Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

Η Χώρα που είναι και το λιμάνι του νησιού. Η πρώτη εμφανής διαφορά με την Άνδρο. Στη μέση ορθώνεται το κάστρο που είναι κατοικίσιμο. Τα σπίτια σχηματίζουν γύρω του τείχος (φωτ. Εν Άνδρω). 

(Από τον έπαρχο Νάξου κ. Γιάννη Μαργαρίτη λάβαμε δύο μέρες μετά την δημοσίευση του παρακάτω άρθρου μερικές ενδιαφέρουσες προσθήκες τις οποίες και παραθέτουμε στο τέλος της ανάρτησης μας προς ενημέρωση σας. Τον ευχαριστούμε ιδιαίτερα – Εν Άνδρω).

Ωραίο και… παραλιακό νησί η Νάξος!!! Με αυτό το παραδοξολόγημα μπορεί κανείς να συνοψίσει τα της Νάξου μετά από ένα τριήμερο που είχε στόχο να δούμε (ή να ξαναδούμε μετά από χρόνια) το νησί. Και να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για τα κοινά και τα διαφορετικά των δύο μεγαλύτερων νησιών των Κυκλάδων: της Νάξου και της Άνδρου. Ο Γκαίτε έλεγε πως “όταν μαθαίνει κανείς μια ξένη γλώσσα, έχει την ευκαιρία να μάθει καλύτερα τη μητρική του γλώσσα”. Με τον ίδιο  τρόπο μπορούμε κι εμείς να πούμε πως αν δεν γνωρίσουμε τα άλλα νησιά δεν θα καταλάβουμε το δικό μας. Και τι πιο λογικό από το να γνωρίσει κανείς και να συγκρίνει τα δύο μεγαλύτερα νησιά των Κυκλάδων.

Τα κοινά και οι διαφορές

Κατ’ αρχή και τα δύο νησιά έχουν περίπου ίδιο μέγεθος. Έχουν μεγάλα και ψηλά βουνά. Το υψόμετρο τους φτάνει γύρω στα 1000 μέτρα. Και τα δύο έχουν αναφορά στην γεωργία. Έχουν κτηνοτροφική παράδοση και κουζίνα που κυριαρχεί το κρέας. Έχουν χιλιάδες αιγοπρόβατα διάσπαρτα στα βουνά τους. Έχουν και αγελάδες. Έχουν ορεινά, ημιορεινά και παραθαλάσσιους οικισμούς που έχουν μεταβληθεί σε τουριστικές περιοχές.

 Εκεί που οι ανδριώτες ξεχωρίζουν ακόμα στη ναυτιλία οι ναξιώτες ξεχωρίζουν στον ακόμα εξορυκτικό τομέα. Και δεν είναι μόνο αυτό το μαρμάρινο βουνό που τεμαχίζουν. Είναι κι άλλα πολλά (φωτ. Εν Άνδρω).

Στη Νάξο δεν έχουν ναυτιλία, δεν έχουν ναυτικούς. Το νησί ελάχιστα αναφέρεται στην θάλασσα. Το νησί ήταν και παραμένει γεωργικό παρά το εντυπωσιακό τουριστικό άνοιγμα του στον τουρισμό την τελευταία δεκαετία. Αντιθέτως στην Άνδρο παρά τις γεωργικές αναφορές της το νησί ακόμα και σήμερα έχει έντονες αναφορές στη θάλασσα και ένα σημαντικό μέρος του εισοδήματος του νησιού προέρχεται από τη ναυτιλία. Αντιθέτως η Νάξος έχει εξορύξεις. Μάρματο και παλαιότερα μεταλλεύματα. Ολόκληρα βουνά τεμαχίζονται για το μάρμαρο της Νάξου που ταξιδεύει παντού. 

Ο πρωτογενής τομέας

Ο πύργος Μπαρότση στ Φιλότι. Ιστορία και αγροτική παράδοση δένουν στενά εδώ (φωτ. Εν Άνδρω). (φωτ. Εν Άνδρω).

Η Άνδρος αναφέρεται στην γεωργία μάλλον ως ανάμνηση και στον τουρισμό μάλλον ως πρόθεση. Ο πρωτογενής τομέας στην Άνδρο αφορά μερικές εκατοντάδες ανθρώπους και συνεισφέρει στο εισόδημα της Άνδρου ελάχιστα. Στην Άνδρο η αγροτική παραγωγή περιορίζεται στην Βόρεια και Κεντρική Άνδρο και στο Κόρθι. Στη Νάξο ο πρωτογενής τομέας αφορά το 50% του νησιού, κατά τον έπαρχο Γιάννη Μαργαρίτη. Στη Νάξο η γεωργία καλύπτει το νότιο μέρος, που είναι πεδινό, αλλά και το βόρειο και ορεινό που έχει και αιγοπρόβατα.

 Από τον καιρό του Μανώλη Γλέζου (κάποτε κοινοτάρχη Απειράνθου) έχουν φτιαχτεί αυτές οι ιδιότυπες αιμασιές, αυτά τα φράγματα με δεμένες πέτρες που εγκλωβίζουν τα νερά της βροχής και εμπλουτίζουν το υδροφόρο ορίζοντα (φωτ. Εν Άνδρω).

Το αξιοπερίεργο είναι πως η Νάξος που υπερέχει τόσο πολύ στον αγροτικό τομέα δεν έχει τα πολλά νερά της Άνδρου!!! Για να βρουν νερό οι Ναξιώτες έχουν γεωτρήσεις και φράγματα στα βουνά. Τα μεγάλα πέτρινα και μαρμάρινα βουνά τους δεν έχουν αιμασιές για να συγκρατήσουν τα νερά. Σε αντίθεση με τη Νάξο η Άνδρος έχει και τρεχούμενα νερά και μεγάλο υδροφόρο ορίζοντα που ανανεώνεται από τα αμέτρητα χιλιόμετρα αιμασιών. 

 

Με φόντο τα κάθετα ψηλά βουνα οι ανοιχτοί κάμποι που καλλιεργούνται. Στη μέση στολίδι μοναδικό το ξωκλήσι (φωτ. Εν Άνδρω).

Στη Νάξο οι μισοί κάτοικοι από τους 20.000 μόνιμους ασχολούνται επαγγελματικά με τον ένα ή τον άλλο τρόπο με τον πρωτογενή τομέα. Στην Άνδρο όπως είπαμε ο αριθμός είναι πολύ περιορισμένος. Στη Νάξο ο τουρισμός, στηρίζει, αλλά και στηρίζεται στα τοπικά προϊόντα. Όλα τα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια ή τα άλλα συναφή καταστήματα προσφέρουν τοπικά αγροτοκτηνοτροφικά προϊόντα! Στην Άνδρο μόλις εφέτος ξεκίνησε μια πρώτη οργανωμένη προσπάθεια, από τον έπαρχο Άνδρου, για είσοδο των τοπικών προϊόντων στα εστιατόρια και στα ξενοδοχεία του νησιού μας. Και για πρώτη χρονιά συναντήθηκαν οι παραγωγοί με τους εμπόρους, τους εστιάτορες και τους ξενοδόχους. 

 Ημιορεινό χωριό το Χαλκί. Σερβίρει στους επισκέπτες/τουρίστες προϊόντα ντόπιας παραγωγής (φωτ. Εν Άνδρω).

Στις καλλιέργειες η Νάξος είναι ένα από τα δύο εθνικά κέντρα καλλιέργειας σπόρου πατάτας. Ο σπόρος της πατάτας έρχεται από την Ολλανδία. Στην Ελλάδα υπάρχουν δύο κέντρα σποροπαραγωγής: η Νάξος και η Κόρινθος. Έτσι στη Νάξο έχουν δύο σπορές πατάτας τον χρόνο. Η πρώτη κυρίως για σποροπαραγωγή. Οι σπόροι διανέμονται μετά σε όλη τη νησιώτικη Ελλάδα. Και η κανονική παραγωγή. Καλλιεργούνται 3.000 στρέμματα με πατάτες ετησίως!!! Και παράγονται 6000 – 7000 τόνοι ετησίως!!! Σε αντίθεση με τη Νάξο η Άνδρος δεν παράγει πατάτες για εμπορική χρήση.

 

Φιλότι. Το μεγαλύτερο χωριό της Νάξου με 2.000 κατοίκους περίπου. Όμορφο αγροτικό χωριό κτισμένο αμφιθεατρικά στην καταπράσινη από περιποιημένες ελιές πλαγιά του βουνού. (φωτ. Εν Άνδρω).

Στη Νάξο έχουν 120.000 αιγοπρόβατα και 7.000 βοοειδή. Στην Άνδρο υπάρχουν περίπου 43.000 αιγοπρόβατα και 500 βοοειδή. Το σφαγείο της Άνδρου μόλις εφέτος κατάφερε, χάρη στην αντιδήμαρχο Μ. Μαμάη, να πάρει πιστοποίηση. Στη Νάξο καλλιεργούνται αρκετές χιλιάδες στρέμματα γης για ζωοτροφές. Και ακόμα υπάρχει τοπική παραγωγή σε μια σειρά αγροτικά είδη. Και εδώ πάμε στη μεγάλη διαφορά. Η Άνδρος δεν παράγει πλέον σημαντικές ποσότητες για ζωοτροφές, ενώ στις εύφορες και με τρεχούμενα νερά κοιλάδες της λίγες καλλιέργειες έχουν εμπορική χρήση. Ενώ ακόμα και στις χιλιάδες αιμασιές ελάχιστη είναι η παραγωγή πάλι σε λίγες περιπτώσεις διατίθεται εμπορικά. 

Οι μύλοι της Νάξου μνημεία μιας προβιομηχανικής εποχής να θυμίζουν το αγροτικό παρελθόν ενός νησιού που πηγαίνει πίσω χιλιάδες χρόνια (φωτ. Εν ΄Άνδρω).

Στη Νάξο για εκατοντάδες χρόνια εκμεταλλεύτηκαν τον αέρα για να αλέθουν τα γεννήματα τους. Αυτό το βλέπει κανείς στους δεκάδες ανεμόμυλους στη Βίβλο, στην Απείρανθο, στους Μύλους. Εκμεταλεύτηκαν και το νερό, αλλά οι νερόμυλοι τους πια δεν διασώθηκαν. Στην Άνδρο κυριάρχησαν οι νερόμυλοι. Αυτό το βλέπει κανείς στην Φάμπρικα, στον Πιτροφό στα Διποτάματα. Στη Νάξο το νερό είναι πολύτιμο. Το μαζεύουν σε φράγματα. Στην Άνδρο τα νερά αφήνονται να τρέχουν ακόμα και στη θάλασσα!!!  Στη Νάξο ο κόπος των ανθρώπων απλώνεται παντού τριγύρω στη γη μέχρι σήμερα. Στην Άνδρο ο κόπος των ανθρώπων αποτυπώνεται ανάγλυφα στο τοπίο με τις αιμασιές αλλά ανάγεται στο χτες.

 

Ο ναός της Δήμητρας θεάς της γονιμότητας της γης, του 6ου π.Χ. αιώνα.  Μνημειώδης και εξαιρετικό δείγμα της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Βρίεσκεται στη μέση μιας απλόχωρης κοιλάδας στο Σαγκρί (φωτ. Εν Άνδρω). 

Στην τυροκομία η Νάξος ξεπερνά συντριπτικά την Άνδρο. Σύμφωνα με τον έπαρχο Νάξου Γιάννη Μαργαρίτη η Συνεταιριστική Ένωση παράγει 1.000 τόνους της ονομαστής γραβιέρα Νάξου καλύπτοντας το 80% της τυροκομικής παραγωγής του νησιού, η οποία πηγαίνει σε όλη την Ελλάδα και στο εξωτερικό! Το άλλο 20% της παραγωγής, περίπου 200 τόνους, το παράγουν ιδιωτικά τυροκομεία. Η Άνδρος σύμφωνα με ρεπορτάζ μας παράγει και από τα τρία τυροκομεία της (Κολίτσας, Λούβαρη, Ασιούτης) γύρω στους 200 τόνους.

 

Η απλόχωρη κοιλάδα στην οποία είναι κτισμένος ο ναός της Δήμητρας. Όλη η γη γύρω είναι καλλιεργούμενη. Μια ακόμα απόδειξη πως η γεωργία κυριάρχησε από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα στη Νάξο (φωτ. Εν Άνδρω0.

Στην μελισσοκομία στη Νάξο υπάρχουν περίπου 200 μελοπαραγωγοί και παράγουν από 500 κιλά μέχρι 5 τόνους. Στην Άνδρο υπάρχουν 120 και παράγουν από 100 κιλά μέχρι 3 τόνους. Και στη Νάξο και στην Άνδρο υπάρχουν χιλιάδες ελιές. Το ξεχωριστό στην περίπτωση της Νάξου είναι η επεξεργασία του ξύλου της ελιάς και τα αντικείμενα που παράγονται από αυτό και πωλούνται σαν τουριστικά είδη στο νησί! Λέγεται, όπως μας είπε ο έπαρχος του νησιού πως στην Νάξο υπάρχει, στη Δαμαριώνα, η αρχαιότερη ελιά του κόσμου που κατά το πανεπιστήμιο είναι 5.000 ετών! Κι ακόμα υπάρχουν πολλές ελιές που είναι μέχρι και 2.500 ετών!!!

Ο τουρισμός

Ο τουρισμός αφορά μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού και στα δύο νησιά. Στην Νάξο πολύ περισσότερους. Στην Άνδρο μέρος του εισοδήματος στηρίζεται ακόμα στη ναυτιλία. Ως προς το τουριστικό προϊόν η Άνδρος έχει τα πλεονεκτήματα: απέχει δύο ώρες από την Αττική, έχει όμορφους και δαντελωτούς κόλπους, έχει τα πέτρινα μονοπάτια, έχει  πράσινο και πανέμορφες κοιλάδες, έχει πλαγιές γεμάτες αιμασιές, έχει νερά, έχει πανέμορφους και ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής οικισμούς. Η Νάξος σε αυτά υστερεί. Κι όμως με όλα αυτά τα προσόντα η Άνδρος υπολείπεται κατά πολύ στον τουρισμό της Νάξου!!!

 Το λιμάνι της Νάξου. Αν και μικρό είναι πολυσύχναστο συνδέοντας το νησί με πλήθος προορισμούς σε όλη την Ελλάδα. Σε πρώτο πλάνο το καραβάκι που κάνει τις διαδρομές για τις Μικρές Κυκλάδες, τα νησάκια που περιβάλλουν την Νάξο: Δονούσα, Κουφονήσια, Σχοινούσα και Ηρακλειά.

Κατ’ αρχή τα δύο νησιά έχουν άλλου είδους τουρισμό. Η Άνδρος με δύο ώρες απόσταση από την Αττική έχει μεγάλη επισκεψιμότητα από Έλληνες το Σαββατοκύριακο. Η Νάξος κοντά 6 ώρες απόσταση δεν έχει επισκέπτες Σαββατοκύριακου. Η ροή των επισκεπτών είναι ίδια κάθε μέρα και σε αναλογία έχουν πολλούς ξένους που φτάνουν είτε μόνο για την Νάξο είτε ως μέρος του κύκλου τους στα πολλά μικρά και μεγάλα κοντινά νησιά.

Μερικά μικρά νησάκια ανατολικά της Νάξου. Το πρώτο αριστερά και μεγαλύτερο είναι η Δονούσα (φωτ. Εν Άνδρω). 

Παρά την απόσταση η Νάξος έχει πολύ περισσότερες αφίξεις. Για παράδειγμα τον εφετινό Αύγουστο η Νάξος, σύμφωνα με το “Νάξος Press” είχε 117.000 επισκέπτες, ενώ η Άνδρος, σύμφωνα με το λιμεναρχείο 54.000 επισκέπτες! Η Νάξος, όπως μας είπε ο βασικός ταξιδιωτικός πράκτορας του νησιού Βασίλη Βαλληνδράς,  έφτασε να έχει καθημερινά μέχρι 26 ημερήσιες αφίξεις πλοίων προς διάφορες κατευθύνσεις (Πειραιά, Ραφήνα, Ηράκλειο, Πάρο, Μύκονο, Τήνο, Άνδρο, Σαντορίνη, Καβάλα, Λήμνο, Χίο, Μυτιλήνη, Ικάρια, κλπ)!!! Η Άνδρος, αντιθέτως, έφτασε μέχρι 9!!! Όλες προς Ραφήνα και Τήνο-Μύκονο. Και την ενδοκυκλαδική προς Σύρο. Το μικρό αεροδρόμιο της Νάξου ελάχιστα εξυπηρετεί το νησί. Όλα τα ξένα γκρουπ έρχονται κυρίως μέσω του διεθνούς αεροδρομίου της Μυκόνου και στη συνέχεια με πλοίο στη Νάξο. Όμως υπάρχει διεθνές ρεύμα και μάλιστα ακόμα και από την Αμερική!!!

 Γραφικό ταβερνάκι στη Χώρα. Όλα τα φαγητά είναι με ντόπια προϊόντα και συνιστώνται στους πελάτες από το προσωπικό (φωτ. Εν Άνδρω).

Όλο αυτό το διεθνές ρεύμα στήθηκε κυρίως από την ιδιωτική πρωτοβουλία που φρόντισε να καλέσει στο νησί μέχρι και ρεπόρτερ του CNN για ρεπορτάζ ντοκιμαντέρ που παίχθηκαν prime-time και διάσημο τηλεμάγειρα που έκανε μεγάλες μαγειρικές εκπομπές σε μεγάλο διεθνές τηλεοπτικό δίκτυο. Οι μαγειρικές αναφορές και εκπομπές έκαναν το νησί και την κουζίνα του διεθνώς γνωστά. 

 Σύμβολο του αρχαιολογικού και όχι μόνο τουρισμού της Νάξου η Πορτάρα. Υπόλοιπο του ναύ του Απόλλωνα κοιτά προς Δήμο (φωτ. Εν Άνδρω).

Στη Νάξο έχει αναπτυχθεί και ο αρχαιολογικός τουρισμός. Κάθε αρχαιολογική αναφορά έχει δρόμους, είναι επισκέψιμη, έχει φροντίδα. Ενδεικτικά αναφέρουμε το Κάστρο, το Ναό της Δήμητρας, του Απόλλωνα, τους κούρους στον Απόλλωνα, στις Μελάνες κλπ. Στην Άνδρο δύο από τους τρεις σπουδαιότερους αρχαιολογικούς χώρου, της Παλαιόπολης και του Στρόφιλα, δεν είναι επισκέψιμοι. Της Παλαιόπολης δύσκολα προσεγγίζεις με τα πόδια, δεν υπάρχουν πινακίδες κλπ. Του Στρόφιλα πνίγεται στα σκουπίδια της Σταυροπέδας και κανείς ποτέ δεν ενδιαφέρθηκε να κάνει κάτι. Της Υψηλής είναι ο μόνος επισκέψιμος, αλλά χωρίς εντυπωσιακά ευρήματα στο πεδίο.

 Μια ατέλειωτη παραλία  από την Αγία Άννα μέχρι το Άγιο Προκόπη, την Πλάκα και το Καστράκι. Περίπου 15 με 18 χιλιόμετρα αμμουδιά, που ξετρελαίνει τους ξένους επισκέπτες του νησιού. Από πίσω είναι κτισμένα πολλά διακριτικά ξενοδοχεία. Εδώ η αμμουδιά στην Πλάκα  (φωτ. Εν Άνδρω).. 

Δύο λόγια για τις παραλίες. Στη Νάξο έχουν μια τουριστική ζώνη, αμμουδιά, από την πόλη μέχρι τον Άγιο Προκόπιο περίπου 18 χιλιομέτρων. Κι έχουν κάνει ότι μπορούν να την αναδείξουν. Υπάρχουν κατά μήκος δεκάδες ξενοδοχεία. Η πρόσβαση σε αυτή γίνεται πολλές φορές από χωματόδρομους, που μερικοί είναι αρκετά στενοί, αλλά βατοί. Στην Άνδρο εκτός από τις κλασικές παραλίες στους οικισμούς υπάρχουν δεκάδες υπέροχες μικρές παραλίες, οι οποίες είναι πολύ δύσκολα προσβάσιμες ακόμα και με τζιπ.

Συμπεράσματα

Και τα δύο νησιά έχουν πολλά θετικά. Τα περισσότερα γεωφυσικά προσόντα ως νησί (τοπία, παραδοσιακούς οικισμούς, νερά κλπ) χωρίς αμφιβολία τα έχει η Άνδρος. Έχει όμως και η Νάξος της ατέλειωτες αμμουδερές παραλίες της, τα ορεινά χωριά της. Το κακό είναι πως μέχρι σήμερα η Άνδρος δεν έχει εκμεταλλευτεί τις σπάνιες ομορφιές της, τον μόχθο, την εργατικότητα και την καλαισθησία των προγόνων μας (αιμασιές, χωριά) και την εγγύτητα με την Αττική. Σε αντίθεση με τη Νάξο που έχει εκμεταλευτεί ή και μερικά που δεν έχει.

Δεν λείπει και η άγρια ζωή. Θαλασσοκόρακας στο λιμάνι της Νάξου (φωτ. Έν Άνδρω)

Η Νάξος έχει τα δικά της ορεινά και ημιορεινά προσόντα. Δεν έχει εγγύτητα με το κέντρο, έχει όμως εγγύτητα με τα γύρω νησιά, που την έχει εκμεταλλευτεί. Σε πολλές περιπτώσεις φαντάζει σαν το αγροτικό συμπλήρωμα στην κοσμικότητα της Πάρου και της Μυκόνου. Η απόσταση από την Αττική και σε μεγάλο βαθμό οι κάμποι της την βοήθησαν να κρατήσει μεγάλος μέρος του αγροτικού πληθυσμού της. Σε αντίθεση με την Άνδρο που βοήθησε στο να φύγει και να πηγαινοέρχεται ο κόσμος της.

Δειλινό. Ο ήλιος δύει πίσω από την Πάρο που απέχει περίπου 4 ναυτικά μίλια από τη Νάξο. Τα λιμάνια τους, όμως, απέχουν πολύ περισσότερα (φωτ. Εν Άνδρω).

Η Άνδρος, λοιπόν, υπερέχει σε πολλές φυσικές ομορφιές και στην αστική κουλτούρα που δημιούργησε επί δύο αιώνες η ναυτιλία. Όμως η Νάξος υπερέχει και σε πληθυσμό και σε ενεργητικότητα των ανθρώπων της. Και αυτό σε τελευταία ανάλυση είναι που κάνει σήμερα την διαφορά. Μπορεί ο τόπος να κάνει τους ανθρώπους, όμως και οι άνθρωποι με τον τρόπο τους κάνουν τον τόπο. Καταλήγοντας μπορούμε να πούμε: Η Νάξος είναι ένα ιδιότυπα τουριστικό νησί με έντονη αγροτική αναφορά και αρκετά ορεινό χαρακτήρα. Να γιατί είπαμε στην αρχή χαριτολογώντας: ωραίο και… παραλιακό νησί η Νάξος…

Σημειωση: Το Εν Άνδρω ευχαριστεί την εταιρεία Fast Ferries για την πρόσκληση στη Νάξο και τους πρόεδρο και γραμματέα του Συλλόγου Ξενοδόχων Νάξου για την φιλοξενία τους.

 ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΕΠΑΡΧΟΥ ΝΑΞΟΥ

Αγαπητό Εν Άνδρω,

Διάβασα με προσοχή το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του κ. Διαμαντή Μπασαντή και έχω να προσθέσω μερικά ιστορικά, περιβαλλόντικά και πολιτιστικά στοιχεία για τη Νάξο:

(α) Η Νάξος έχει πάνω από 110 χιλιόμετρα χαρακτηρισμένα μονοπάτια (διαδρομές πολιτιστικού ενδιαφέροντος), που συνδέουν απειράριθμα αρχαία, βυζαντινά και νεώτερα μνημεία καθώς και παραδοσιακούς οικισμούς και περιοχές φυσικού κάλλους.

(β) Έχει αμμουδερές παραλίες με κέδρους και αρμυρίκια, ρεματιές και φαράγγια, σπήλαια, προστατευόμενους βιότοπους και κατάφυτες εκτάσεις με ελιές και φρουτόδεντρα. Έχει μια πλούσια λαϊκή παράδοση (μουσική, χοροί, ήθη και έθιμα) που συνεχίζει αναλλοίωτη, σε μεγάλο βαθμό,  στο χρόνο

(γ) Ο ιστορικός μνημειακός πλούτος του νησιού είναι κεντρικής σημασίας για ολόκληρο το Αιγαίο (Κέντρο του πρώτου μεγάλου πολιτισμού της αρχαιότητας, του Πρωτοκυκλαδικού πολιτισμού, Βυζαντινό κέντρο του Αιγαίου με σωζόμενες πάνω από 130 ναούς από τον 4^ο έως το 15^ο αιώνα, Κέντρο της εποχής της Λατινοκρατίας ως έδρα του Δουκάτου του Αιγαίου), με διατηρημένο σε μεγάλο βαθμό του ενετικού κάστρου της Χώρας.

Ευχαριστώ πολύ για το άρθρο σας, αλλά και για τη δυνατότητα που μου δώσατε να προσθέσω τα παραπάνω στοιχεία.

Φιλικά

Γιάννης Μαργαρίτης

‘Επαρχος Νάξου