέντα. Γιατί η ιστορία δεν ήταν πάντα καλή με την Πανάχραντο. Είχε τα πάνω και τα κάτω της. Είχε περιόδους ακμής και περιόδους καταφυγής. Είχε χρόνους καλούς και χρόνους δύσκολους. Άλλοτε χτίστηκε και άκμασε. Και κάποτε αφέθηκε στη μοίρα του και παράκμασε. 

Τα χρόνια της Ενετοκρατίας οι Βενετοί επικυρίαρχοι της Άνδρου, όντας καθολικοί, το είδαν σαν άντρο της ορθοδοξίας και του ελληνισμού και δεν επιτράπηκαν οι αναστυλώσεις και οι επισκευές. Τα χρόνια της τουρκοκρατίας οι Οθωμανοί επικυρίαρχοι της Άνδρου το είδαν σαν αντίπαλο του καθολικισμού και επέτρεψαν αναστυλώσεις και επεκτάσεις ως άμυνα στους ανταγωνιστές Βενετούς στο Αιγαίο.

Τα χρόνια της πειρατείας, όταν το Αιγαίο ήταν ανασφαλές, στο μοναστήρι και στις οχυρώσεις του κατέφευγαν οι κάτοικοι της περιοχής κάθε φορά που οι πειρατές αποβιβάζονταν στο νησί για να αρπάξουν ανθρώπους και βιός. Πίσω από τις πολεμίστρες και τον πύργο του πολεμούσαν και στα υπόγεια του κρύβονταν. Το μοναστήρι έπαιξε ρόλο στη διοίκηση της Άνδρου ως έδρα επισκόπου πριν την απελευθέρωση και ρόλο στην επανάσταση. Μετά την απελευθέρωση το μοναστήρι βρέθηκε σε άλλες φουρτούνες. Δεν ήταν εύκολη η συμβίωση του νέου με το παλαιό της ορθοδοξίας. Και εκεί εξορίστηκε ο φλογερός αρνητής της νέας κατάστασης μοναχός Παπουλάκος από τη νέα διοίκηση της χώρας. Εκεί έζησε και πέθανε. Το κελί του διασώζεται μέχρι σήμερα...

Το μοναστήρι ως άξονας αναφοράς συνέχισε μέχρι την δεκαετία του 1930. Γύρω στο 1938 επισκευάζεται και το πέτρινο μοναστήρι... ασπρίζει! Μετά το διάταγμα του Μεταξά ότι τα κυκλαδίτικα κτίσματα πρέπει να είναι άσπρα με μπλε πορτοπαραθύρα. Έτσι το βρήκαν οι νεώτεροι. Κι έτσι νομίζουν πως προστάζει η παράδοση. Όμως η παράδοση ήταν διαφορετική και το χρώμα του ήταν από πέτρα της περιοχής. Τότε μην έχοντας τρόπο να πετάξουν τα μπάζα της ανακατασκευής έφτιαξαν στη μέση του μικρού προαύλιου χώρου, του καθολικού της Μονής, ένα στενόμακρο καμπαναριό. Κι έβαλαν μια μικρή καμπάνα στην κορυφή, που δεν χτυπούσαν μη και πέσει το καμπαναριό από τους κραδασμούς της!

Στο τέλος της δεκαετίας του 1950 η μοίρα του μοναστηριού τα φέρνει έτσι και φτάνει νεαρός καλόγερος, από τη νήσο Μήλο, ο κρητικής καταγωγής Ευδόκιμος Φραγκουλάκης. Ήταν ο άνθρωπος που με την ακάματη δράση του θα άλλαζε τη μοίρα του μοναστηριού. Το τότε ημικατεστραμμένο μοναστήρι δεν θύμιζε τίποτα από τις λαμπρές περιόδους που είχε περάσει στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας του. Μετασκευές επί μετασκευών, άλλες λάθος κι άλλες σωστές, είχαν καταρρεύσει. Όσοι το προλάβαμε τότε στην πρώιμη παιδική μας ηλικία θυμόμαστε ένα ερείπιο. Με κελιά με πεσμένους εξωτερικούς τοίχους, που έχασκαν στο γκρέμνο. Αυτό το μοναστήρι παρέλαβε ο ακούραστος Ευδόκιμος... 

 

Και κατάφερε και το διέσωσε μόνος του. Και το έφερε μέχρι τα όρια της χιλιετίας. Αεικίνητος, ακούραστος, φιλότιμος, φιλόξενος, ανοιχτόκαρδος, κοινωνικός και προσηνής. Και ως εκ τούτου κοσμαγάπητος. Το έργο του ήταν η σωτηρία της ψυχής και του μοναστηριού. Έδωσε ψυχή στις άψυχες πέτρες. Αναστύλωσε παλιά ερείπια για να μείνει και να λειτουργήσει. Μάζεψε κομμάτι-κομμάτι τις παλιές σκορπισμένες πέτρες και τα μάρμαρα. Διάσωσε ότι διασωζόταν. Έκτισε ότι κτιζόταν. Κι έφερε με δωρεές και συνεισφορές πολλών ανδριωτών το μοναστήρι της Παναχράντου στο όριο της δεκαετίας του 2000.  

Κάπου εκεί μερίμνησε η μοίρα κι ήρθαν στο μοναστήρι δύο νέοι άνθρωποι: ο Αέτιος και ο Φιλάρετος. Και η Πανάχραντος απέκτησε αδελφότητα. Απέκτησε εκ νέου ενέργεια. Απέκτησε βοηθούς και συνεργάτες εξίσου αεικίνητους, ακάματους, κοινωνικούς, οραματιστές. Και για την μονή και για τον τόπο. Με τις περιοδείες και τα προσκυνήματα τους σε Κύπρο, σε Σερβία, σε Ρουμανία, σε Αγγλία, και σε άλλα κράτη βρήκαν χρήματα και χορηγούς. Και το παλιό μισοερειπωμένο μοναστήρι αναστηλώθηκε επί των παλιών γκρεμισμένων τοίχων του. Τα υγρά και ανήλιαγα κελιά του έγιναν κατοικήσιμα και φιλόξενα. Όλα άλλαξαν...

 

 Και άρχισε κόσμος πολύς εκτός Άνδρου πλέον να συρρέει στο παλιό ιστορικό μοναστήρι με την μακραίωνη ιστορία και μερικά θαυμαστά κειμήλια για να δει, να προσευχηθεί, να αγναντέψει από ψηλά την ζωή και το πέλαγος. Να ακουμπήσει την πνοή και την ψυχή του στο υπέροχο βουνό των Γερακώνων. Να ανασάνει τον αέρα μιας άλλης ζωής. Η Μονή Παναχράντου πέρασε από αποτύπωμα της Άνδρου κι έγινε το αποτύπωμα της Άνδρου στην Ελλάδα. Ο Γέροντας Ευδόκιμος διατρέχοντας σήμερα το 92ο έτος της ηλικίας του ευτύχισε να δει το έργο της ζωής του, πάνω από 60 χρόνια διακονίας και δράσης του στην Άνδρο, να ολοκληρώνεται από τα πνευματικά του παιδιά: τον Αέτιο και τον Φιλάρετο. Και εσχάτως από τον Ευδόκιμο τον νεώτερο, που τους πλαισίωσε τα τελευταία χρόνια.

 

Η αδελφότητα της Παναχράντου εδώ και 20 χρόνια άλλαξε εντελώς την μοίρα του μοναστηριού και το κατέστησε άξονα αναφοράς της Άνδρου σε όλη την Ελλάδα. Τα δεκάδες αφιερώματα όλων των μεγάλων ελληνικών ΜΜΕ είναι αδιάψευστος μάρτυρας ενός επίγειου θαύματος που συντελέστηκε με κόπο, με δράση, με έργο, με μεράκι και όνειρό στην σημερινή Άνδρο. Και το κυριώτερο: η Μονή και η αδελφότητα της θα μάς εκπλήξουν και πάλι ευχάριστα προσεχώς. Γιατί το όνειρο για ένα μοναστήρι εδραιωμένο στην καρδιά όλων των Ελλήνων δεν έχει τελειώσει ακόμα...