Εν Άνδρω

Του Διαμαντή Μπασαντή

 

 To Στενό, το θαλάσσιο πέρασμα μεταξύ Άνδρου-Τήνου. Aπό αυτό πήρε το όνομα ολόκληρη η βραχώδης και άγριας ομορφιάς νότια περιοχή της Άνδρου (φωτ. Εν Άνδρω).

Απομεσήμερο. Τα σύννεφα κι ο αέρας δημιουργούσαν ένα παράξενο σκηνικό. Ξεκινήσαμε για το Στενό. Το «άβατο» της Άνδρου. Μόνο μια φορά διάβηκα το «σύνορο», στον Προφήτη Ηλία, για δύο χιλιόμετρα. Αυτή τη φορά ήμουν αποφασισμένος να φτάσω μέχρι το τέλος…

Στην κορυφή του όρους Ράχη, σε ύψος 750 μέτρων ο Προφήτης Ηλίας: το σύνορο με το Στενό. Διακρίνεται ο δρόμος που περνά λίγο κάτω από την κορυφογραμμή σε ύψος 650 μέτρων (φωτ. Εν Άνδρω).

Συναντήθηκα στα Σταυριά με τον φίλο που θα με οδηγούσε μέχρι εκεί με ένα μεγάλο τζιπ. Και ξεκινήσαμε. Όμως μετά λίγες εκατοντάδες μέτρα άρχισε ένας απότομος κατήφορος. Μερικές στιγμές πίστεψα πως το αμάξι θα γλιστρούσε! Αλλά δεν γλίστρησε! Στην απέναντι πλαγιά, 2,5 χιλιόμετρα απόσταση, φαινόταν μια μεγάλη ανηφόρα. Στην κορφή της το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία. 

Ο δρόμος/σύνορο. Διανοίχτηκε από την ΔΕΗ πριν μερικές δεκαετίες. Από κάτω διακρίνονται τα σκαλιά του παλιού μεσαιωνικού δρομου. Όλο το τοπίο στις αποχρώσεις της γκρίζας πέτρας (φωτ. Εν Άνδρω).

Κατηφορίσαμε. Περάσαμε την διασταύρωση για Τρομάρχια. Κι ανηφορίσαμε πάλι. Ύστερα από λίγο φτάσαμε στο ψηλό πέρασμα. Ένας δρόμος δύσκολος σε ύψος περίπου 650 μέτρων. Από κάτω γκρεμός. Από πάνω γκρεμός. Τοπίο πέτρινο σε όλες τις αποχρώσεις του γκρι. Σταματήσαμε. Ένα αγροτικό φάνηκε από το Στενό. Πέρασε βιαστικό. Ο φίλος σχολίασε:

-        «Έρχονται συνέχεια. Είναι από την Πίσω Μεριά. Έχουν κτήματα, κονάκια, ζώα, μελίσσια, στο Στενό».

-        «Κι εδώ Στενό είναι», παρατήρησα.

-        «Εδώ είναι το σύνορο», εξήγησε. «Το Στενό ξεκινά από εδώ και πάει περίπου 12 χιλιόμετρα δρόμο. Μην βιάζεσαι».

Στενό. Φρύγανα, θυμάρια, ρείκια. Και πέτρα σε όλες τους χρωματισμούς του γκρίζου (φωτ. Εν Άνδρω).

Δεν βιαζόμουν. Αλλά ούτε και ο δρόμος βιαζόταν. Στην αρχή βατός. Λίγο μετά δύσβατος. Αλλού χωματόδρομος, αλλού πρόχειρα τσιμεντένιος, αλλού… πέτρινος!!! Τοπίο «οχυρό»: γκρεμοί, απότομες πλαγιές, δύσκολες στροφές. Παντού πέτρα: πέτρινες πλαγιές, πέτρινες αιμασιές, πέτρινοι τοίχοι, πέτρινες ορθοπαναγιές. Παντού στροφές. Και μια-δύο ξαφνικές ευθείες. Κατεβαίναμε. Κι όσο κατεβαίναμε τόσο ο δρόμος δυσκόλευε. Και μαζί δυσκόλευε και το τοπίο. Μόνιμο φόντο ανάμεσα στις στροφές το πέρασμα ανάμεσα Άνδρο και Τήνο: το θαλάσσιο Στενό.

Ανάμεσα στα ανθισμένα ρείκια μερικοί δρείς. Στο βάθος το θαλάσσιο πέρασμα: 750 μέτρα απόσταση η Άνδρος από τα νησάκια της Τήνου... (φωτ. Εν Άνδρω).  

Μετά από ώρα φτάσαμε σε μια διασταύρωση. "Από εδώ πάει για Αγία Μονή", είπε ο οδηγός μου. "Ας πάμε", πρότεινα. Στρίψαμε σε μια δύσκολη στροφή. Ο δρόμος πλέον δυσκόλεψε πολύ. Απέναντι μια απότομη πλαγιά με ένα-δύο κονάκια. Στο ένα μελίσσια. Τριγύρω περιποιημένο, καθαρισμένο από τους θάμνους. Να μην κινδυνεύσουν τα μελίσια από κάποια φωτιά. 

Ένα από τα κονάκια πάνω από την Αγία Μονή. Τριγύρω του κυψέλες (φωτ. Εν Άνδρω).

Αρκετά τα κονάκια που συναντήσαμε στον δρόμο. Παλαιότερα όταν οι μετακινήσεις γίνονταν με τα πόδια ή με μουλάρια δεν ήταν εύκολο να πας και να έρθεις σε μια ή σε δύο μέρες στα κτήματα που υπήρχαν εκεί. Έτσι φτιάχνανε κονάκια και μένανε μέρες. Όσο κράταγε η δουλειά. Ή, για να διανυκτερεύσουν αν ήταν κάτι για λίγες ώρες ώστε να μην τους βρει η νύχτα, στον δύσκολο αυτόν τόπο, στο δρόμο... 

Η Αγία Μονή. Τοπίο πέτρινο. Τα δέντρα στο βάθος μάλλον ελιές. Γύρω από την μικρή περιποιημένη εκκλησιά κυπαρίσια, αναριχητικά και ευκάλυπτοι. Όλα φανερώνουν την ύπαρξη νερού... (φωτ. Εν Άνδρω).

Στο τέλος φτάσαμε σε μια μεγάλη συρμάτινη πόρτα που έκλεινε τον δρόμο. Ήταν η πόρτα του κτήματος όπου ήταν η Αγία Μονή. Το εκκλησάκι λίγο πιο πέρα κατάλευκο. Φροντισμένο. Γαλακτισμένο. Κι έρημο. Μια μικρή βιαστική βόλτα. Και ξανά πίσω για να πάμε στο δρόμο για το Στενό. Από την διασταύρωση της Αγίας Μονής και κάτω ένα ακόμα παράδοξο: ο δρόμος κατά διαστήματα σταματούσε μπροστά σε μεγάλες συρμάτινες πόρτες. Τις ανοίγαμε. Τις κλείναμε. Και συνεχίζαμε. Όπως εξήγησε ο οδηγός μπαίναμε και βγαίναμε σε… κτήματα!!! Οι άνθρωποι είχαν ζώα εκεί. Όμως εμείς δεν τα είδαμε... 

Σε πολλά σημεία ο δρόμος κοβάταν από μεγάλες συρμάτινες πόρτες. Περνούσαμε ανάμεσα από... διαδοχικά κτήματα!! (φωτ. Εν Άνδρω).

Ολοένα και πλησιάζαμε το θαλάσσιο πέρασμα Άνδρου- Τήνου. Η θέα πανοραμική. Περίπου 750 μέτρα θάλασσας απόσταση. Δύο κόσμοι τόσο κοντά. Αλλά και τόσο μακριά.

Το Στενό. Στο βάθος το Superferry στο τακτικό απογευματινό του δρομολόγια για Άνδρο - Ραφήνα (φωτ. Εν Άνδρω).

Λίγο πριν φτάσουμε στο τέλος του δρόμου ο φίλος έδειξε αριστερά, πάνω από τις εγκαταστάσεις της ΔΕΗ,  μια καμένη πλαγιά κοντά στη θάλασσα. Γυρνά και λέει: «αυτή είναι η προς εξέταση θέση για ΧΥΤΥ στο Στενό»! Έμεινα άναυδος! «Μα πως θα έρχονταν εδώ κάτω φορτηγά και απορριμματοφόρα», ρώτησα. «Μόνο ο δρόμος, θέλει εκατομμύρια ευρώ. Ίσως και δύο κοιλαδογέφυρες»!!!

 

Η καμένη πλαγιά από την κλειστή συρμάτινη πόρτα μέχρι το κονάκι ήταν ο προς εξέταση χώρος για ΧΥΤΥ. Πάνω τα απέραντα πέτρινα βουνά μέχρι την πιο ψηλή κορυφή στις Ράχες. Ανέκδοτο ήταν ο ΧΥΤΥ στο Στενό και πάει... (φωτ. Εν Άνδρω) 

Χαμογέλασε. «Για θυμήσου», είπα, «υπήρχαν "σοβαροί" άνθρωποι που χωρίς ποτέ να έχουν έλθει εδώ έλεγαν σαν πρόταση "ο ΧΥΤΥ να γίνει στο Στενό γιατί εκεί δεν έχει φώτα τη νύχτα. Άρα δεν έχει ζωή". Δεν αναλογίστηκαν πως για να μην έχει φώτα και να μην έχει κατοικηθεί ίσως να μην μπορούσε να περάσει εύκολα ούτε αυτοκίνητο…». Βάλαμε τα γέλια. «Συνδικαλισμός παρελθούσης εσοδείας σε βάρος της Άνδρου βεβαίως», σχολιάσαμε...

Τελευταίο ανθρώπινο σημάδι προς νότο: το ξωκλήσι του Αγίου Στεφάνου στο Στενό. Από κάτω η θάλασσα... (φωτ. Εν Άνδρω). 

Συνεχίσαμε. Λίγο ακόμα και φτάσαμε στο τέρμα του δρόμου. Εδώ τέλειωνε η Άνδρος. Το εκκλησάκι του Αγίου Στεφάνου σηματοδοτούσε το όριο της διαδρομής. Από κάτω τα κύματα της θάλασσας. Και ο αέρας να μην σταματά. Κατεβήκαμε, ανοίξαμε την πόρτα της μικρής εκκλησίας. Μπήκαμε μέσα. Το πιο ενδιαφέρον στοιχείο η οροφή χτισμένη με το παραδοσιακό τρόπο: μεγάλες μονοκόμματες πέτρες. Έτσι έχτιζαν εδώ και χιλιάδες χρόνια στην Άνδρο και αλλού…

Οι μεγάλες μονοκόματες πλάκες της οροφής στο ξωκλήσι. Ένας τρόπος κτισίματος που πάει πίσω στην προϊστορική εποχή... (φωτ. Εν Άνδρω). 

Βγήκαμε. Κλείσαμε την πόρτα. Και πήραμε τον δρόμο του γυρισμού να προλάβουμε να βγούμε από το «άβατο» πριν πέσει το σκοτάδι. Η ανηφόρα ήταν το ίδιο δύσκολη και εντυπωσιακή με την κατηφόρα. Κατεβαίνοντας το μάτι κατέληγε συνέχεια στο θαλάσσιο πέρασμα μεταξύ Άνδρου και Τήνου. Ανεβαίνοντας το μάτι κατέληγε διαρκώς στο αχνό σημάδι πάνω στην ψηλότερη κορυφή: στον Προφήτη Ηλία. Ένα τελευταίο ανθρώπινο ιχνος στο πέτρινο τοπίο κάτω από τον απέραντο ουρανό…

Κοιτώντας προς τα πάνω βλέπει κανείς το πέτρινο σκηνικό να τελειώνει στην κορυφή του Προφήτη Ηλία. Εντυπωσιακό τοπίο... (φωτ. Εν Άνδρω).

Σε ένα σημείο ο δρόμος ήταν… πέτρινος!!! Τα βράχια λεία από τους αιώνες υποδύονταν τον δρόμο! Τριγύρω σειρές τεράστιοι πέτρινοι τοίχοι σε στιλ «ορθοπαναγιάς»: τα στήματα! Χώριζαν παντου τη γη χαράζοντας με ένα απίθανο τρόπο σκληρό τοπίο...

Μεσαιωνικά στήματα στο Στενό. Μοιάζουν με κυκλώπεια έργα. Ο μόχθος των ανθρώπων αποτυπωμένος στο τοπίο... (φωτ. Εν Άνδρω).

Τα στήματα: σαν ενθυμήματα κυκλώπειων έργων. Όπως εξηγούσε κάποτε ο σπουδαίος Σταμάτης Καμπάνης ήταν τα "μεγάλα έργα" των ανδριωτών επί Φράγκων στον ύστερο μεσαίωνα. Ή, όπως μου έλεγε Ο Βαγγέλης Θεοδωρόπουλος, που ήρθε για διακοπές στην Άνδρο και κοντεύει 20 χρόνια στο Κόρθι: «είναι ο κόπος των γενεών αποτυπωμένος στο τοπίο». Επί ώρα κοίταζα εντυπωσιασμένος τον ανθρώπινο μόχθο, που ήταν αποτυπωμένος γυρω μου σε μια προσπάθεια να κερδηθεί αυτή η δύσκολη πέτρινη γη. Μόχθος αιώνων. Ένα πέτρινο μνημείο επιβίωσης.

 Αν προσέξει κανείς κάτω θα δει το λείο βράχο που χρησιμεύει για οδόστρωμα!!! Από πάνω τα ατέλειωτα σύρματα της ΔΕΗ... (φωτ. Εν Άνδρω).

Το παράξενο είναι πως σε αυτό τον ξεχωριστό τοπίο πέρασε κάποτε... η ΔΕΗ!!! Κι όταν λέμε πέρασε η ΔΕΗ εννοούμε τις κολώνες και τα εναέρια σύρματα με το ρεύμα για την Τήνο. Έτσι, λοιπόν, οι ανδριώτες, «που δώσαμε τα φώτα» στη Τήνο, δεν είχαμε την πρόνοια να περάσουμε το ρεύμα υπόγεια και να μην διαλύσουμε το τοπίο με διπλές κολώνες και για τις δύο τάσεις: και για την μεσαία και για την υψηλή… 

Τοπίο εξαιρετικό. Γη ανακτημένη με ιδρώτα. Οργωμένη!!! Και πάνω η μεσαία και η υψηλή τάση που κατεβαίνουν διασταυρωνόμενες... (φωτ. Εν Άνδρω).

(Το ίδιο έγινε και στην εντυπωσιακή πλαγιά της Παλαιόπολης. Το ίδιο έγινε πάνω από όλη την Άνδρο. Έτσι «τρέχουν» μέχρι σήμερα οι κολώνες της υψηλής τάσης σε όλο το νησί. Μνημεία κι αυτά μιας άλλης "ανέμελης" εποχής της Άνδρου!)

Μια ακόμα φωτογραφία από το "σύνορο". Από την κορυφή στα 750 μέτρα, που είναι ο Προφήτης Ηλίας, στα 650 περίπου που είναι ο δρόμος και πιο κάτω τα μεσαιωνικά σκαλιά. Φωτογραφία αργά το απόγευμα. Το φως του ήλιου στη δύση "βάφει" τα πάντα στις αποχρώσεις του καφέ...(Εν Άνδρω).

Ανηφορίσαμε για την έξοδο. Σταματήσαμε πάλι για λίγο στο «σύνορο». Κοιτάζαμε την απότομη πλαγιά. Τον δρόμο που διανοίχτηκε τις τελευταίες δεκαετίες. Και από κάτω το παλιό πέρασμα με τα πέτρινα μεσαιωνικά σκαλοπάτια. Άδεια κι έρημα συνδέουν το σήμερα με τους αιώνες που διάβηκαν πάνω τους…

Μουσκεμένος ο βράχος στάζει νερό από μια σωλήνα μπηγμένη μέσα του!!! (φωτ. Εν Άνδρω).

Κατηφορίσαμε πάλι. Και σταματήσαμε στο ξωκλήσι του Αγίου Βασιλείου. Δίπλα σε μια παράξενη πηγή. Οι άνθρωποι έκαναν τρύπες σe έναν μουσκεμένο βράχο. Από τις τρύπες τρέχει νερό!! Το μαζεύουν σε ένα αυλάκι που καταλήγει σε στεγασμένες γούρνες. Εκεί έρχονται τα ζώα και πίνουν…

Το ξωκλήσι του Αγίου Βασιλείου πρώτο και τελευταίο σημάδι στην είσοδο ή στην έξοδο του Στενού. Πίσω του η Άνδρος που ξέρουμε. Πίσω μας η Άνδρος που μάθαμε... (φωτ. Εν Άνδρω).

Βράδιαζε όταν κατηφορίσαμε για Κόρθι. Απέναντι η Άνδρος που ξέραμε. Ένα νησί που συνεχίζει με σκαμπανεβάσματα προς το μέλλον. Πίσω μας μια άλλη Άνδρος, που ακινητεί στο πέτρινο παρελθόν της. Δύο όψεις ενός νησιού που ξεχώρισε και ξεχωρίζει για τις μεγάλες και μοναδικές εναλλαγές του…