Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

Αλέξανδρος Καΐρης 1913-1943

(Σημ.: Το κείμενο του Δημήτρη Σταυρόπουλου που δημοσιεύσαμε χτες αποτέλεσε ένα ρεπορτάζ μνήμης που ακούμπησε πάνω στην πολιτική επικαιρότητα των ημερών. Το κείμενο συγκίνησε. Χίλιοι αναγνώστες το διάβασαν και σε εκατοντάδες "άρεσε" στο f/b. Με την ευκαιρία θυμηθήκαμε μια συγκινητική εκδήλωση μνήμης του Συλλόγου της Μεσαριάς στο Δημοτικό Θέατρο Χώρας για τον Αλέξανδρο Καΐρη. Ποιος ήταν ο Αλέξανδρος Καΐρης; Ποια η παρουσία του στο σύντομο πέρασμα από την ζωή; Αναδημοσιεύουμε πάλι με μερικές προσθήκες το κείμενο ως φόρο τιμής "σ' εκείνους όπου στην ζωή των ώρισαν και φυλάγουν Θερμοπύλες" - εν Άνδρω). 

 «  Να μιλήσω για ήρωες  να μιλήσω για ήρωες:…   …Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά». Με αυτούς τους στίχους  ο Σεφέρης επιχείρησε να μιλήσει σε ένα εκ των κορυφαίων ποιημάτων του για τους ήρωες του πολέμου λίγο πριν την επιστροφή της εξόριστης ελληνικής κυβέρνησης στην Ελλάδα (Τελευταίος Σταθμός - 5/10/1944).

 - Να μιλήσουμε σήμερα εμείς εδώ για ήρωες; Σε μια καθαρά αντιηρωική εποχή. Σε μια εποχή που οι άνθρωποι μετράνε τις αξίες σε χρήμα και θέσεις και όχι σε ηθική και ήθος. Να μιλήσουμε για ήρωες σε μια εποχή που η χώρα ζει μια μεγάλη οικονομική κρίση για την οποία μιλά συνεχώς, ενώ δεν μιλά καθόλου για την μεγάλη ηθική και αξιακή κρίση που πέρασε και συνεχίζει να περνά; Πώς να μιλήσουμε εδώ για την γενιά της Εθνικής Αντίστασης; Για ανθρώπους που υπακούοντας σε άγραφους ηθικούς νόμους, χωρίς να τους ζητηθεί, έδωσαν και την ζωή τους για αξίες όπως η ελευθερία, η δικαιοσύνη, η φιλοπατρία;

*****

Με τα παραπάνω λόγια επιχειρήσαμε να συγκρίνουμε το στίγμα της σημερινής δύσκολής εποχής με το στίγμα μιας άλλης πάρα πολύ πιο δύσκολης εποχής μπροστά σε ένα ακροατήριο ενηλίκων, όπου ανάμεσα τους σημαντικό ποσοστό αποτελούσαν οι υπερήλικες. Ο λόγος εδώ για την εκδήλωση μνήμης στον Αλέξανδρο Καΐρη που έγινε με πρωτοβουλία του Συλλόγου Μεσαριάς της Άνδρου στις 14/9/14.

Δυστυχώς οι νέοι ήταν λίγοι στο σχεδόν γεμάτο Δημοτικό Θέατρο της Χώρας. Διαμορφωμένοι μέσα σε άλλες συνθήκες διαπαιδαγωγήθηκαν να αποφεύγουν την σκληρή πραγματικότητα της ιστορίας. Έτσι φτιάχτηκε μια γενιά που προτιμά την μυθιστορία, τις φυγές, τις υπεκφυγές και τα εύκολα αυτονόητα.

*****

Ο μισογκρεμισμένος πύργος των Καΐριδων (Παρώδιοι Καΐρηδες) στην Μεσαριά από τους οποίους καταγόταν και ο Αλέξανδρος Καΐρης.

Ο Αλέξανδρος Καΐρης ήταν γόνος μιας ευκατάστατης αστικής οικογένειας. Ο πατέρας του γιατρός. Όπως μας θύμισε η 97χρόνη Μάρω Βραχνού ανήκε στη γνωστή οικογένεια της Μεσαριάς που είχε το προσωνύμιο οι Καΐρηδες του "Παρόδου". Σε αυτούς ανήκε και ο πύργος της Μεσαριάς που σήμερα είναι πλέον υπό κατάρρευση. Η μητέρα του, όπως μας πληροφόρησε με αστραφτερό πνεύμα η 90χρόνη Κατίνα Βογιαζίδη, υπήρξε διακεκριμένη φεμινίστρια στην εποχή της και προσωπική φίλη της Καλλιρόης Παρέν. Επίσης, είχε σπουδαίο φιλανθρωπικό έργο. Ο μεγαλύτερος αδελφός του Νίκος γυναικολόγος. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος σπούδασε νομικά και υπήρξε πολύγλωσσος. Ανάμεσα στις γλώσσες που ήξερε πολύ καλά η γερμανική.

Κάπως έτσι βρέθηκε στην Κατοχή να εργάζεται ως ανώτερος υπάλληλος στην κεντρική γερμανική διοίκηση Νοτίου Ελλάδος. Θέση εμπιστευτική. Μόνος του πλησίασε ανθρώπους της αντίστασης και άρχισε να διαρρέει πολύτιμες πληροφορίες. Με τις πληροφορίες αυτές οι σύμμαχοι κατάφεραν και βούλιαξαν δεκάδες πλοία που μετέφεραν εφόδια σε νηοπομπές για το μέτωπο της Αφρικής.

Ρίσκαρε τη ζωή του μέχρι την τελευταία στιγμή. Συνελήφθηκε.  Άντεξε τα βασανιστήρια και την φυλακή. Δεν είπε τίποτα. Έδωσε την μάχη του σε δύο δίκες. Με την νομική παιδεία του δημιούργησε αμφιβολίες ακόμα και στους Γερμανούς. Όμως η τρίτη δίκη του είχε συνοπτικό χαρακτήρα. Μέσα σε ελάχιστα λεπτά καταδικάστηκε σε θάνατο. Εκτελέστηκε στις 2 Νοεμβρίου 1943. Ήταν 30 ετών.

Στους 6½ μήνες της φυλακής ωρίμασε απότομα και δραματικά. Αυτός ο ορθολογιστής έγραψε, πρώτη φορά στη ζωή του, πολλά ποιήματα, τρία μελετήματα και σειρά από σπουδαία προσωπικά γράμματα. Όλα αυτά εκδόθηκαν αργότερα από τους δικούς του με επιμέλεια του Μανόλη Κάσδαγλη και με πρόλογο της Λίνας Κάσδαγλη υπό τον τίτλο: «Χειρόγραφα της Φυλακής».

*****

Από την εκδήλωση του Συλλόγου Μεσαριάς για τον Αλέξανδρο Καΐρη 

Τα παραπάνω μπορεί κανείς να τα διαβάσει ως απλές πληροφορίες μιας άλλης πολύ πιο δύσκολης εποχής. Μπορεί να τα διαβάσει ως την πορεία μιας οικογένειας και ενός νέου που βρέθηκαν στο μέσον του κυκλώνα μιας εποχής γεμάτης τραγωδίες. Μπορεί να τα διαβάσει ως το αποτύπωμα των μελών της ελληνικής εθνικής αστικής τάξης, που μέσα σε μια θυελλώδη περίοδο στάθηκαν με πίστη μπροστά στις κοινωνικές αξίες τους. Μπορεί να τα διαβάσει όπως θέλει. Όμως δεν μπορεί να τα αγνοήσει.

*****

Ο Αλέξανδρος Καΐρης δεν γεννήθηκε ήρωας. Έγινε ήρωας μέσα από μικρές καθημερινές πράξεις υπερβαίνοντας κάθε μέρα τον εαυτό του. Διαμόρφωσε έναν προσωπικό κώδικα τιμής μόνος του ακολουθώντας κάποιες αξίες. Και έδειξε πως οι ήρωες γίνονται μέσα από τις επιλογές που κάνουν κάθε μέρα.

Οι μεγάλες στιγμές δεν ξεχωρίζουν από κάποιο φωτοστέφανο. Δεν ξεχωρίζουν από μεγάλα λόγια και λουστραρισμένες καταστάσεις.  Αντιθέτως, γεννιούνται και πεθαίνουν μέσα στην απλή καθημερινότητα. Ο άνθρωπος παλεύει κάθε στιγμή για την επόμενη στιγμή, για την επόμενη μέρα. Όλα προκύπτουν μέσα στην καθημερινότητα τους καθενός μας. Όλα συντίθενται από τις καθημερινές πράξεις που στο τέλος μας χαρακτηρίζουν. Όπως γράφει ο μεγάλος ισπανός ποιητής Αντόνιο Ματσάδο: Ταξιδιώτη δεν υπάρχει δρόμος. Ο δρόμος χαράζεται καθώς περπατάμε. Και ο Αλέξανδρος Καΐρης βαδίζοντας προς το τέλος του χάραξε τον δικό του δρόμο. Όπως κι εμείς χαράζουμε βαδίζοντας κάθε μέρα τον δικό μας δρόμο.

*****

Οι μεγάλες στιγμές του Αλέξανδρου Καΐρη δεν ήταν αστραφτερές, δεν είχαν δόξες και τιμές. Ήταν γεμάτες πόνο που τον κάλυψε μόνος του κάτω από ένα πέπλο περίσκεψης. Ήταν μια πορεία συμπυκνωμένης αυτογνωσίας, αλλά κι ένας βαθύς στοχασμός στην ανθρώπινη μοίρα. Αυτό μπορούμε να το διακρίνουμε σε δύο κείμενα από αυτά που έγραψε κάτω από τρομερά δύσκολες συνθήκες και ίσως να έπρεπε να διδαχτούν σε κάποιο σχολείο για να μαθαίνουν οι νεώτεροι.

1. Από τις τελευταίες λέξεις του (σε άψογα γερμανικά) προς τους Γερμανούς του εκτελεστιού αποσπάσματος ένα μάθημα φιλοπατρίας και ήθους:

"Εγώ πεθαίνω για να ζήσει η Ελλάς. Εσείς πεθαίνετε ακουλουθώντας τον Χίτλερ, έναν παράφρονα..."

2. Το τελευταίο του ποίημα ένας στοχασμός στην ανθρώπινη μοίρα:

Η στιγμή

Καθένας μας προσμένει μια στιγμή./Ποια να’ ναι αυτή, μήπως την ξέρεις;/Μα κάποτε την ξέρεις την στιγμή./Γιατί είναι η μόνη που προσμένεις./Και να πασχίσεις λες μεγάλος να φανείς./Σαν πουν κι αυτή μεγάλη./Με σιγουριά κατάντικρυ της να σταθείς./Σαν πουν κι αυτή η στιγμή, η μόνη και η σίγουρη,/ η ύστερη στιγμή.

3. Το τελευταίο γράμμα του (λίγες στιγμές πριν τον πάρουν για  εκτέλεση) ένα μεγαλειώδες μάθημα απλότητας όπως απλή είναι μέσα στο μεγαλείο της η ίδια η ζωή. Αλλά και ένα δίδαγμα ελπίδας για την συνέχεια της ζωής:

«Όσο υπάρχει καιρός σας γράφω ακόμα για να βρίσκομαι περισσότερη ώρα μαζί σας. Ευχαριστώ για τις φροντίδες και τους κόπους που λάβατε για μένα όσο καιρό ήμουν εδώ στην φυλακή. Με κόπο συλλογιζόμουν πως κάθε εβδομάδα είχατε τον μπελά του πακέτου.

Μεταξύ των αντικειμένων που αφήνω εδώ είναι ένα κουτί με σπόρους από δαμάσκηνα Καλιφόρνιας. Τους φύλαξα να φυτέψετε δαμασκηνιές στην Εκάλη. Να τις λέτε οι δαμασκηνιές του Αλέξανδρου».

Μια ευχή: Ας φυτέψουμε κι εμείς, οι συμπατριώτες του, μερικούς από τους σπόρους της ζωής, που άφησε αυτός φεύγοντας: τόσο νέος, τόσο ωραίος, τόσο μόνος…