Εν Άνδρω

Του ΔΙΑΜΑΝΤΗ ΜΠΑΣΑΝΤΗ

Ήμουν εξάχρονος όταν άκουσα - πρώτη φορά - από τον ανδριώτη ναυτικό πατέρα μου να αφηγείται στο σπίτι μας στην Αθήνα για τις "ανεραΐδες" της Άνδρου. Μίλαγε για ώρα με έναν ανιψιό του - ξάδελφο μου - ναύτη τότε στο Πολεμικό Ναυτικό. Κι εγώ άκουγα σιωπηλός και μαγεμένα φοβισμένος. Οι ιστορίες ήταν εντυπωσιακές. Οι μεγάλοι θεώρησαν πως "το παιδί δεν καταλάβαινε"...

Μια από αυτές με άφησε άναυδο κι εντυπώθηκε για πάντα στη μνήμη μου. Αναφερόταν στον πατέρα του πατέρα μου - τον παππού μου - και είχε ως χώρο ιστόρησης τα Λειβάδια της Άνδρου. Αναγόταν στις αρχές 20ου αιώνα. Μιλούσε για μια "συναπάντηση" του παππού μου με "ανεραΐδες" στον Ποταμό αργά τη νύχτα κατά την επιστροφή του μετά από ένα χρόνο από ένα μπάρκο. Χώρος της ιστορίας η διαδρομή από τη γωνία του κτήματος Καμπάνη μέχρι το Μέσα Χωριό Λειβαδίων. Ήταν μια ευφάνταστη και απίστευτη ιστορία που περιλάμβανε τον πεθαμένο κουμπάρο του, το ταφείο των Λειβαδίων, και "ανεραΐδες" με πρόσωπα μωρών πάνω στα δέντρα του μονοπατιού.

Όχι μόνο την κατάλαβα και την αποτύπωσα στο μυαλό μου μέχρι σήμερα, αλλά ο φόβος μου εκείνη την βραδιά ήταν τόσο μεγάλος που δεν μπόρεσα να κοιμηθώ. Ο πατέρας μου με έβαλε να κοιμηθώ ανάμεσα σε αυτόν και στη μητέρα μου. Είδα κι έπαθα να κοιμηθώ, είδα κι έπαθα ξεπεράσω εκείνη την παλιά ιστορία.

Θυμάμαι πως όταν ήμουν 15 χρονών - είχα επιμείνει στον πατέρα μου να περάσω Χριστούγεννα στο νησί - είχα έρθει μόνος μου στον θείο Πέτρο στο Πέρα Χωριό. Το βράδυ τον Χριστουγέννων γιόρταζε ο μεγαλύτερος ξάδελφος, ο Χρήστος, στο Μέσα Χωριό. Είχα πάει από το μεσημέρι και κάθισα μέχρι το βράδυ. Κατά τις 10 - έβρεχε - ξεκίνησα με έναν φακό κι ένα νάιλον - που μου φόρεσε ο Χρήστος - να πάω πίσω στο Πέρα Χωριό. Φτάνοντας στον Ποταμό, κάτω από το ταφείο θυμήθηκα την ιστορία του πατέρα μου για τον παππού μου και το αίμα μου πάγωσε. Περπατούσα περίτρομος. Ξαφνικά συνάντησα μέσα από τις λυγαριές έναν χωρικό με ένα γαϊδουράκι. Με καλησπέρισε. Κατάφερα κι απάντησα ξέπνοα.

Έφτασα στο γεφύρι των Λειβαδιων. Εκεί είχε φως. Ανάσανα. Δεν τόλμησα να συνεχίσω από τον κατασκότεινο Ποταμό. Έστριψα και πήγα από τον Άγιο Κωνσταντίνο και κατέβηκα το μονοπάτι για το σπίτι του θείου Πέτρου. Έφτασα λίγο πιο ήσυχος. Κόντεψα εκείνο το βράδυ να "ζήσω" την ιστορία του παππού μου από τον φόβο μου. 

Τα χρόνια πέρασαν, το μέρος πια μου είναι οικείο, δεν νιώθω φόβο περπατώντας σε όλο το μήκος του Μεγάλου Ποταμού. Μεγάλος πια έχω ξεπεράσει εκείνη την παλιά ιστορία που αφηγήθηκε ο πατέρας πριν δεκαετίες. Υπάρχει μέχρι σήμερα το στενό πέτρινο μονοπάτι. Υπάρχουν τα δέντρα που απλώνουν τα κλαδιά τους πάνω από αυτό. Υπάρχουν τα αυστηρά και φοβιστικά κυπαρίσσια. Και υπάρχουν οι δύο ιστορίες, του πατέρα για τον παππού μου και η δικιά μου τα Χριστούγεννα των 15 χρόνων μου. Όλα αυτά μου έρχονται στο μυαλό συχνά όταν περνώ από εκεί. Οι "ανεραΐδες" της Άνδρου με τον τρόπο τους με στοίχειωσαν.

Και κατά παράδοξο τρόπο όμως στοίχειωσαν και τον γιό μου χωρίς να του έχω πει ποτέ την ιστορία. Ήταν ένα βράδυ - ο μικρός ήταν δεκαπεντάχρονος τότε - και περπατούσαμε νύχτα με ξαστεριά στον Ποταμό όταν γύρισε και μου είπε: "περίεργο πράγμα αγριεύομαι στην Άνδρο, ενώ ποτέ δεν έχω αγριευτεί στη Ραφήνα". "Είναι το τοπίο" απάντησα. "Είναι οι μεγάλες σκιερές κοιλάδες, τα ψηλά φοβιστικά κυπαρίσσια, τα κατάφυτα μονοπάτια, τα νερά που τρέχουν από τις πηγές και τις ποταμιές μέσα στη νύχτα." "Το συνάντησα" συνέχισα "αυτό το παράξενο συναίσθημα άλλη μια φορά στη ζωή μου: στην Αγγλία. Περπατώντας μεσάνυχτα στη λίμνη Μπλάγκτον, στη νοτιοανατολική Αγγλία, κοντά στο Μπρίστολ". Και εξηγησα: "Είναι η μοναξιά και η φαντασία του νησιώτη. Είναι τα νερά, που κυλούν, το θρόισμα των φύλλων, είναι τα βουνά και τα ψηλά δέντρα, είναι και η ατέρμονη θάλασσα, που απλώνει πέρα μακριά..." Είναι οι ιστορίες για τις "ανεραΐδες" της Άνδρου, που μάς τριγυρίζουν σε αυτό το ευφάνταστο και ψυχανεμισμένο νησί: είτε τις έχουμε ακούσει είτε όχι!...

Προς μεγάλη μου έκπληξη το καλοκαίρι το 2022 βρήκα στο βιβλιοπωλείο της Σοφίας Γαρυφάλλου στην Χώρα το βιβλιαράκι του Δημήτρη Πασχαλη, του πατέρα της ιστοριογραφίας της Άνδρου, "ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΠΕΡΙ ΑΝΕΡΑΪΔΩΝ ΕΝ ΑΝΔΡΩ". Το αγόρασα πάραυτα και σήμερα - μέρα δύσκολη και θλιμμένη από τα γεγονότα των ημερών - παρουσιάζω τις προλογικές σημειώσεις του Δημήτρη Πασχάλη, που εκδόθηκαν σε βιβλιαράκι από το Σύλλογο Ανδρίων στη Νέα Υόρκη και φέρουν ημερομηνία γραφής τον Ιανουάριο του 1935 ή όπως έκλεισε τότε το βιβλιαράκι του ο Δημήτριος Π. Πασχάλης "Εν Άνδρω, Ιανουαρίου μεσούντος, 1935"...